КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Закон, а больш за ўсё судовая практыка гавораць аб матывах, парадку і форме «еднанья». Злачынец, які жадае назбегнуць пакарання, 1 Демченко Г. В. Наказанме по Лнтовскому Статуту в трех его редакцнях С. 258. 2 Статут 1588. Р. IV, арт. 25. 3 Там жа Р. XI, арт. 12, 56. 4 АВК. Т. XVII. С 135, 208 і інш. рэгламентаванага Статутам, звяртасцца сам або праз сваіх сяброў (трэціх асоб) з просьбай аб дараванні злачыннага дзеяння, адзначае пры гэтым свой «выступ» і сваю «вннносгь», абяцаючы ў далейшым гэтага «стеречнся» і пры гэтым ён дае абяцанне пасільна задаволіць пацярпеўшага і інш. Сам гграцэс прымірэння адбываецца ггры сведках («паны едначя»), якія падпісваюць «еднальны лмст» і прыкладваюць да яго свае пячаткі. У тых выпадках, калі справа ішла «о горле» (аб смяротным пакаранні), неабходна было з’явіцца ў суд («перед врядом») і заявіць аб прымірэнні. Прымірэнне не абавязкова адмяняла поўнасцю пакаранне, магло змякчаць яго. «Еднаньем» пацярпеўшы траціў гірава патрабаваць пакарання злачынца і набываў ітрава патрабавання выканання тых умоў, якія былі запісаны ў «еднальным лнсте». Злачынец абавязваўся выканаць (адразу або ў пэўны тэрмін) усё тое, адносна чаго прыняў на сябе абавязкі пры «еднаньм». У асобных выпадках гаворыцца не толькі аб абавязку яго выплаціць пэўную суму грошай за шкоды, раны і г. д., але і публічна пакаяцца: заявіць аб сваім злачынстве ў царкве, перад судом і папрасіць прабачэння, або прыйсці ў дом пакрыўджанага і там папрасіць прабачэння. У Статутах знаходзяцца і старажытныя прававыя нормы, якія гградугледжвалі выкуп ад пакарання. Аднак у статутным законе выкуп не служыць непасрэднай падставай для адмены пакарання, але з’яўляецца адной з умоў прымірэння з пацярпеўшым. Самастойнае значэнне выкуп набывае толысі тады, калі ён дапускаецца незалежна ад згоды пацярпеўшага. Статуты ў некаторых выпадках не прызначаюць безумоўнае смяротнае пакаранне, але прадпісваюць вінаватаму ў злачынстве «окупата свое горло»1. Што датычыцца заліку маёмасных спагнанняў, то ён дазваляецца пры ўзаемных крыўдах і пры аднароднасці іх наступстваў. Спосаб жа заліку быў магчымы як судовы, так і несудовы. Пры вызначэнні роду і віду пакаранняў за здзейсненыя злачынствы заканадаўца прадугледжвае і выпадкі замены аднаго віду пакаранняў іншымі. У выпадку немагчымасці прымянення пэўнага пакарання да злачынца, яно замяняецца іншым, роўным па цяжару. Падставай для гэтага часцей за ўсё служыць неплацёжаздольнасць злачынца або немагчымасць яго злаўлення. Пры неплацежаздольнасці злачынца пакаранне звяртаецца на яго асобу. асабістыя штрафы належаць адработку, а штрафы на карысць улады замяняюцца турэмным зняволеннем. Працяг адработку вызначаўся колькасцю сумы прысуджанага штрафу, памер якога з цягам часу павялічваўся. Па Статуту 1588 г. сума штогодняга адработку для мужчын складала адзін рубель грошай, для жанчын — капу грошай. 1 Статуг 1529. Р. XI, арт. 18; Статут 1566. Р. X, арт. 15; Статут 1588. Р. X, арт. 15. У выпадку, калі вінаваты не ў стане быў адрабіць увесь штраф на працягу свайго жыцця, павінны былі яго дзеці «с тое сумы вроблятнся». У адпаведных выпадках пры немагчымасці спагнаць вызначаны штраф з нерухомасці асобы (злачынец быў «неоселый») маёмаснае спагнанне замянялася асабістым пакараннем1. Калі ж злачынец аказваў супраціўленне або знікаў, то, як правіла, цяжкія пакаранні замяняліся яго выгнаннем з тэрыторыі дзяржавы. Статутныя нормы, якія замацоўвалі розныя віды пакарання, дзейнічалі досыць доўгі час. Улада клапацілася аб тым, каб суды прымянялі тое пакаранне, якое рэгламентавалася Статутам 1588 г. Аднак правапрымяняльная дзейнасць вельмі часта супярэчыла нормам крымінальнага закона, 6о тым жа законам было замацавана права феадалаў судзіць сваіх залежных людзей. Умацаванне прыгонніцкіх адносін вяло да таго, што феадалы судзілі і каралі сялян, кіруючыся ўласным жаданнем і норавам, а не прававымі нормамі. Яны прымянялі такія меры пакарання, якія не былі прадугледжаны не толькі Статутам, але і звычаёвым правам. 3 XVII ст. феадальны прыгнёт і рэлігійная варожасць прыводзяць да ўсё большай жорсткасці крымінальнага права У каральнай палітыцы многіх еўранейскіх дзяржаў ідэя застрашвання дасягнула апагею. Здавалася, што чалавецтва накіравала ўсю сваю вынаходлівасць на прыдумванне спосабаў знішчэння людзей. Аднак у гэты ж перыяд на Беларусі каральная палітыка дзяржавы, як адзначалі многія даследчыкі, была больш гуманнай. Задоўга да таго часу, як феадальная Еўропа, дзякуючы намаганням прагрэсіўных мысліцеляў, паспрабуе змякчыць і абмежаваць прымяненне смяротнага пакарання ў яго жорсткіх формах, Статут робіць гэта. Акрамя гэтага, жорсткасць крымінальнага пакарання, замацаваная ў Статуце, змякчалася і скрадвалася судовай практыкай. Вучоныя адзначаюць, што ў працэсе праваггрымяняльнай дзейнасці крымінальна-ггрававыя санкцыі значна мяняліся. Са шматлікіх судовых рашэнняў, якія прааналізаваў Г. В. Дземчанка, толькі асобныя прадугледжвалі цялесныя, балючыя пакаранні, няшмат ггрысвечана смяротнаму пакаранню і ні разу не гаварылася пра кваліфікаваную смяротную кару або членашкодніцкія пакаранні. Вельмі часта гродскі суд не меў уласнага ката і быў вымушаны ў неабходных выпадках шукаць яго ў іншых месцах. Г. В. Дземчанка адзначае, што адносна некаторых санкцый увогуле нельга сказаць, ці прымяняліся яны ў судовай практыцы2. Больш за ўсё дзейнічала сістэма штрафаў. Усё гэта і сведчыць аб гуманістычным кірунку развіцця крымінальнага права і крымінальнай палітыкі феадальнай Беларусі. 1 Статут 1588. Р. I, арт. 26 і інш. 2 Демченко Г. В. Наказанме по Аптовскому Статуту в трех его редакцнях. С. 179. ЗАКЛЮЧЭННЕ Права, якое высгупае элементам агульначалавечай культуры, у найбольш сканцэнтраванай і акрэсленай форме адлюстроўвае ўзровень сацыяльна-эканамічнага і палітычнага развіцця той ці іншай дзяржавы, светапогляд яго грамадства, стан духоўнага жыцця народа. Прававая гісторыя Беларус.і мае адметныя рысы і прагрэсіўныя ўласцівасці, але доўгі час навукова не расгграцоўвалася. Амаль не перадрукоўваліся з XIX ст. шматлікія прававыя акты, хаця асобныя з іх выдаваліся друкарскім спосабам ужо ў XVI ст. У сувязі з гэтым існуюць шматлікія прабелы ў гісторыі права, асабліва гэта тычыцца навукі феадальнага права, гтрававых крыніц, фарміравання агульназемскага заканадаўства, эвалюцыі асобных інстытутаў і галін права. Праблема крыніц гграва ставілася ў асноўным вучонымі дарэвалюцыйнага перыяду адносна Вялікага княства Літоўскага, і падыход да яе, як і ўвогуле да гісторыі беларускага народа, быў вельмі супярэчлівым. Сучасныя навукоўцы (Ю. Бардах, С. Лазутка, Я. Юхо і інш.) унеслі пэўны ўклад у даследаванне гэтай праблемы без акцэнтацыі ўвагі на галіновай структуры права. Іх погляды і меркаванні сталі падставай для далейшых разважанняў і даследаванняў. Развіццё права феадальнай Беларусі праходзіла пад уздзеяннем шэрага ўнутраных і знешніх сацыяльна-эканамічных і палітычных прычын. Першапачатковае звычаёвае права, якое існавала ў асобных беларускіх дзяржавах-княствах (Полацкай, Навагрудскай, Мінскай, Турава-Пінскай, Берасцейскай і інш.), было пазбаўлена адзінства, мела пэўныя адрозненні. У XV-XVI стст. на падставе кансалідацыі зямель у складзе Вялікага княства Літоўскага і цэнтралізацыі дзяржавы ідзе актыўны працэс абмежавання партыкулярнай сістэмы гграва і фарміравання агульназемскага (агульнадзяржаўнага) права Для гэтага працэсу характэрны два этапы: тзв. прьпзілейны перыяд, на працягу якога складваліся асноўныя інстытуты права на падставе выдаваемых Вялікімі князямі прывілеяў (грамат), і статутны, калі праходзіць кадыфікацыя заканадаўства. На першым этапе абагульняецца і перапрацоўваецца звычаёвае права старажытных беларускіх дзяржаў (у гэты перыяд ужо дастаткова развітае), на другім — абагульняецца ўласны прававы вопыт, улічваецца судова-адміністрацыйная практыка дзяржавы і прававы вопыт іншых дзяржаў. 3 прыняццем Статута 1529 г., аснову якога склалі звычаёвыя нормы і папярэдняя ўласная заканат- ворчасць, наглядаецца нарастаючая тэндэнцыя ўсеагульнасці права і перавагі пісанага закона, вызначаецца мяжа паміж партыкулярным і новым сістэматызаваным правам. Другі Статут 1566 г, які абмежаваў карыстанне звычаёвым правам, грунтаваўся таксама на новых прынцыпах сістэматызацыі права і замацаваў шмат прагрэсіўных норм, таму і служыў узорам ггры кадыфікацыі заканадаўства ў іншых дзяржавах. Навуковы сістэмны падыход да фарміравання агульназемскага права ў другой палове XVI ст. прыводзіць да развіцця і ўтварэння новых прававых норм да прыняцця Статута 1588 г. Перадумовай гэтага працэсу з’явілася новае разуменне права, ад якога сталі патрабаваць павышанай ролі агульнаха рэгулятара ўскладніўшыхся грамадскіх адносін. У гэты перыяд актыўна вывучаецца заходнееўрапейскі прававы вопыт, і прабелы ва ўласным заканадаўстве ліквідуюцца ўвядзеннем дапаможнай сістэмы права і рэцэпцыяй іншаземнага права. Аднак роля іншаземнага права была дапаможнай, запазычанасць норм у большасці была нязначнай і нават рэцэпіраваныя нормы відазмяняліся адпаведна ўласным патрэбам. Акрамя таго, нельга дакладна сцвярджаць, што тая ці іншая норма прама запазычана з рымскага права або з нямецкіх крыніц, бо яна магла быць і сведчаннем аднолькавасці этапа дзяржаўнага развіцця і ітрававога мыслення заканадаўцы. Пераходная эпоха ад звычаёвага права да агульнадзяржаўнага кадыфікаванага закона суправаджалася істотнымі зменамі ў праве (у яго сутнасці, прынцыпах, змесце) і рэзкім адыходам. ад сярэдневяковага стэрэатыпу гграва. У XVI ст. заканадаўца, які імкнуўся да ўстанаўлення аднолькавых праваадносін на ўсёй тэрыторыі дзяржавы, пры выпрацоўцы агульназемскага права павінен быў улічваць пэўныя асаблівасці звычаёвага права і заканамернасці прававога развіцця. Ён імкнецца ахапіць рэгламентацыяй усе грамадскія адносіны (асабліва тыя, што былі звязаны з маёмасцю), абагульніць іх, удакладніць, прывесці ў пэўную сістэму. Усё гэта прыводзіць да стварэння новай сістэмы кадыфікацыі, да зараджэння галіновай структуры права. У Статутах яскрава прасочваецца тэндэнцыя сканцэнтравання норм, якія рэгулююць аднолькавую сферу праваадносін, у адным або некалькіх раздзелах. Асабліва гэта праяўляецца адносна канстытуцыйнага, грамадзянскага і крымінальнага права. Сукупнасць норм пачынае выступаць у якасці асновы пэўных падгалін права, напрыклад залогавага, абавязацельнага, спадчыннага і г. д.