Саветызацыя Заходняй Беларусі (1944— 1953 г.).
Прапаганда і адукацыя на службе ідэалогіі
Ян Шумскі
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 326с.
Смаленск 2014
браза. Для діквідацыі ўзброенага руху супраціўлення былі прыцягнуты значныя вайсковыя сілы, палкі НКУС, завербавана агентурная сетка. Насельніцтва працаздодьнага ўзросту, асабліва моладзь, скіроўвалася на прымусовыя працы ўглыб СССР, у рамесныя вучыдішчы і г.д.
Аде найважнейшая задача — індактрынацыя грамадства з прымяненнем элементаў тэрору — мусіла быць выканана шдяхам падключэння ўсіх элемёнтаў грамадскакультурнага жыцця, і істотную ролю тут адыгрывала асвета. Акрамя прасякнутага ідэадогіяй школьнага навучання, асабдіва ў сферы іуманітарных навук, значную ролю адыгрывалі разнастайныя культурнаасветныя ўстановы. Да пашырэння прапаганды, якая вялася ў залежнасці ад палітычнай сітуацыі і пазнання наседьніцтвам вобраза савецкай рэчаіснасці, яе паходжання і гістарычнага абгрунтавання, быў прыцягнуты фактычна кожны грамадзянін. Кіно і радыё ў якасці сучасных сродкаў масавага вяшчання былі выдатным дадаткам да візуальнай і вуснай прапаганды. Іх ролі ва ўмовах ізаляцыі ад іншых крыніц інфармацыі нельга недаацэньваць.
Апошнім фарпостам супраціўлення саветызацыі і індактрынацыі заставалася вёска. Уласная зямдя, уласныя сродкі вытворчасці, нягдедзячы на пастаянны ціск і вялізныя дзяржаўныя падаткі, ускладнялі ператварэнне седяніна ў паслухмянага выканаўцу распараджэнняў, давалі яму вузкае поле для выражэння сваёй індывідуальнасці. Прымусовая калектывізацыя сялянства прывяла да зніжэння ўзроўню жыцця насельнікаў сельскай мясцовасці, апрацоўкі зямлі, а ў многіх выпадках да яе занядбання і ператварэння сяляну прыгонную рабочую сілу для выканання распараджэнняўулады. Пабочным вынікам гэтага працэсу стада пашырэнне адкагадізму, абыякавага стаўлення да выканання сваіх абавязкаў і «грамадскай удаснасці». Гэта было трагедыяй цэдага пакалення, якая яшчэ чакае свайго ўважлівага даследчыка.
Пасдя пераадолення актыўнага супраціўлення і діквідацыі відавочных ворагаў рэжыму ў грамадстве пачаді панаваць прыстасавальніцкія настроі. Спадзяванні на хуткую вайну і змену ладу ці межаў з года ў год змяншадіся, нічога ўжо не сведчыла пра тое, што сітуацыя хутка зменіцца. У такіх умовах адарванасць ад карапёў, удаснай культуры і мовы і ператварэнне ў «савец
262
Заключэнне
кага чалавека» ва ўмовах тагачаснага ладу давала магчымасць грамадскага росту, адукацыі і кар'еры. Сакральнай сферай заставаліся ўнутрысямейныя адносіны, найбольш устойлівыя перад пранікненнем ідэалогіі. Менавіта ў сям'і часта захоўвалася гістарычная памяць, расказваліся адрозныя ад афіцыйных версіі падзей. Але ва ўмовах міграцый вялікіх пацыянальных груп насельпіцтва, змешаных шлюбаў, адарванасці ад бацькаўшчыны гэтыя адносіны таксама дэфармаваліся, што вяло, у сваю чаргу, да знікнення культурнай і моўнай адрознасці.
Паступовы працэс саветызацыі і русіфікацыі гэтых абшараў прывёў да змены ідэнтычнасці пэўнай часткі насельнікаў. У некаторых груп сучаснага беларускага грамадства застаюцца моцнымі прывязкі да савецкага мінулага, пачуццё прыналежнасці да «савецкага народа» і адпаведная ментальнасць. Сучасная дзяржаўная палітыка ў гэтай сферы даволі кансерватыўная, варожа настроеная да праяў адарванасці ад савецкага мінулага і прыхільнасці да роднай мовы, гісторыі і культуры. Большасць гістарычных міфаў, створаных савецкай прапагандай, дзяржава падтрымлівае і пашырае.
Дадаткі
№1
16.7.1944 г.
Оператнвное Управленпе
Генерального штаба Красной Арммн
СЕКРЕТНО Экз. ЕДМНСТВ.
ТОВ API ПЦУ С Т А Л П Н У
В освобожденных от немцев населенных пунктах Западноіі Белорусспп обрашает на себя вннманпе резкое отлнчпе экономлкп м настроення населення от восточных районов Белорусспіі1.
1. В районах Гомельской, Полесской п Мннской областях нашм войска проходплп, как правнло, по сожженным н разграбленным немцамн населенным пунктам; в большннстве в селах іі деревнях этпх областей немцы отобралн у населення не только скот п хлеб но н лгічные веіцл, предметы домашнего обнхода. Тысячіі мпрных граждан былн мстреблены немцамн.
В городах, селах н деревнях Восточной Белоруссмм почтн нет трудоспособных мужчпн, молодежн м даже. детей. Всех трудоспособных немцы угонялм в Германмю, а часть мз нпх мспользовалн на стронтельстве обороны. Людей, которые не представлялп для немцев ценностм, как рабочая спла, — сгонялн в массовом масштабе в спецмальные лагерн.
2. В освобожденных намп района.х Западноіі Белоруссіш немцы проводплн пную полнтпку. Здесь почтп не встречаются сожженные села, деревші іі хутора3. Пострадалм, как правнло, лмшь те населённые пункты, которые прнлегают к шоссейным дорогам п где промсходллн боп. У населення сохраннлся крупный н мелкнй рогатый скот, лошадіі, овцы, домашняя птпца. Псключенне составляют те населенные пункты, вокруг которых пронсходплн боп іі где немцы, отступая, забнралн часть лошадей. В большннстве же населенных пунктов на крестьянскмй двор сохранмлась лошадь, однадве коровы, мелкпй скот м птмца.
Земля вся засеяна, прнчем осенью 1943 года н весной 1944 года немецкне властн особенно нажіімалн на то, чтобы крестьяне лучше удобрялм п обрабатываліі свою землю. Большмнство мужчмн п молодежп находнтся дома, за мсключенпем тех, кто уехал «по вербовке» в Германпю. Все же за время после советской властіі даже в этнх районах немецкой оккупацней крестьянскнм хозяйствам нанесен суіцественный уіцерб. Так, в Несвмжском районе Барановмчской областп за время немецкой оккупацнп поголовье крупного рогатого скота, лошадей, свнней н овец уменьшнлось на 4050 процентов. Установленные немцамм натуральные налогн с гектара землн вдвое превышалн нормы сдачй сельхозпродуктов, суіцествовавшне здесь прн советской
1 Усе пазнакі, падкрэсленні ў дакуменце выкананы алоўкам і рукой I. Сталіна.
2 Адкрэслена на палях.
3 Адкрэслена на палях.
Дадаткі
265
властн. В деревнн за годы немецкой оккупацші немцамм ннкакмх товаров не завознлось, некоторые крестьяне до спх пор пользуются запасамп солп іі сппчек, которые пмн покупалнсь в советской кооперацнн до войны. Былп установлены трудовые повшіноста. Крестьяне обязаны былн работать по 23 дня в неделю на созданных немцамп сельскохозяйственных предпрнятнях, на рубке н вывозке леса, на стронтельстве н ремонте мостов м дорог. На работу должно было выходгіть все трудоспособное населенне от 14 до 65 лет. Все это, однако, не входпт іш в какое сравнеіше с темп злодеянмямм, которые прнчмннлм немцы населенпю восточных районов Белорусспм.
3. Белорусское населенне западных областей БССР подвергалось успденной обработке в антнсоветском духе.
Вопервых, крестьян запугпвалп тем, что якобы большевмкп, вступпв в Западную Белоруссмю, отберут у крестьян весь скот н хлеб, наспльно загонят в колхозы, закроют церквн, всех мужчнн до 70детнего возраста возьмут в Красную Армшо.
Вовторых, запугнвалп тем, что якобы у советской властп есть особые счеты с «западніікамп», п что как только вступят сюда частн Красной Армші, так сразу начнутся репресснн по отношенню к местному населеівію.
Втретыіх, старалпсь внедрпть населенпю превратное, пскаженное представленпе об экономпческом положешпі в советском тылу (баснн о голоде л эпндемнях в советском союзе).
Вчетвертых, шнроко было распространено клеветннческое нзмышленне о том, что СССР якобы утратпл сваю незавпспмость н находнтся под влнянпем США н Англніі, нмеет огромные долш н в уплату по этнм долгам будет выкачнвать все нз населення5.
4. Все это наложмло опредеденный отпечаток на настроенмя населення западных обдастей Белорусслл. Населенле, в основной своей массе, не прннпмало участпя в партнзанском двпженші, хотя п немцев актпвпо не поддержнвало. Мііогпе жнтедн, когда касается разговор о поведенші оккупантов, дедают прнмерно такое заявленне: «немцы здесь нлкакмх особых злодеянмй не совершалп, вот власовцы — те ведм себя хуже».
Сопротмвденме немцам co стороны населення носмло в бодьшмнстве сдучаев пассмвный характер н выражалось в затяжке уплаты натуральных п денежных надогов, в попытках, уклонпться от участня в отбываніш трудовой повпнностп н от поездкіі на работу в Германмю. Однако надо отметпть, что немцам не удалось скольконмбудь шпроко вовлечь как городское, так н сельское населешіе в созданные нмп оргашізацпн: «Белорусскую центральную раду» іі «Союз борьбы протнв большевнзма».
5. Особая полптнка немцев в районах Западной Белорусспп н проведенпая іімп отработка населенпя в антпсоветском духе выявплась в ряде случаев на отношешш населешія этпх районов к Красной АрмшА Повсеместно бойцы іі командііры нашнх частей в свопх высказыванпях отмечают, что вступнв на террііторпю Западной Белорусспп онп сразу почувствовалп пное
4Падкрэсдена алоўкам.
5 Фрагмент адкрэслены на палях.
'’Падкрэслена алоўкам.
266
Дадаткі
отношенпе к себе co стороны местных жптелей. Сравнпвая то, что онп внделп п наблюдаліі до граннцы 1939 года с тем, что встретнлн онн в районах Западной Белоруссші (особенно в пограннчных районах бывшей Польшм) нашп бойцы іі офпцеры отмечают следуюшее2: а) населенне Гомельской, Полесской, Мннской областей встречало частм Красной Арміпі восторженно, с цветамн, хлебом п солыо. Открыто выражая своп чувства к нашмм бойцам, жмтелм называлп мх своіімп іізбавптелямп от фашйстской неволм, наперебой рассказывалн о злодеяннях немцев. В ряде случаев в селах былн вывешены красные флапі. Населенне украшало цветамп могнлы бойцов н офнцеров, павшпх в боях за роднну. Местные жнтелн (особенно партнзаны) выделядн гіз своей среды проводннков н проводнлн нашн частн на тыды п флангн врага по неведомым ему путям. Нпчего подобного частіі Красной Арммм не встретіілм в районах Западной Белоруссіш. Чувствовалась во всем сдержанность, выжпдатедьное поведенне населення. Жнтедн не выделялмсь своіім гостепрелмством п сердечностыо к нашпм бойцам. Когда зайдешь в хату, — говорят бойцы, — он старается поскорее от тебя отделаться п под всякнмп преддогамп уйтп пз хаты. В разговоры вступают неохотно. О своей жіізнп прн немцах стараются не говорпть8. Бодьше всего самп задают вопросы нашнм бойцам м офнцерам2;
б) нз вопросов населенпя вндно, в каком направлешш велась здесь фашнстская пропаганда. Почтп во всех селах задают однн м те же вопросы: будут дп брать в Красную Армню всех мужчнн от 14 до 70 дет? Что нам оставят пз скота? Оставят лп нам хлеб? Какпе будут надопі? Правпльно лп, что СССР продал Англіш н Амерііке Баку п Мурманск? Сколько Вы должны