КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
А бацька на гэта: «Не хачу, каб ён ксяндзом быў. Памятай ты, маці, што пад старасць і нам дапамагаць трэба будзе. А ад ксяндза дапамога кепская; дый якая табе ахвота сваё дзіця ад сябе адлучыць? Я хацеў бы, каб сын на маіх вачах быў, а яна ўсё не!» Ну, Янова адпіраецца: «Я хіба кажу?! Хай сабе доктарам будзе. Як лепей...» — От жа ж! А ты, сынку, як кажаш? — Я, татачка, хачу ў чужыя краі паехаць. Вельмі цікава, як тамака людзі жывуць. — От табе і маеш! Маці з хаты выпраўляець, і сам уцячы хоча. Эх вы!.. — Калі я казала, каб ішоў з хаты? — А не... Але спрэчка гэта ніколі далёка пры добрым гумары не зойдзець. I згода пануець дзень у дзень, аж пакуль ізноў як-небудзь не падкусіць яе чым адвечны наш вораг-бес. ш Прайшло з паўгода, як я пазнаёміўся з панам Шабуневічам, і ў адну пекную ноч, калі з саду праз расчыненае вакно майго пакоіка ліўся прыемны пах кветак, a ад далёкага возера пачуваліся пералівы песні маленькага песняра кахання, а я меў моцнае перакананне, што Зося Альбэртаўна — прыстайнейшая дзяўчына на цэлы свет,— у гэткую ноч да мяне прыйшоў адзін даўны знаёмы з двума сваімі сябрукамі і гэтак шчыра запрасіў да сябе ў госці, што, не адкладаючы на другі раз, пазбіраў я, што было трэба, і пайшоў з імі. А потым... потым я ўжо не прыходзіў дадому цэлыя пяць год. Пазнаў я за гэты час, як добра мандраваць па чужых краёх і як цяжка тужыці па сваім куточку. Пазнаў багата чаго і іншага. А нарэшце ізноў апынуўся дома. За пяць год многа чаго можа змяніцца. Змяніўся крыху родны горад, змяніўся я сам душою і целам, змяніліся тыя, каго я ведаў. Некаторых нават і не знайшоў на месцы. От аднаго дня пайшоў я да свайго старога прыяцеля, некалі бабыля, як і я цяперака, а цяпер ужо чалавека жанатага і бацькі. Якраз дзень быў святковы, калі «адны святкуюць, а другія смуткуюць». Свята было і навокал. Святла і сонца, колькі чалавеку трэба на вясёлы дух і яснасць уваччу. Чыстага паветра і зелені — таксама. Здаецца, радуючыся цёпламу свету, ціўкалі ў гушчары тапалёвых прысадаў па абодвух бакох вуліцы вераб’і, і ад таго ж усміхаліся твары сустрэчаных людзей. I хаця свята адчувалася ўва мне, недзе ў сэрцы скробся сум, і нехта, крыху глузуючы, шаптаў: «А спрабуй, спрабуй, павесяліся, як яны, гэ-гэ! З’елі, браце, твой смех! Гэ-гэ!» Гэтак ішоў я, адзін сам-насам з сваімі думкамі, аж пакуль на рагу аднэй вуліцы не спаткаў пана Шабуневіча. Ён бадай што не змяніўся саўсім, такі самы спакойны ў хадзе, такі самы пахмуры твар. Толькі ў вусы ўплялося колькі срэбных нітачак, і больш нічога. Тая самая статэчнасць ва ўсёй постаці. Угледзеўшы мяне, ён дужа абрадаваўся, першы падскочыў і, па свойму старому звычаю, сціскаючы ў сваіх моцных руках мае, што яны аж захрусцелі, адразу загаманіў: — А! Пан зноў дома! А чаму ж да мяне не заходзіш? Ці забыліся, дзе жыву? Гэ-гэ! Час немалы, можна было і забыцца. Хадзем, хадзем! — I пацягнуў мяне ў той бок, куды сам ішоў і куды мне было якраз па дарозе. Абрадаваўся і я, спаткаўшы дарагога прыяцеля. Распытваўся аб усім; цікавы быў— ці не пераканала пана Шабуневіча жонка на сваю старану. Але не! Жонка сваёй грызнёй зрабіла толькі, што пан Шабуневіч цяперака яшчэ большы патрыёт. Заахвоціўся ён да чытання, a злашча гэткіх кніжак, скуль мог больш узяць доказаў сваёй справядлівасці; зрабіўся найшчырэйшым чытачом беларускай газеты і, пазнаўшы багата чаго новага, яшчэ і другіх навучае. Кінуўся ў палітыку, стараецца, бегае, палавіну сваёй вуліцы цягнець за сабою і, здаецца, знайшоў, чаго ўсё жыццё шукаў. Але ў апошніх часах спаткала пана Шабуневіча колькі цяжкіх няўдач. Як не плакаў чалавек, апавядаючы аб гэтым! — Ведаеце, былі гэтыя выбары ў земства. Падзялілі нас, тутэйшых жыхароў, на курыі. Як яшчэ ў петухі не прыдзялілі, а толькі ў куры. Ну, я проста не ведаю, што рабіць. Маю права выбіраць, цэнз у мяне ёсць, а да каго кінешся? Запісалі мяне ў польскую курыю, а я кажу: «Дзякуй вам, я ўжо лепей у жыдоўскую пайду». У жыдоўскую, ведама, мне не можна, але гэта я ўжо са злосці, ведаеце. А жонцы гэтая крыўда, як лазанка з макам: от, кажа, табе і вучоныя твае, і беларушчына! А вот жа вучоныя знайшліся, га?!. Я ўжо спрачацца пакінуў, маўчу... Потым ізноў выбары ў думу. Ну, гэтта, думаю, не папу- шчуся. Узяў я кніжку, ёсць у мяне гэткая добрая кніжка! Надта добрае аб нас у ёй пішацца, і пайшоў. Прыйшоў у гарадскую думу. Кажу: я такі і такі, ці мяне запісалі на выбары? Паглядзелі ў спіскі: «А вы якой веры?» «Каталіцкай»,— адказваю. «Ну, дык вы, гэтта, у польскую курыю запісаны». «Як,— кажу,— а чаму не ў беларускую?» Смяюцца, шэльмы: «Бо такой,— кажуць,— няма, a ёсць проста руская, калі хочаце туды, то яшчэ можна». «Дык я ж, дзякуй вам, не расеец, не паляк і не жыд! Як жа беларускай курыі няма?» «А вы каталік?» «А ўжо ж!» «А мы ўсіх каталікоў у палякі...» «Дык гэта,— крычу,— жонка не разумней судзіць! — і паказваю ім кніжку,— от паглядзіце, як гэтта пішацца!» Папрасілі не крычаць у прысуцтвіі, а кажуць, што вы кніжку паказваеце, дык у нас у паперах саўсім іначай пішуць, але! Бывайце здаровы, бо не маем часу! Каб вас, думаю! Хіба мяне маці дзеля вашых папераў радзіла? А жонка і зноў рада: хай цябе, проста сам сабе не рад, ані свайму жыццю. Тутка няўдача, у хаце адна згрызота, эт! Можа, вы ведаеце, калі гэта ўсё зменіцца? I ўпёрся ў мяне вачамі, чакаючы, ці не дам я часамі якой рады, якой пацехі. — А я што ведаю? Будзем чакаць, а пакуль што будзем рупіцца, каб больш нашых «тутэйшых» не хацелі пісацца ў гэтыя курыі. Як пачнем дакучаць кожны раз, як будзем прыходзіць штораз усё большай грамадою з кніжкай, у якой надта добра пішацца аб беларусах, тады, можа, ды пэўна нешта будзе. — Праўда, праўда ваша. Яшчэ дачакаемся свята. Зробім сабе свята. Калі мяне скранула, што, як хлопец які, бегаю, то і з усімі тое будзе. А ведаеце што? — і пан Шабуневіч азірнуўся, ці хто не падслухвае.— Ведаеце, у мяне ёсціка думка, і хацеў бы яе з’існіць. Добра было б зрабіць у нас нешта кшталтам школкі беларускай. Чытаць, пісаць і крыху гісторыі. Га? Як на вашу думку? Хата ў мяне знойдзецца, а вы мо б былі настаўнікам. Гадзіны дзве ў дзень. Га? Заходзьце да мяне, пагамонім лепей. Але мы якраз падышлі да таго двара, дзе жыў мой прыяцель, і я, паабяцаўшыся зайсці да пана Шабуневіча і пагаварыць як след аб гэтай важнай справе, падаў яму на развітанне руку. Ен зноў сціснуў яе, што аж захрусцела, сказаўшы яшчэ раз: «Прыхадзі ж, пан»,— пайшоў сабе дахаты, вясёла ступаючы моцнымі абцасамі па тратуары. Прайшло колькі дзён, і я, яшчэ не сабраўшыся пайсці да пана Шабуневіча, зноў спатыкаю яго на вуліцы. ён налятае на мяне, як каршун на голуба: — Ага! Чулі? — Што? — Дык не чулі? — Аб чым? — А вот,— і, выцягнуўшы з кішэні апошні нумар газеты, пальцам паказвае на першай старонцы,— чытайце! Пішуць, што цяперака ў пачатковых школах веры дзяцей будуць навучаць у тэй мове, якою гукаюць бацькі. А значыцца, павінны будуць вучыць чытаць і пісаць у роднай мове. — Ну, як вам падабаецца? — Што ж — мне гэта надта да смаку, бо я хацеў бы, каб мае дзеці (а я ж некалі ажанюся яшчэ!) разумелі крыху, «якіх бацькоў, чые сыны яны». — Праўда! Ну, мой Віцька, ведаеце, той добра чытае па-беларуску! Як рэпу рэжа. Вот, пачуеце, калі прыйдзеце да нас. А я жонцы от цяперака гэтым самым у нос тыцну. «Чытай»,— скажу. Я дзеля яе раней і газету лацінкай выпісваў. Хоць крывілася, а часам і чытала, бо «па-польску друкавана». Ха, ха! Заходзьце ж.— I весялейшы, як у першы раз, пайшоў сабе ў свой бок. * * * Да пана Шабуневіча я яшчэ ніяк не ўлаўчыўся схадзіць. Нядаўна даведаўся, што нашая з ім радасць крыху паспяшылася. Беларускую мову яшчэ раз выкасавалі з ліку родных моў: напісалі, што роднай мовай маіх дзяцей (бо я не пакідаю надзеі жаніцца) павінна быць ці польская, ці расейская, ці жыдоўская, ці літоўская, ці іншая. Чаму ж яшчэ не прылучылі французскай, нямецкай, японскай, не ведаю. Усё ж нічога сабе мовы. Гм, але досыць жартаў, я гэтага, панове, саўсім не хачу; і пан Шабуневіч не хоча! Трэба, мусіць, пайсці да яго і пільна пагаварыць аб школцы... «Беларускую школку. Пісаць, чытаць і крыху гісторыі». Ах, мілы пане Яне, пэўне, і ён невясёл, бо ў яго ж ёсць пані Янова. Яму, пэўне, яшчэ горш за мяне. Бедны пан Шабуневіч са старапапельскіх Шабуняў! ЧАЛАВЕК БЕЗ КРЫВІ Нядаўна ў нашым N-ску памёр мой стары прыяцель, на жаль, не сваёй смерцю. Нябожчык вярнуўся з ссылкі і спачатку быў вясёлы і ўсё збіраўся зноў узяцца за працу на карысць роднай старонкі. А ў нядоўгім часе з ім зрабілася нейкая змена — спахмурнеў, пачаў адсоўвацца ад людзей, нават блізкіх, і ў канцы налажыў на сябе рукі. Аб цікавым жыцці гэтага чалавека з чыстым сэрцам і вялікімі здольнасцямі, а неласкавай доляй я яшчэ спа: дзяюся расказаць некалі чытачам, а пакуль што друкую яго, здаецца, ядыны твор, знойдзены мною сярод другіх папераў нябожчыка. Мо людзі, знаўшыя яго, зразумеюць, якую муку нёс у сабе гэты чалавек, і слова асуду яму не зляціць з іх вуснаў. — Дык чаму, пытаецеся, твар мой бледны такі, і вочы запалыя, і рукі белыя з сінімі жылкамі, і ад чаго пахілы я, кволы, як тое зелле, што расцець у скляпох сярод вільгоці і гнілога паветра? А той, знаны вам, быў саўсім іншым чалавекам! Чаму ж? Хіба трэба яшчэ пытацца? Хіба нават каб не ведалі, не можна адгадаць, што я прыйшоў з няволі?! Хіба твар мой, вочы мае, рукі мае, карк мой крывы і цела кволае не сведчаць вам, што я — чалавек без крыві? 3 няволі, з няволі вярнуўся,— зразумейце гэта і не пытайцеся больш! Хай кроў мая гнілая, вільготная, хай сэрца маё, як дрыгва,— пашкадуйце мяне і не пытайцеся! Ах, сорам мне, ах, ганьба мне! Пракляцце на галаву маю, на дзень той, што першы ясным сонейкам павітаў мяне,— няшчасце дому свайго і гора маткі сваёй... Галубачка мая сівакрылая! зязюлечка! ластавачка мая гаротная! Ці помніш ты, як бянёхала мяне малога, як плака- ла ты над калыскай маёй, калі плакаў я, і як смяя.іася, калі я смяяўся? Ці помніш ты дзень той прыгожы, калі, пагнаўшыся за свавольным зайчыкам, якога любае сонейка пусціла праз балонку ў хатку нашу, я аддзяліўся ад лавы і зрабіў першыя два крокі па бітай падлозе? Якім шчасцем засвяціліся вочы твае тагды і сама ты абпрамянілася, як сонца! А смачнейшыя выбіраючы кавалачкі хлеба і сала, укладала ў торбачку маю — дзянны харч мой у школку,— помніш ты? А ці помніш, матачка, як далёка за ваколіцу выходзіла ты спаткаць мяне са школы? Якою гордасцяй залівалася тваё сэрца і твар твой расцвітаў, калі ты чула пахвалы мне ад чужых? I потым як, спагадаючы моладасці, пазірала на мяне з маёй мілаю і, згодная ў сэрцы з маім выбарам, казала: «Добрая з вас, дзетачкі, пара»? Помніш ты? Помніш жа?