• Газеты, часопісы і г.д.
  • Саветызацыя Заходняй Беларусі (1944— 1953 г.). Прапаганда і адукацыя на службе ідэалогіі Ян Шумскі

    Саветызацыя Заходняй Беларусі (1944— 1953 г.).

    Прапаганда і адукацыя на службе ідэалогіі
    Ян Шумскі

    Выдавец: Інбелкульт
    Памер: 326с.
    Смаленск 2014
    149.71 МБ
    браза. Для діквідацыі ўзброенага руху супраціўлення былі прыцягнуты значныя вайсковыя сілы, палкі НКУС, завербавана агентурная сетка. Насельніцтва працаздодьнага ўзросту, асабліва моладзь, скіроўвалася на прымусовыя працы ўглыб СССР, у рамесныя вучыдішчы і г.д.
    Аде найважнейшая задача — індактрынацыя грамадства з прымяненнем элементаў тэрору — мусіла быць выканана шдяхам падключэння ўсіх элемёнтаў грамадскакультурнага жыцця, і істотную ролю тут адыгрывала асвета. Акрамя прасякнутага ідэадогіяй школьнага навучання, асабдіва ў сферы іуманітарных навук, значную ролю адыгрывалі разнастайныя культурнаасветныя ўстановы. Да пашырэння прапаганды, якая вялася ў залежнасці ад палітычнай сітуацыі і пазнання наседьніцтвам вобраза савецкай рэчаіснасці, яе паходжання і гістарычнага абгрунтавання, быў прыцягнуты фактычна кожны грамадзянін. Кіно і радыё ў якасці сучасных сродкаў масавага вяшчання былі выдатным дадаткам да візуальнай і вуснай прапаганды. Іх ролі ва ўмовах ізаляцыі ад іншых крыніц інфармацыі нельга недаацэньваць.
    Апошнім фарпостам супраціўлення саветызацыі і індактрынацыі заставалася вёска. Уласная зямдя, уласныя сродкі вытворчасці, нягдедзячы на пастаянны ціск і вялізныя дзяржаўныя падаткі, ускладнялі ператварэнне седяніна ў паслухмянага выканаўцу распараджэнняў, давалі яму вузкае поле для выражэння сваёй індывідуальнасці. Прымусовая калектывізацыя сялянства прывяла да зніжэння ўзроўню жыцця насельнікаў сельскай мясцовасці, апрацоўкі зямлі, а ў многіх выпадках да яе занядбання і ператварэння сяляну прыгонную рабочую сілу для выканання распараджэнняўулады. Пабочным вынікам гэтага працэсу стада пашырэнне адкагадізму, абыякавага стаўлення да выканання сваіх абавязкаў і «грамадскай удаснасці». Гэта было трагедыяй цэдага пакалення, якая яшчэ чакае свайго ўважлівага даследчыка.
    Пасдя пераадолення актыўнага супраціўлення і діквідацыі відавочных ворагаў рэжыму ў грамадстве пачаді панаваць прыстасавальніцкія настроі. Спадзяванні на хуткую вайну і змену ладу ці межаў з года ў год змяншадіся, нічога ўжо не сведчыла пра тое, што сітуацыя хутка зменіцца. У такіх умовах адарванасць ад карапёў, удаснай культуры і мовы і ператварэнне ў «савец
    262
    Заключэнне
    кага чалавека» ва ўмовах тагачаснага ладу давала магчымасць грамадскага росту, адукацыі і кар'еры. Сакральнай сферай заставаліся ўнутрысямейныя адносіны, найбольш устойлівыя перад пранікненнем ідэалогіі. Менавіта ў сям'і часта захоўвалася гістарычная памяць, расказваліся адрозныя ад афіцыйных версіі падзей. Але ва ўмовах міграцый вялікіх пацыянальных груп насельпіцтва, змешаных шлюбаў, адарванасці ад бацькаўшчыны гэтыя адносіны таксама дэфармаваліся, што вяло, у сваю чаргу, да знікнення культурнай і моўнай адрознасці.
    Паступовы працэс саветызацыі і русіфікацыі гэтых абшараў прывёў да змены ідэнтычнасці пэўнай часткі насельнікаў. У некаторых груп сучаснага беларускага грамадства застаюцца моцнымі прывязкі да савецкага мінулага, пачуццё прыналежнасці да «савецкага народа» і адпаведная ментальнасць. Сучасная дзяржаўная палітыка ў гэтай сферы даволі кансерватыўная, варожа настроеная да праяў адарванасці ад савецкага мінулага і прыхільнасці да роднай мовы, гісторыі і культуры. Большасць гістарычных міфаў, створаных савецкай прапагандай, дзяржава падтрымлівае і пашырае.
    Дадаткі
    №1
    16.7.1944 г.
    Оператнвное Управленпе
    Генерального штаба Красной Арммн
    СЕКРЕТНО Экз. ЕДМНСТВ.
    ТОВ API ПЦУ С Т А Л П Н У
    В освобожденных от немцев населенных пунктах Западноіі Белорусспп обрашает на себя вннманпе резкое отлнчпе экономлкп м настроення населення от восточных районов Белорусспіі1.
    1.	В районах Гомельской, Полесской п Мннской областях нашм войска проходплп, как правнло, по сожженным н разграбленным немцамн населенным пунктам; в большннстве в селах іі деревнях этпх областей немцы отобралн у населення не только скот п хлеб но н лгічные веіцл, предметы домашнего обнхода. Тысячіі мпрных граждан былн мстреблены немцамн.
    В городах, селах н деревнях Восточной Белоруссмм почтн нет трудоспособных мужчпн, молодежн м даже. детей. Всех трудоспособных немцы угонялм в Германмю, а часть мз нпх мспользовалн на стронтельстве обороны. Людей, которые не представлялп для немцев ценностм, как рабочая спла, — сгонялн в массовом масштабе в спецмальные лагерн.
    2.	В освобожденных намп района.х Западноіі Белоруссіш немцы проводплн пную полнтпку. Здесь почтп не встречаются сожженные села, деревші іі хутора3. Пострадалм, как правнло, лмшь те населённые пункты, которые прнлегают к шоссейным дорогам п где промсходллн боп. У населення сохраннлся крупный н мелкнй рогатый скот, лошадіі, овцы, домашняя птпца. Псключенне составляют те населенные пункты, вокруг которых пронсходплн боп іі где немцы, отступая, забнралн часть лошадей. В большннстве же населенных пунктов на крестьянскмй двор сохранмлась лошадь, однадве коровы, мелкпй скот м птмца.
    Земля вся засеяна, прнчем осенью 1943 года н весной 1944 года немецкне властн особенно нажіімалн на то, чтобы крестьяне лучше удобрялм п обрабатываліі свою землю. Большмнство мужчмн п молодежп находнтся дома, за мсключенпем тех, кто уехал «по вербовке» в Германпю. Все же за время после советской властіі даже в этнх районах немецкой оккупацней крестьянскнм хозяйствам нанесен суіцественный уіцерб. Так, в Несвмжском районе Барановмчской областп за время немецкой оккупацнп поголовье крупного рогатого скота, лошадей, свнней н овец уменьшнлось на 4050 процентов. Установленные немцамм натуральные налогн с гектара землн вдвое превышалн нормы сдачй сельхозпродуктов, суіцествовавшне здесь прн советской
    1 Усе пазнакі, падкрэсленні ў дакуменце выкананы алоўкам і рукой I. Сталіна.
    2 Адкрэслена на палях.
    3 Адкрэслена на палях.
    Дадаткі
    265
    властн. В деревнн за годы немецкой оккупацші немцамм ннкакмх товаров не завознлось, некоторые крестьяне до спх пор пользуются запасамп солп іі сппчек, которые пмн покупалнсь в советской кооперацнн до войны. Былп установлены трудовые повшіноста. Крестьяне обязаны былн работать по 23 дня в неделю на созданных немцамп сельскохозяйственных предпрнятнях, на рубке н вывозке леса, на стронтельстве н ремонте мостов м дорог. На работу должно было выходгіть все трудоспособное населенне от 14 до 65 лет. Все это, однако, не входпт іш в какое сравнеіше с темп злодеянмямм, которые прнчмннлм немцы населенпю восточных районов Белорусспм.
    3.	Белорусское населенне западных областей БССР подвергалось успденной обработке в антнсоветском духе.
    Вопервых, крестьян запугпвалп тем, что якобы большевмкп, вступпв в Западную Белоруссмю, отберут у крестьян весь скот н хлеб, наспльно загонят в колхозы, закроют церквн, всех мужчнн до 70детнего возраста возьмут в Красную Армшо.
    Вовторых, запугнвалп тем, что якобы у советской властп есть особые счеты с «западніікамп», п что как только вступят сюда частн Красной Армші, так сразу начнутся репресснн по отношенню к местному населеівію.
    Втретыіх, старалпсь внедрпть населенпю превратное, пскаженное представленпе об экономпческом положешпі в советском тылу (баснн о голоде л эпндемнях в советском союзе).
    Вчетвертых, шнроко было распространено клеветннческое нзмышленне о том, что СССР якобы утратпл сваю незавпспмость н находнтся под влнянпем США н Англніі, нмеет огромные долш н в уплату по этнм долгам будет выкачнвать все нз населення5.
    4.	Все это наложмло опредеденный отпечаток на настроенмя населення западных обдастей Белорусслл. Населенле, в основной своей массе, не прннпмало участпя в партнзанском двпженші, хотя п немцев актпвпо не поддержнвало. Мііогпе жнтедн, когда касается разговор о поведенші оккупантов, дедают прнмерно такое заявленне: «немцы здесь нлкакмх особых злодеянмй не совершалп, вот власовцы — те ведм себя хуже».
    Сопротмвденме немцам co стороны населення носмло в бодьшмнстве сдучаев пассмвный характер н выражалось в затяжке уплаты натуральных п денежных надогов, в попытках, уклонпться от участня в отбываніш трудовой повпнностп н от поездкіі на работу в Германмю. Однако надо отметпть, что немцам не удалось скольконмбудь шпроко вовлечь как городское, так н сельское населешіе в созданные нмп оргашізацпн: «Белорусскую центральную раду» іі «Союз борьбы протнв большевнзма».
    5.	Особая полптнка немцев в районах Западной Белорусспп н проведенпая іімп отработка населенпя в антпсоветском духе выявплась в ряде случаев на отношешш населешія этпх районов к Красной АрмшА Повсеместно бойцы іі командііры нашнх частей в свопх высказыванпях отмечают, что вступнв на террііторпю Западной Белорусспп онп сразу почувствовалп пное
    4Падкрэсдена алоўкам.
    5 Фрагмент адкрэслены на палях.
    '’Падкрэслена алоўкам.
    266
    Дадаткі
    отношенпе к себе co стороны местных жптелей. Сравнпвая то, что онп внделп п наблюдаліі до граннцы 1939 года с тем, что встретнлн онн в районах Западной Белоруссші (особенно в пограннчных районах бывшей Польшм) нашп бойцы іі офпцеры отмечают следуюшее2: а) населенне Гомельской, Полесской, Мннской областей встречало частм Красной Арміпі восторженно, с цветамн, хлебом п солыо. Открыто выражая своп чувства к нашмм бойцам, жмтелм называлп мх своіімп іізбавптелямп от фашйстской неволм, наперебой рассказывалн о злодеяннях немцев. В ряде случаев в селах былн вывешены красные флапі. Населенне украшало цветамп могнлы бойцов н офнцеров, павшпх в боях за роднну. Местные жнтелн (особенно партнзаны) выделядн гіз своей среды проводннков н проводнлн нашн частн на тыды п флангн врага по неведомым ему путям. Нпчего подобного частіі Красной Арммм не встретіілм в районах Западной Белоруссіш. Чувствовалась во всем сдержанность, выжпдатедьное поведенне населення. Жнтедн не выделялмсь своіім гостепрелмством п сердечностыо к нашпм бойцам. Когда зайдешь в хату, — говорят бойцы, — он старается поскорее от тебя отделаться п под всякнмп преддогамп уйтп пз хаты. В разговоры вступают неохотно. О своей жіізнп прн немцах стараются не говорпть8. Бодьше всего самп задают вопросы нашнм бойцам м офнцерам2;
    б)	нз вопросов населенпя вндно, в каком направлешш велась здесь фашнстская пропаганда. Почтп во всех селах задают однн м те же вопросы: будут дп брать в Красную Армню всех мужчнн от 14 до 70 дет? Что нам оставят пз скота? Оставят лп нам хлеб? Какпе будут надопі? Правпльно лп, что СССР продал Англіш н Амерііке Баку п Мурманск? Сколько Вы должны