Рыцар на полі бітвы
Клецк, жнівень1506 года
Уладзімір Канановіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 410с.
Смаленск 2017
Жыгімонт Герберштайн
Es begab sich, das der kunig krank was, und die tatern kamen mit grossem hoer in das land. Der kunig muest nach irer gewonhait anziehen, ward mitgefuert. Al sachen warden knes Michaeln und ainem herrn, Schisska genant, bevolhen. Derselb erkrankt auch, also das alle handlung auf den knes Michaeln fiel. In summa die sach ward wol gluecklich verricht. Die Tatern waren so hart als nie geschlagen. Den kuenig fuert man wieder nach der Wild, starb aber unterwegen.
(Герберштейн C. Запнскн o Mockobhu: B 2 t. T. 1: Латпнскмй н немецкнй тексты. M„ 2008. C. 464).
Здарылася так, што кароль захварэў, а татары з вялікім войскам уварваліся ў зямлю. Згодна іхняму звычаю, кароль мусіў вырушыць сам, але яго везлі. Усе справы былі даручаныя князю Міхаілу і яшчэ аднаму пану, якога звалі Шышка (1). Але ж і гэты апошні таксама захварэў, так што ўсё кіраванне апынулася ў руках князя Міхаіла. У цэлым, справа была паспяхова вырашаная: татары былі жорстка, як ніколі дагэтуль, разбітыя. Караля адвезлі назад у Вільню, але па дарозе ён памёр.
Бернард Вапоўскі
(Rex Alexander) in Lidam arcem cum Helena regina ventum erat, leucis a Vilna duodecim distantem, cum trepidus nunciis accurrit cursu velocissimo nuncians: Tartaros hostes unius diei itinere hinc abesse, vastare, popularique omnia hostiliter; se in faciem sagitta saucium ex eorum manibus eq u i celeritate egre elapsum. Michael Glijnskij, eo nuncio consternatus, e vestigio aliquot misit equites Rascianos, qui explorarent omnia et certiora referrent. Vix leucam unam progressi erant, cum par fere equitum Tartarorum numerus eis occurrit; pugnatum hie acriter aliquandiu, victi Tartari, novem ex eis sunt interfecti; quorum capita abscissa et ad Michaelem ducem relata, pavorem ac trepidacionem toti curie ex hostis propinquitate ac celeritate attulere. Concursum mox ad equos et arma. Michael dux cogebat exercitum, ut Tartaris, terram Lituaniam late urentibus ac diffusis iret obviam. Alexander rex egro languens corpore in lecticam impositus, tota ea die et nocte, que secuta est, Helena regina comitante ex Lida irrequieta profectione Vilnam rediit, militesque, qui ad famam Tartari tumultus undique confluebant, ad Michaelem Glijnski omnium copiarum ducem remittebat, qui iusto auctus exercitu sub signis in hostem est profectus. Tartarico exercitu Tauricani cesaris filli duo preerant, qui apud Clecico, baud procul a Chroni amnis fontibus, nunc Nemenius erat, castra facerunt. Dena hie Tartarorum milia pro castrorum defensione apud se more gentis reliquerunt; vicena equitum milia ad diversas Lituaniae partes predatum emiserunt. Scytico equitatu nihil celerius; incredibile dictu quam multa terrarum spacia brevi temporis intervallo Tartari undique sparsi sunt emensi. Mortales multos insperato ac subito accessu
Калі ж кароль Аляксандр з каралевай Аленай быў ужо ў Лідзе, замку ў дванаццаці мілях ад Вільні, прымчаўся дрыжачы ад страху ганец і паведаміў, што татары, рабуючы, знаходзяцца ўсяго толькі ў адным дні пераходу адсюль; сам жа ён, паранены татарскай стралой у твар, толькі дзякуючы свайму хутканогаму каню здолеў унікнуць палону. Міхаіл Глінскі, як толькі атрымаў гэтую вестку, разаслаў без прамаруджання ва ўсе бакі конных рацаў, каб тыя ўсё выведалі і прынеслі дакладныя весткі. He паспелі яны прасунуцца на адну мілю, як патрапілі на аддзел татараў. Рацы адразу ўступілі з імі ў бой, у выніку якога дзевяць татараў было забіта, а іхнія адсечаныя галовы былі прынесеныя да князя Міхаіла. Страх і жах ахапіў увесь двор з прычыны такой блізкасці і хуткасці ворага. Адразу ўсе рушылі да коней і да зброі. Князь Міхаіл абвясціў збор войска, з якім бы ён выступіў бы ў паход супраць татараў, якія пустошылі ўшыр і ўпоперак Літву. Смяротна хворага караля паклалі на насілкі і неслі ўвесь гэты дзень і наступную ноч у кірунку Вільні; яго суправаджала каралева Алена. Воінаў, якія на розгалас аб татарскім нападзе, сцякаліся з усіх бакоў на каралеўскі двор, кароль адсылаў да Міхаіла Глінскага, які з’яўляўся галоўнакамандуючым усяго войска. Калі ўжо сабралося дастаткова войска, Міхаіл Глінскі ў разгорнутым страі рушыў на ворага. На чале татарскага войска стаялі два сыны таўрычаскага цара, лагер якіх знаходзіўся блізу Клецка, зусім недалёка ад вытокаў Кранона, які зараз называецца Нёман. Дзесяць тысяч татараў засталося для абароны лагера, а дваццаць тысяч іх разбеглася ў розныя бакі ў пошуках здабычы. Няма нічога хутчэй за скіфскую конніцу; падаецца неверагодным, як татары могуць пераадольваць такія адлегласці за такі кароткі адрэзак часу. Простых смяротных, засталых знянацку сваім
oppresserunt ac colligarunt, ferro et igne sevitum atrocissime ad tempus usque, quod eis ad reditum in pretoria castra prefixum erat. Michael Glijnskij moris eorum non ignarus, magna celeritate usus, castra ducum, antequam emisse copie convenirent, agredi constituit. Erat prope castra scythica fluviolus, etsi non magnus, limosus tamen et ob id ad transeundum difficilis: accedebat quod Tartari in ripa adversa consistentes sagittis, grandinis instar emissis, Lituanos incessebant, transitumque arcebant. Qos Michael Glijnskij omnium copiarum dux a ripa tormentis bellicis submovere cepit, amnemque alioqui paludinosum arboribus et fruticibus desectis, feno insuper, quod loco illo multum erat, constravit ac permeabilem fecit. Et oportune equites trecenti Poloni ex aulicis regiis, fulgentibus armis conspicui, in propinquo colle ex insperato apparuerunt, ut horribili tympanorum pulsu, clangore tubarum, falgore resplendencium armorum, extenso in longum equitatu, latam frontem ac speciem novi ac magni ex Polonia venientis exercitus prebuerunt, plurimque consternatos iam Tartaros magis exterruerunt. Michael dux septem circiter milibus hominum preerat, quibus animose cohortatis, per strata limosi fluminis loca et tela grandinis instar volancia, suas copias traduxit et in Tartaros magno impetu irruit. Scythe vix tentato certamine fugere ceperunt; qui casu ad paludem quandam cenosum venientes, plurimi hie alto voraginis profunditate hausti sunt. Miserabilis hie pereuncium colluctacio. Poloni ac Lituani a tergo instabant, cedemque augebant; Mendligeri cesaris filii duo, equis relictis, egre evaserunt. Magna in fuga cedes, sed longe major ad paludem edita; perpauci ex tanto exercitu evasere. Michael Glijnskij egregii ducis et fortissimi militis functus officio, precipuam eius victorie
раптоўным падыходам, яны хапаюць і вяжуць; і ўвогуле яны лютуюць уключна да таго часу, пакуль ім не загадана вярнуцца ў лагер. Міхаіл Глінскі, дасведчаны аб іхніх звычаях, і, узяўшы на ўзбраенне іхнюю зброю хуткасць, вырашыў заатакаваць лагер царэвічаў, перш чым там збяруцца разасланыя ва ўсе бакі чамбулы. Паблізу скіфскага лагера была рачулка, не надта вялікая, але надзвычай балоцістая, што вельмі ўскладняла пераправу праз яе. Да таго ж татары рэгулярна абстрэльвалі з супрацьлеглала боку стрэламі літоўскае войска, перашкаджаючы таму наладзіць пераправу. Аднак гарматнымі стрэламі Міхаіл Глінскі адагнаў татараў ад берага, услед за чым рачулка была загачаная высечанымі дрэвамі і кустамі, якіх было паблізу ўдосталь. Якраз у гэты самы час на суседнім з рачулкай халме раптоўна з’явілася трыста конных палякаў з ліку каралеўскіх дваран, якія прыцягвалі ўвагу сваёй бліскучай зброяй. Устрашальны трэск бубнаў, магутныя гукі труб, бляск зброі, нарэшце сам строй войска, якое расцягнулася на ўсю даўжьіню халма, шырокі фронт і знешні выгляд якога прадказвалі падыход новых сіл, — усё гэта разам яшчэ больш застрашыла ўжо дастаткова запалоханых татараў. Сямітысячнае войска, да якога папярэдне звярнуўся з палымянай прамовай князь Міхаіл Глінскі, пераправілася пад страшэнным градам стрэл па пракладзенай праз балоцістую рачулку гаці на супрацьлеглы бераг, дзе яно з вялікім імпэтам накінулася на ворага. Скіфы, як толькі іх заатакавалі, пачалі адступаць. Адціснутыя да блізкага забалочанага става, многія з іх знайшлі сваю смерць у ягонай пучыне. Жахлівай была агонія гібнучых. Палякі і літвіны тым часам ударылі з тылу, і тым самым толькі ўзмацнілі разню ворагаў. Два сыны Менглі-Гірэя, пазбавіўшыся сваіх коней, ледзь здолелі ўцячы. Разня працягвалася і пад час уцёкаў ворага, але яшчэ больш значныя страты яны панеслі блізу аднаго балота,
laudem reportavit. Satis constat tres eo certamine equos sub ipso sagittis confixos, occubuisse. Cuius virtus ea die apud omnes strenua apparuit. Post cesos ac fugatos Tartaros Michael dux ad hostium castra cum omnibus copiis rediit, eo consilio, ut per partes redeuncia Tartarorum agmina, que predandi causa circumquaque sparsa erant, que suorum ducum casum ignorabant, incauta optimeret ac contrucidaret, predamque et captivos ex barbarorum manibus recuperaret. Cessit res ex sentencia: quarta a parta victoria die Tartari predatores, omnium que acta sunt ignari, hinc et inde captivorum agminibus et preda multa onusti per partes ceperunt: qui primi venerunt per Lituanos ac Roxanos circumventi ad unum cesi omnes, idem aliis, prout successive redibant, event: miserabiliter cesi omnes. Multum sanquinis eo die et sequentibus haustum; viginti circiter Tartarorum milia hoc stratagemate cesa, totidem ferme equorum milia capta. Captivorum innumerabilis multitude liberata, preda omnis recuperata. Postequam Alexandro tam inclita ac omni evo memorabilis apud Cleciam de hostibus Tartaris victoria nunciata est, sublatis in celum minibus, piis lachrimis suffuses, pro re bene gesta Deo Optimo Maximo gracias egit, verba ilia Simeonis senis subiugens: “Nunc dimittis servum tuum Domine”. Cetera nota.
(Kroniki Bernarda Wapowskiego (1480 —1535) II Scriptores Rerum Polonicarum. Vol . II I Wyd. J. Szujski. Krakow, 1874. S. 66—68).
так што толькі нямногія з іх здолелі ўнікнуць смерці. Міхаіл Глінскі, які зарэкамендаваў сябе як бліскучы военачальнік, так і смелы воін, здабыў сабе гэтай перамогай вялікую славу. Дастаткова толькі адзначыць, што пад ім было забіта ў гэтай бітве тры кані. У гэты дзень усе даведаліся праягоную выключную храбрасць. Пасля таго, як Міхаіл разбіў і абярнуў ва ўцёкі татараў, ён вярнуўся з усім сваім войскам да варожага лагера з тым намерам, каб перахапіць і цалкам знішчыць тыя татарскія аддзелы, якія будуць ва ўстаноўлены тэрмін вяртацца ў лагер, яшчэ не ведаючы пра зыход бітвы, і тым самым адбіць у іх увесь захоплены палон і здабычу. Усё адбылося так, як і было задумана. На чацвёрты дзень пасля бітвы татарскія рабаўнікі, абцяжараныя палонам і скарбам, яшчэ не ведаючы пра тое, што адбылося, пачалі вяртацца з розных бакоў у лагер. Першыя прыбыўшыя татарскія чамбулы былі акружаныя літвінамі і русінамі, і ўсе да аднаго ўшчэнт вынішчаныя. Тое ж самае здарылася і з усімі астатнімі татарскімі чамбуламі, якія паслядоўна прыбывалі: усе яны былі бязлітасна вынішчаныя. Шмат крыві пралілося ў гэты і наступныя дні: прыблізна дваццаць ты сяч татараў было забіта ў выніку гэтай хітрасці, і амаль столькі ж было захоплена коней. Была вызвалена незлічоная колькасць палонных, а таксама была адбіта і ўся захопленая здабыча. Пасля таго як Аляксандр даведаўся пра гэтую слаўную і векапомную перамогу над ворагамі татарамі пад Клецкам, ён узнёс угору рукі і з набожнымі слязамі на вачах падзякаваў Найвышэйшаму Богу, прыводзячы словы Шымона Старога: “Цяпер адпускаеш, Госпадзі, раба твайго”
КНІГІ ОНЛАЙН
