Рыцар на полі бітвы
Клецк, жнівень1506 года
Уладзімір Канановіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 410с.
Смаленск 2017
Мацей Мяхоўскі
Circa festuni s. Laurentii cum rex malevalens Vilnae decumbit, Thartarorum viginti quattuor aut sex millia nunctiantur non solum in Lithuaniam, sed directe versus Vilnam progredi. Quorum transitu rex commotus tametsi langvidus consiliarios vocat consultat, et contra Thartaros expeditionem decernit. Cui cum Michael nomine procerum responderet,
absque rege nequaque ituros. Mathias Blonye phisicus regius obsecrat ne rex moveatur, quern praesagit hoc ipso solo aestivi temporis transitu, citius ad suum que hostium interitum perducendum. Vicit tamen pertinax Michaeli responsio ut rex ipse animo quevis debili tamen audacter declararet se contra Thartaros iturum, pervenitque in quadriga vectus ad castrum Lyda, cui appropinquabant Thartari, Helena Magna dux et conjunx, sequuta erat regem, quia vidit moribundum. Cumque speculatores regem avisatum facerent de triginta milibus Thartarorum versus Kloczko euntium in quibus Cezarelli essent aliquot. Rex nimium molestiae concepit que equo insidere nequiret, exinde subito morbum incidit, a quo sufragio medici excitatur, et Stanislao Kyska campiductori generali exercitum committit, qui obviam Thartaris iret. Cum Kyska universi barones et Michael missi. Ad custodiam vero corporis regii Albertus Vilnensis Episcopus loannes Zabrzezinski cum loanno Lasco cancellario deputati. Qui cum super istis extremis mutuo deliberarent eventibus, communi consensu statuunt Sigismundum ducem, regis fratrem, Glogoviae agentem vocandum. Suggerunt etiam Michaeli que et ipse litteras pro duce ipso scribat, ut quartocitius Lithuaniam advenire acceleret, sive enim vivet sive morietur rex, et similiter sive vincentur Thartari sive non, putarunt necessarium de hiis ducem tanque futurum regis successorem et heredem avisandum. Interim Kyska quadam egritudine incepit laborare adeo ut vix equum ascenderet.
Блізу свята св. Ваўжынца, калі кароль ляжаў хворы ў Вільні, надышла вестка, што дваццаць чатыры або дваццаць шэсць тысяч татараў уварваліся ў Літву і рухаюцца не пасрэдна ў бок Вільні. Кароль, устрывожаны іхнім надыходам, склікаў сваіх найбліжэйшых дарадцаў з мэтай падрыхтаваць выправу супраць татараў. Праз Міхаіла вяльможы паведамілі, што не рушаць без самога караля. Мацей з Блоні, каралеўскі лекар, настойліва адгаворваў караля ад гэтай выправы, баючыся, што адным толькі гэтым пераходам у летнюю пару ён хутчэй зруйнуе ўласнае жыццё, чым жыцці ворагаў. Міхаіл, аднак, здолеў настаяць на тым, каб слабеючы кароль усё ж абвясціў пра ўласны ўдзел у выправе супраць татараў. Караля ў квадрызе прывезлі ў Лідскі замак, да якога набліжаліся татары; яго суправаджала вялікая княгіня і жонка Алена Іванаўна, якая прадчувала хуткую смерць супруга. Неўзабаве шпегі прынеслі каралю вестку, што трыццаць тысяч татараў скіраваліся ў бок Клецка, сярод якіх знаходзіліся і два царэвічы. Кароль жа быў надзвычай раззлаваны ад таго, што ён не можа нават сядзець на кані; калі затым калі ягонае здароўе раптоўна пагоршылася, ён, прыслухоўваючыся да парады свайго лекара, перадаў кіраванне войскам найвышэйшаму гетману Станіславу Кішку, які павінен быў выступіць супраць татараў. Разам з Кішкам былі пасланыя і ўсе паны, у тым ліку і Міхаіл. Ахова цела караля была даручаная Альберту, віленскаму біскупу, Яну Забярэзінскаму і Яну Ласкаму, канцлеру, якія ў гэтых надзвычайных абставінах, параіўшыся, прыйшлі да агульнай згоды паслаць ганца ў Глогаў да князя Жыгімонта, каралеўскага брата. Паны пераканалі і Міхаіла адправіць лісты да князя, каб той як мага хутчэй прыбыў у Літву, яшчэ не ведаючы, ці будзе жыць кароль або памрэ, ці будуць пераможаныя татары або не — аб усім гэтым яны палічылі неабходным паведаміць князю як будучаму спадчынніку і гаспадару. Тым часам Кішку навалілася нейкая хвароба, так што ён быў ледзь
Thartari autem a Kloczko versus Lyda nunctiantur appropinquate, relictis ultra Kloczko impedimentis et bissaccis eorum in uno certo delecto securiori loco et parte suorum minus valentium pro tutamento cum his remanente, numeratis circiter viginti millibus delectorum pugnatorum Thartarorum. Interim etiam medicus regius de Blonje cancellarium avisatum facit, procuraret providendam regis animae salutem, sic in exercitu Kyska egrotatus ad exercitum dirigendum Michaelem substituit, baronibus per eum prior ordinatos exercitus commendat egrevalens....
Congressi autem cum Lithuanis erant Thartarorum quindecim millia circa Kloczko per Lithuanos victoriosissime fusa cesaque, paucis de curia regis ex Vilna advenientibus Polonis, quorum Sandivogium de Czarnkow Baronem palatini Posnaniensis filium cum caeteris familiaribus cancellarius ductorem praefecerat, qui licet certamine se non immiscuerant, quia tardiuscule venerant, armis tamen fulgentes in monticulo prope lacum et paludem pugnae per Thartaros visi, non parum hostibus timoris, et Lithuanis animi praebuere, quippe ut illos inspectarent Thartari, qui turn pro palude cum Lithuanis certabant, putantes ad Polonis quos per habitum et equites noverant, nova magnaque Lithuanis praesidia adventasse, fugae se committebant, quos Lithuani insequentes straverunt, ut veluti in messe manipuli per aliquot millia iacerent corpora occisorum, quorum Lithuani nonnullos vinctos, equorum vero circiter duodecim millia ex ipso conflicto retulerunt. Duo vero Caesareoli seu filli Caesaris, ad paludes et loca limosa fiigientes, noctis obscuritate salvati evaserunt. Praefata aut victoria non campiductori Kyska aut duci Michaeli Glynsky, vel eorum, sed dei solius providentiae et regis foelicitati attribuebatur, qui dum cum morte et terreno hoste simul luctaret, devicto hoste, per mortem victor victus erat.
(Matthias de Miechow. Chronica Polonorum. Cracoviae, 1521. P. 394—396)
здольны ўзлезці на каня. Адначасова паступілі весткі, што татары ў колькасці дваццаці тысяч найбольш баяздольных і падрыхтаваных воінаў, пакінуўшы за Клецкам у адным бяспечным месцы ўвесь свой абоз са здабычай, ахову якога даручылі найменей здаровым і моцным з ліку сваіх, набліжаюцца да Ліды. Тым часам каралеўскі лекар з Блоні ўведаміў канцлера аб неабходнасці прыступіць да абраду збавення душы караля. Таксама і захварэўшы Кішка перадаў кіраванне войскам Міхаілу, і незадаволены, разам з астатнімі вяльможамі ў войску, аддаўся пад ягоную каманду...
Пятнаццаць тысяч татараў, якія сышліся з літвінамі на полі бою пад Клецкам, былі разбітыя і прагнаныя. Нямногія з польскіх каралеўскіх дваран, што прыбылі з Вільні і якіх узначальваў пан Сяндзівой Чарнкоўскі, сын пазнанскага ваяводы, разам з некаторымі іншымі каралеўскімі слугамі, хоць і не ўдзельнічалі ў самой бітве, бо прыбылі са спазненнем, тым не менш, стоячы на горцы блізу возера і балота, дзе адбывалася бітва, яны сваёй зброяй, што блішчэла на сонцы, нагналі немалы страх на татараў, а літвінам дадалі смеласці, бо татары, якія тады змагаліся з літвінамі ў балоце, гледзячы на іх, думалі, што літвінам з боку палякаў, якіх знешні выгляд і конны строй так уразіў татараў, ідуць на дапамогу новыя і значныя сілы. Услед за чым татары кінуліся наўцёкі, якіх літвіны несупынна білі, кідаючы на зямлю тысячамі целы забітых, як быццам снапы ў часе жніва. Некаторых з якіх (татараў) літвіны даставілі звязанымі; таксама яны захапілі ў гэтай бітве каля дваццаці тысяч коней. Што ж да двух царыкаў або сыноў цара, то яны, уцякаючы праз балоты і забалочаныя месцы, толькі дзякуючы наступленню цемры здолелі ўнікнуць смерці. Згаданая перамога прыпісвалася не гетману Кішцы ці князю Міхаілу, або ім абодвум, але Прадбачлівасці адзінага Бога і шчасцю караля, які адначасова змагаўся і са смерцю, і са смяротным ворагам, і, адолеўшы ворага, стаўся праз смерць пераможцам, якому наканавана было жыць у вяках.
Марцін Кромер
...Intervallo quieti dato, mox auctis viribus mense Augusto denuo in Lituaniam irruperunt; et cum ad Clescum oppidum baud longe a fontibus Nemenis fluvii situm constipati pervenissent, relicti ibi duobus Soltanis (sic illi principis filios vocant) cum decern millibus eqitum, ad quos ipsi receptum habituri essent, caeteri ad viginti millia turmatim quoquo versus populabundi excurrrerunt. Vilnae rex languens iacuerat. Inde vero discedens cum uxore et supellectili sua universa, Lidam, quae arx duodecim milliariis a Vilna abest, pervenerat. Ac Mechoviensis quidem eum adventu Tartarorum excitum, cum negarentur Lituani, nisi rex ipse loco se movisset, ad arma concursuri esse, nequicquam dissuadentibus medicis, eo se vehi iustisse memorat, ne vel in extremo halitu suis deesset: Vapovius vero eum in Poloniam iter habuisse scribat, quo iam Sigismundum fratrem a Silesia evocavisset, ut concessis ei habenis Regni, ipse rebus gerendis propter ingravescentem et insanabilem morbum minime idoneus, in ocio reliquum tempus vitae transmitteret. Sed quocunque tandem consilio Vilnam reliquit, Lidae cum esset, ecce adest unus quispiam nuncians Tartaros populabundos vix unius diei itinenere abesse: se sagitta ictum in faciem, equi pernicitate manus eorum aegre effugiste. Parum fidei habitum est nuncio. Proinde Michael Glinscius, qui regem comitabatur, Roscios equites aliquot, quos ad manum habebat strenuos, dimisit, certius omnia exploraturos. Nec longe hi abierant, cum in turmam Tartarorum inciderunt: conserta que intrepide pugna, novem ex iis interfecerunt, caeteros in fugam verterunt, et praefixa hastis occisorum capita ad dominum suum attulerunt. Trepidatum est circa regem vehementer. Placuit deinde, ut is molestia itineris et quassatione maiorem in modum afflictus, lectica Vilnam reportaretur: Glinscius vero cum Stanislao Kisca duce
...Ў жніўні месяцы, y мірны час, яны (татары) з яшчэ большымі сіламі паўторна ўварваліся ў Літву. Калі татары дасягнулі крэпасці Клецк, недалёка ад вытокаў Нёмана, то там яны пакінулі дзесяць тысяч вершнікаў на чале з двума султанамі (так яны называюць сыноў свайго ўладара), да якіх яны павінны былі вярнуцца, а астатнія дваццаць тысяч разбегліся ў загонахрабаваць і пустошыць навакольныя землі. Тым часам у Вільні каралю станавілася ўсё горш і горш. Адтуль ён у суправаджэнні жонкі і ўсяго двара прыбьгў у Ліду, замкак, што знаходзіўся ў дванаццаці мілях ад Вільні. Мяхоўскі звязваў гэты прыезд караля з нападам татарскага войска, у той час, калі літвіны адмаўляліся брацца за зброю, пакуль сам кароль не вырушыць у паход. Нягледзячы на пярэчанні лекара, кароль, які хоць і знаходзіўся пры смерці, тым не менш аддаў загад весці сябе. Вапоўскі пісаў, што кароль збіраўся выехаць у Польшчу і што ён ужо выклікаў з Сілезіі свайго роднага брата Жыгімонта, каб перадаць таму кіраванне каралеўствам, а самому з-за прагрэсіруючай і невылечнай хваробы пайсці на пакой, дзе б яго не абцяжарвалі дзяржаўныя справы. Але калі, кіруючыся гэтым рашэннем, ён прыбыў з Вільні ў Ліду, то туды неўзабаве прыехаў ганец, які паведаміў, што татары знаходзяцца ўсяго толькі на адлегласці аднаго дня пераходу. Сам жа ён, паранены стралой у твар, толькі дзякуючы хуткасці свайго каня здолеў пазбегнуць палону. Гэтая вестка выклікала напачатку недавер. Таму Міхаіл Глінскі, які суправаджаў караля, паслаў некалькі конных рацаў, якіх ён заўжды меў пры сабе, каб тыя ўсё выведалі. Ім не прыйшлося доўга шукаць Bopara, бо неўзабаве яны патрапілі на адзін татарскі загон. Рацы бясстрашна ўступілі ў бой з татарамі, дзевяць з якіх яны забілі, а астатніх змусілі ратавацца ўцёкамі; сцятыя галовы забітых, прымацаваных
КНІГІ ОНЛАЙН
