Саветызацыя Заходняй Беларусі (1944— 1953 г.).
Прапаганда і адукацыя на службе ідэалогіі
Ян Шумскі
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 326с.
Смаленск 2014
ыка. Уласныя перадачы рабіліся ў першыя пасляваенныя гады тодькі ў буйных адміністрацыйных цэнтрах і ў абдасных гарадах. На канец кастрычніка 1944 г., напрыкдад, у Воранаўскім раёне (Гродзенская вобд.) працаваў адзін радыёвяшчадьнік і 70 кабельных прыёмнікаў (паруску — «радйоточка», папольску — «kotchoznik» — Я.Ш.). Прыведзеная табліца аддюстроўвае стан радыёсеткі на тэрыторыі Заходняй Бедарусі на пачатак 1945 г.
Табдіца5
СТАН РАДЫЁСЕТКІI РАДЫЁВЯШЧАННЯ Ў ЗАХОДНІХ АБЛАСЦЯХ БССР (ДАДЗЕНЫЯ НА 1.01.1945 г.)*
ВОБЛАСЦЬ КОЛЬКАСЦЬ РАЁНАЎ УСТАЛЯВАНЫЯ РАДЫЁВУЗЛЫ КОЛЬКАСЦЬ ПРЫЁМНІКАЎ (радыёкропак) ГАРАДСКІЯ РАДЫЁРЭДАКЦЫІ РАЁННЫЯ РАДЫЁРЭДАКЦЫІ
БАРАНАВІЦКАЯ 16 15 3299 Навагрудак, Слонім Нясвіж, Клецк, Ляхавічы, Стоўбцы, Мір
ГРОДЗЕНСКАЯ 15 15 2507 Ваўкавыск —
ПІНСКАЯ 11 10 2002 Лунінец —
МАЛАДЗЕЧАНСКАЯ 15 14 1903 — Радашковічы, Паставы
ПОЛАЦКАЯ 15 15 1800 Браслаў Дрыса, Глыбокае, Пліса
БРЭСЦКАЯ 14 14 1504 Кобрын —
* Дадзеныя па Подацкай вобд. прыводзяцца без удіку падзелу на 9 заходніх і 6 усходніх раёнаў.
Крыніца: НАРБ. Ф. 4, воп. 29, спр. 292, арк. 1.
3,17 НАРБ. Ф. 4, воп. 29, спр. 221, арк. 81. Паведамленне аб выкананні Гродзенскім абкамам КП(б)Б пастановы ЦК УКП(б) ад 20.01.1945 г. «Аб палітычнай працы партыйных арганізацый сярод насельніцтва заходніх абласцей БССР», 03.07.1945 г.
248
Раздзел III. Ідэалогія, асвета і прапаганда
Радыёрупар. Прапагандысцкае пастановачнае фота.
III.V. Кіно ірадыё
249
3 лета 1944 г. на працягу першага паваеннага года на тэрыторыі асобных раёнаў і гарадоў насельніцтва выкарыстоўвала нешматлікія прыёмнікі ддя прасдухоўвання радыёперадач з Заходняй Еўропы. На пачатку 1945 г. у Гродне паведамденні Савецкага інфармацыйнага бюро («Совмнформбюро») ддя мясцовай газеты прымаліся ў кватэры аднаго з жыхароў горада польскай нацыянадьнасці. Упаўнаважаны ЦК КП(б)Б ахарактарызаваў такую сітуацыю як недапушчадьную, асабліва адзначыўшы той факт, што асоба подьскага паходжання мае радыёпрыёмнік. Гэтая праблема абмяркоўвалася на ўзроўні Гродзенскага абкама308.
Той факт, што радыёпрыёмнікамі вадодаді не толькі мясцовыя жыхары, але і партыйныя функцыянеры, абумовіў, у пэўнай ступені, сітуацыю, калі рашэнне аб іх канфіскацыі зацягвалася. Толькі ў чэрвені 1945 г. Гродзенскі абкам выдаў распараджэнне, у якім абласному ўпраўленню НКДБ (палкоўнік Палітыка) і НКУС (палкоўнік Горлаў) загадвалася канфіскаваць усе радыёпрыёмнікі, якімі валодалі жыхары Гродзенскай вобл. У абгрунтаванне рашэння пісалася:
На террлторпм западных областей лспользованме радлопрмемнмков должно находмться под строгнм контролем обкома, поэтому прнемннкн, находяіцнеся в незаконном владенлп ряда лмц, следует конфмсковать309.
На пачатку 1945 г. радыёсетка ахоплівала гарады і раённыя цэнтры, з запланаваных 8 тыс. радыёпрыёмнікаў было ўсталявана 3616 (чэрвень 1945 г.)3’°.
У Баранавічах, а таксама ва ўсіх раённых цэнтрах Баранавіцкай вобл. на працяіу 1945 г. было наладжана абсталяванне для трансляцыі радыёперадач і ўсталяваныя 2963 кабельныя радыёпрыёмнікі. Паводле дадзеных на 1 красавіка 1946 г., у Баранавічах і на тэрыторыі вобласці налічвалася 5 809 радыёпрыёмнікаў, у тым ліку ў сельскай мясцовасці — толькі 235. Паколькі большасць насельніцтва на той час жыла ў вёсках, магутнасць гэтага сродку прапаганды не асабліва ўражвае. Паводле тых самых крыніц, у Баранавіцкай вобл. быў 31 кінаапарат для паказу фільмаў, з якіх 12 стацыянарных кінатэатраў і адзін перасоўны знаходзіліся ў гарадах і 9 стацыянарных і адзін перасоўны — на вёсцы. Кінатэатры адчыняліся пераважна ў месцах, дзе была вялікая канцэнтрацыя насельніцтва: на фабрыцы «Альбярцін» Слонімскага раёна, на шклозаводзе «Нёман» (Навагрудскі раён) і г.д. У вобласці было ў суме 3 710 месцаў у кіназалах3”.
!І,НАРБ. Ф. 4, воп. 29, спр. 290, арк. 87. Інфармацыйная запіска ў ЦК КП(б)Б інструктара аддзела прапаганды і агітацыі ЦК КП(б)Б Разгуляева, 09.02.1945 г.
309ДАГАГВ. Ф. 1, воп. 1, спр. 25, арк. 361—362. Пратакол № 51 пасяджэння Гродзенскага абкама ад 25.06.1945 г., за подпісам сакратара абкама Калініна.
3111НАРБ. Ф. 4, воп. 29, спр. 221, арк. 81. Паведамленне аб выкананні Гродзенскім абкамам КП(б)Б пасгановы ЦК УКП(б) ад 20.01.1945 г. «Аб палітычнай працы партыйных арганізацый сярод насельніцтва заходніх абласцей БССР», 03.07.1945 г.
311 НАРБ. Ф. 4, воп. 29, спр. 221, арк. 134—226. Паведамленне аб палітычнай працы сярод насельніцтва Баранавіцкай вобл., без даты, не раней за 1 красавіка 1946 г., за подпісам намесніка загадчыка аддзела прапаганды і агітацыі Баранавіцкага абкама КП(б)Б Калюты.
250
Раздзел III. Ідэалогія, асвета і прапаганда
У райцэнтры Быцень (Баранавіцкая вобл.) радыёвузел зза адсутнасці электрычнасці працаваў на акумулятарах, трансляцыя радыёперадач не была арганізавана. Адзін перасоўны кінатэатр павінен быў забяспечваць патрэбы цэлага раёна. У райцэнтры кінапаказы праходзілі раз на тыдзень, «якасць фільмаў была часам такой нізкай, што гледачы нічога не разумелі з тэкстаў». У большасці населеных пунктаў насельніцтва не глядзела фільмаў з моманту вызвалення зпад нямецкай акупацыі”2.
У Гродзенскай вобл. у 1946 г. дзейнічалі 22 радыёвузлы, агулыіая колькасць прыёмнікаў складала 4346 штук. Нізкія тэмпы пашырэння радыёсеткі тлумачыліся адсутнасцю патрэбных матэрыялаў і апаратуры, якая прадугледжвалася згодна з рашэннем ЦК УКП(б) ад 20 студзеня 1945 г. Радыёперадачы рэгулярна перадаваліся толькі ў Гродне, Мастах і Шчучыне. 4 ліпеня 1946 г. гэтае пытанне было прадметам абмеркавання бюро гродзенскага абкама313.
У Полацкую вобл. уваходзіла 9 «заходніх» раёнаў. У пяці раёнах на KaHeu 1946 г. не было рэгулярных радыёперадач, а план радыёфікацыі вобласці быў выкананы толькі на 57%. Праграмы, якія трансляваліся мясцовымі радыёстанцыямі, паводле ацэнак саміх функцыянераў, заставаліся «на нізкім ідэйным узроўні». Гэта прыводзіла, на іх думку, да ажыўлення дзейнасці праваслаўных і каталіцкіх святароў, якія на святы збіралі ў цэрквах і касцёлах па 23 тыс. вернікаў314.
МЕРАПРЫЕМСТВЫЎЛАДАЎУ ГАЛІНЕ РАДЫЁФІКАЦЫІ
Партыйная праверка з Масквы, якая праводзілася ў канцы 1946 г., выявіла нізкі ўзровень ідэйнапалітычнай працы. «Заходнія вобласці рэспублікі, — адзначалася ў запісцы, — паказваюць асабліва нізкі ўзровень радыёфікацыі, у сувязі з нязначнай колькасцю радыёпрыёмнікаў на вёсцы вясковае насельніцтва пазбаўлена магчымасці слухаць радыё. Шчыльнасць той радыёсеткі, якая працуе зараз, у параўнанні з даваеннай складае 55%»315. Гродзенскі сакратар абкама Калінін пісаўу пісьме Жданаву аб вельмі нізкім узроўні тэхнічнага ўзбраення ў сродках сувязі. На канец 1947 г. на тэрыторыі вобласці з 250 сельсаветаў радыё было ўсталявана толькі ў 15. У створаных
312 НАРБ. Ф. 4, воп. 47, спр. 71, арк. 176. Паведамленне «Аб стане палітычнай працы сярод насельніцтва Быценскага раёна Баранавіцкай вобл.», без даты, не раней за 10.02.1946 г.
3,3 НАРБ. Ф. 4, воп. 47, спр. 71, арк. 261—262. Паведамденне «Аб стане масавапалітычнай працы ў раёнах Гродзенскай вобд.», 19.06.1946 г., за подпісам сакратара абкама па справах прапаганды Грука.
5І,НАРБ. Ф. 4, воп. 47, спр. 136, арк. 13—14. Паведамленне аб масавапалітычнай працы з жахарамі 9 раёнаў Подацкай вобд. (Брасдаўскага, Відзскага, Гдыбоцкага, Дзісенскага, Докшыцкага, Дунідавіцкага, Мёрскага, Пдіскага, Шаркоўшчынскага), без даты, не раней за студзень 1947 г.
’''РГАСПН. Ф. 17, оп. 122, д. 207, д. 72—79. Запіска сакратарам ЦК УКП(б) Жданаву, Кузняцову, Патодічаву і Папову «Аб недахопах у ідэадагічнай і масавападітычнай працы беларускай партыйнай арганізацыі», 07.01.1947 г., за подпісамі кіраўнікоў аддзелаў Упраўлення прапаганды і агітацыі ЦК УКП(б) Цвяткова і Клімава.
III.V. Кіно ірадыё
251
Радыёпункт. Прапагандысцкае пастановачнае фота.
252
Раздзел III. Ідэалогія, асвета і прапаганда
38 калгасах не было тэлефонаў, адсутнічала сувязь з 67 сельсаветамі з 205316. 3 8800 радыёкропак толькі 1550 знаходзіліся на вёсцы. Справа набыла розгалас, а міністр сувязі вымушаны быў тлумачыць, што план 1948 г. прадугледжваў значнае павелічэнне колькасці радыёпрыёмнікаў (да 4000 шт.), паляпшэнне тэхнічнага забеспячэння тэрыторыі сродкамі сувязі і г.д.317
У рэзалюцыі чэрвеньскага (1947 г.) Пленума ЦК КП(б)Б пра кіно і радыё згадваецца наступным чынам:
Учмтывая, что радмофмкацмя м кмнофпкацмя ммеют особое значенме для воспнтання населенмя западных областей в духе совегской мдеологші, поручмть Управленмю пропаганды м агмтацші ЦК КП(б)Б совместно с Ммнмстерством кннема іографші н Раднокоммтетом БССР разработать н осуіцествмть меропрмятмя по оказанмю серьёзной помогцн западным областям радмо м кнноаппаратурой м по обеспеченню бесперебойной работы действуюіцмх радно н кнноусгановок3’8.
Гродзенскі абкам заняў у гэтай справе актыўную пазіцыю. Ёй надавалася вялікае значэнне, асабліва ў час правядзення кампаніі па прапагандзе калектывізацыі сельскай гаспадаркі. Паводле стану на 1 сакавіка 1949 г. на тэрыторыі вобласці было ўсталявана 23 з 30 запланаваных радыёвузлоў малой магутнасці, якія да таго ж працавалі на палову сваіх магчымасцей. Агульная колькасць радыёпрыёмнікаў складала 10 500, з іх у вёсках знаходзілася толькі 2000, радыёвузлоў было 1800, з якіх на вёсцы было 193 штукі319. У сакавіку 1949 г. на пасяджэнні бюро было прынята некалькі рашэнняў з мэтай павелічэння сферы радыёвяшчання.
Папершае, усе звенні, адказныя за сувязь у вобласці, атрымалі заданне павысіць план усталявання радыёсеткі ва ўтвораных калгасах з 1500 да 3000 кропак, а фінансаваму аддзелу Гродзенскага аблвыканкама даручылі знайсці для гэтага дадатковыя сродкі. Было таксама пастаноўлена да 1 красавіка арганізаваць спецыяльныя курсы для тэхнічнага персаналу для абслугоўвання радыёвузлоў малой магутнасці, у школах жа былі арганізаваны гурткі па вывучэнні радыётэхнікі. Для паляпшэння палітычнай і культурнаасветніцкай працы сярод насельніцтва памежных раёнаў (Гродзенскі, Сапоцкінскі, Бераставіцкі, Свіслацкі) і пакрыцця іх на 100% радыёсеткай было вырашана звярнуцца ў Мінск з просьбай вылучыць дадаткова 300 тыс. рублёў320. Гэтыя тэрыторыі, дзе пражывала значная колькасць каталікоў, якія лічылі сябе палякамі, у тагачасных дакументах праходзілі як адны з найбольш «рэакцыйных».
ЗІбРГАСПН. Ф. 17, оп. 122, д. 207, л. 139. Запіска Жданаву, 18.12.1947 г., за подпісам сакратара Гродзенскага абкама Калініна.
517 РГАСПІ4. Ф. 17, оп. 122, д. 207, д. 141. Паведамленне міністра сувязі
КНІГІ ОНЛАЙН
