КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Ах, бачу я, помніш ты гэта і нават болей чым помніш! Думкі і вочы твае не нацешацца тым, што прайшло ўжо, і дні сягонняшнія замяніла ты ўчарайшымі днямі. Дык адарвіся ж ад іх! Прызнай жа твайго пярвінку, улі ў сэрца маё кроплечку роднага пачуцця і ўбачыш, як заб’ецца яно, як чырвоным зробіцца твар мой, і вясёлымі вочы, і простым карк мой, і моцным цела. У няволі, у няволі жыў я гэтыя гады, і захірэў без роднага паветра, і зрабіўся, як гнілое зелле ў гнілым скляпу! А цяжкая ж гэта рэч — няволя — і што яна з людзьмі робіць!.. Спярша, як злоўленае арлё, нічога не ведаеш і кідаешся ў вокны на жалезныя краты, у шчылінкі — усюдах, адкуль ідзець свет,— абы ўцячы, абы вярнуць сабе волю. Але ж не: краты моцныя і шчылінкі вузкія, і цераз іх не праціснешся. Яшчэ не трацячы надзеі, пачынаеш біць галавой і кулакамі і ўсім целам стукацца аб сценкі — дарма! Мур стаіць сабе нязрушаны, а галаве і ўсяму робіцца балюча. У злосці, у роспачы грызеш тады сабе рукі і раздзіраеш грудзі свае да крыві, плачаш, крычыш — дарма, толькі жорстка-сардэчная варта рагоча, гледзячы на твае мукі. У канцы нестаець сілы, Кідаешся на падлогу, моцна сплюшчываеш вочы і хочаш памерці. I смерць не ідзе! Мучышся гэтак; змяняюцца дні і ночы, у сэрцы тваім надзея змяняецца роспаччу і роспач надзеяй многа-многа разоў, і толькі тагды, паціху і паволі, як астрожны вартоўнік, падкрадаецца к табе смёрць. Каб жа ж гэта была яна! Каб не жыць саўсім! He бачыць, не думаць не хацець, не быць! У няволі гэтак не паміраюць. Вось я з белым тварам, і рукамі з сінімі жылкамі, і вачмі без жыцця, а хто скажа з вас, што я нябожчык? Усе забыліся, ніхто не можа пазнаць, нават родная маці кажа: «Гэта не сын мой», a ніхто не скажа, што я нябожчык. Бо смерць мая — жыццё маё, і гэта смерць, якой паміраюць у няволі. Толькі тамака можна гэтак цяжка канаць, так мучыцца не стогнучы, бо няма каму слухаць і каму памагчы. Толькі тамака, у няволі, прыходзіць нехта ці нешта і, раз прыпаўшы да грудзей, ужо не адыходзіць, пакуль не выссе ўсёй крыві і сам не атруціцца той атрутаю, якую пусціў у жылы. I калі яно пачнецца, адразу перастаеш усміхацца нават найлепшаму ў свеце: яснаму сонцу і прамінуўшым дням сваім. I гневацца на найгоршае ў свеце, на знявагі чалавечай павагі тваёй перастаеш. Ясны дзень ці ходзяць па небе чорныя хмары — усё роўна. Далі табе спакою ці дратуюць цябе і здзекуюцца над табой — усё роўна. Нічога не жадаецца сабе, ні другім. Нічога не хочаш рабіць. Свет навокал робіцца мутным і белым, як вочы сляпога, і невыразным, як твар звар’яцелага. Нешта парнае, праціўнае, замест паветра, уліваецца ў грудзі, ласкоча ў горле, туманіць розум і робіцца тваёй істотаю. Ах, цяжка мне, людзі! Чаму гэта сэрца чалавечае такое, што ёсць у ім нейкія сховы, дзе крыецца людскі боль? Чаму, забыўшыся аб мінуўшчыне, успамінаеш будучыню, а ўбачыўшы наперадзе сябе чорную бяздонную яму, баішся яе, і, маўляў, забрытаны конь, пакіраваны ўночы рукой бяспечнага ездака, стаіш і круціш галавою, і ўпіраешся, не хочучы далей ісці, і, шкадуючы жыццё сваё, трасешся ўсім целам? Нашто мне жыццё, калі яно — смерць, калі родныя мае не ведаюць мяне, а маці цураецца мяне? I хіба вам, людзі, што не хочаце прыняць мяне за свайго, не ўсё роўна? Нашто пытаецеся, чаму твар мой бляды? Нашто дакучаеце, даведаючыся, чаму вочы мае запалыя і рукі белыя з сінімі жылкамі? Праз цікавасць? Хіба ёсць закон такі паміж вас чужое гора абцяжаць сваёй безупыннай цікавасцю і дзеля памаўзлівасці сваёй бярэдзіць чужыя раны? Ці, можа, міласэрдзе ўзварухнула сэрца ваша і, пашкадаваўшы мяне, запыталіся? Тое міласэрдзе, якое робіць цуды і падымае з ложа смерці, якое золатам праменняў сваіх прабівае цьму, і душы сляпыя выводзіць з панства роспачы, і пахучымі кветкамі абсыпае іх, і купае ў млечнай pace векавечнага шчасця? Калі гэтак, не пытайце ж, а бардзей прыміце мяне на грудзі свае і скажыце мне: «Брат мой» і «Сын мой», каб сэрца маё, разагрэўшыся ад ласкі вашай, часцей забілася і вышэй узнімаліся грудзі, набіраючы роднага паветра, і зноў палілася ў жылы чырвоная кроў, і кветкамі жыцця аздобіўся твар, і шчасцем заблішчэлі вочы. Ці найзлейшых сабак сваіх нацкуйце на мяне, каб яны перагрызлі горла маё, забралі смерць маю і жыццё маё, і я не скажу, што вы без літасці. Бо з няволі, з няволі вярнуўся я і не маю спакою!.. П’ЕРА I КАЛАМБІНА I ...«Дарагі мой, добры! He шкадуй, не сумуй за мной!.. Ах, сэрца маё баліць, як нагадаю сабе тваё журлівае сумаванне, калі ты застанешся адзін... Дык не магу ж я, не магу! Беспераможнае пачуццё цягне, кліча мяне за ім... Пакоі нашага дому гнятуць, душаць мяне, наша пасцель зрабілася жарстчэйшай ад цвёрдага каменя! He магу... Павінна ісці, уцякаць, бо гэтта — смерць. He шукай нас. He сярдуй. Твая Альжбета». I другою рукою: «Дарагі Антосю! Датачу і я колькі слоў: іначай не магло быць. He сярдуй на Альжбету, а на мяне — як ведаеш. Віктар». ...Маленькая ружовая картачка з дробнымі жаноцкімі літарамі адразу сталася зялёнай. Вагнёвыя, чырвоныя, свідруючыя вочы літары, паволі ўцякаючыя з паперы, некуды зніклі. Потым белы свет спірытусовай лямпы змяніўся, зжоўк, потым сцямнела і зрабілася пуста. Раптам сэрца, якога ніколі не было чуваць, застукала ў грудзях так моцна і звонка, што аж забалела ў Bymax. Млосць ахапіла ўсё цела, і левая рука, разам з кар- тачкай, сама ссунулася са стала і, ударыўшыся аб поручань крэсла, звесілася ў паветра. Калі ён, перамогшы хвілёвае абяссіленне, устаў з крэсла, лямпа зноў засвяцілася роўным белым светам, але прамені яго, затрымоўваючыся пад зялёным каптуром, узмацнілі страшэнна цяжкае пачуццё пусткі. Ад гэтага пачуцця закруцілася галава і некуды паплылі цёмныя сцены дубовага кабінета з алейнымі малюнкамі і старасвецкай зброяй. Цяжкая гатыцкая канапа з шафачкамі, палічкамі па бакох і над спінкай і вялікі партрэт жонкі над ёй на сцяне, як па загаду цудоўнай сілы, змянілі сваё месца і сталі якраз проць вачэй, засланіўшы высокія дзверы. 3 партрэта глядзелі на яго вялікія карыя вочы; вітаючы, міла ўсміхаліся чырвоныя пекыыя вусны; голая, з-пад багатага чорнага ўбрання шыя свяцілася дзявочай белізной; непакорная пасмачка валасоў спусцілася, уючыся, на пекны лоб. Яна паўстала з партрэта перад ім як жывая, і на хвілю, здалося, як святая, абпрамянілася яркім залатым светам. Але як толькі ён, запомніўшыся, схацеў падысці і стаць перад ёй на калені і, сашчапіўшы рукі, прасіць, каб не адыходзіла, і крануўся з месца — усё знікла, і зноў зрабілася пуста. Асцярожна, трымаючыся за стол і за парасстаўляныя ў пакоі крэслы, падышоў да канапы, і, падлажыўшы пад галаву вышываную шоўкам на зялёным аксаміце падушку — яе работы,— палажыўся, і доўга, без ніякай мыслі, прыслухоўваўся да шуму ці то ад лямпы, ці ад вялікага болю ў галаве. Потым устаў, зняў са сцяны яе партрэт і ўмацаваў яго на крэсле з высокай спінкай. Паправіў каптур на лямпе, каб увесь свет падаў ёй на твар, і сеў на канапе. Як кінематаграфічныя абразкі, змяняючыся і мігаючы, панясліся ўспамінкі. Праз усё жыццё!.. Праз усё жыццё любіў ён яе!.. Вось Тосік і Бэта ў высокім белым з пазлацонымі гзымсам і мэблямі пакоі гуляюць у хованкі: з-за шырокага фатэля высоўваецца яе нябеская сукеначка, чуцен стрыманы залаты смяшок, але Тосік нібы не бачьіць і не чуе —трэба шукаць даўжэй, каб справіць больш радасці сваёй свавольнай любоце. Вось — «пан Антось» просіць «высокапаважаную пані, каб .зволілі аддаць руку ■ панны Альжбеты, як яна^ ласкава дакляруе аддаць сваё сэрца», а «панна Альжбета», стоячы гэтта ж, чырванее, як піён, і вочкамі, поўнымі брыллянтовых слёзак, таксама благае «высокапаважаную пані», «каб зволіла». Потым гучнае вяселле — гуляў увесь павет бязмала. ГІотым штогоднія балі, на якія з’язджаліся адусюль госці,— музыка, танцы, рой уздыхачоў да непрыступнай пані Альжбеты, а паміж імі і гэты самы Віктар Студніцкі, школыіы прыяцель, вядомы ўсяму свету артыста-маляр. «Так, так — ён жа і рабіў партрэт. Яшчэ жартаваў тады, што гатоў закахацца. На другі год па нашым шлюбе, праз тры ці чатыры месяцы, як радзіўся Янук, а, здаецца, праз год радзілася Стэня...» Думка аб дзецях перарвала рой успамінкаў, а на змену ім прыйшоў клопат: што рабіць з дзяцьмі? Што ім сказаць і як? «Ну, Янук — ён мужчына і не маленькі, дык можа ўсё ведаць. А Стэня? Як ёй скажаш — яшчэ ж дзіця! Гора, гора! Гэта ж на ўсё жыццё адаб’ецца на іх маладых, неаформаваных душах. I навуцы зашкодзіць, калі напісаць, а не самому паехаць. Напісаць хіба сястры, хай яна, як умее...» Быццам знайшоўшы найлепшы выхад з клопату, зараз жа запомніў аб дзецях і зноў пачаў углядацца ў партрэт. Цяперака ён зрабіўся менш выразным. Таксама глядзяць яе карыя вочы і міла ўсміхаюцца губы, і дзявочаю белізной свеціцца адкрытая шыя, і непакорная пасмачка валасоў, уючыся, спадае на пекны лоб, але, здаецца, пакрытыя рэдзенькай, як бы з туману, сеткай, адсоўваюцца далей і далей, трацяць колеры і зліваюцца ў вялікую бруднавата-белую пляму на сцяне цёмнага дуба. Адзінота прысунулася бліжэй... «Мілая, што ты нарабіла?..» Дзве буйныя слязы нячутна вымкнуліся з куточкаў вачэй і, як бы хаваючыся ў неглыбокіх, адцяняючых пекнасць поўнага сілы твару маршчынах, пабеглі ўніз. Адна, спаткаўшы на сваёй дарозе густы вус, раздзялілася на некалькі дробных кропелек і схавалася ў каштанавых валасах, а другая, прабраўшыся нейкай убочнай сцежкаю, упала і разбілася аб грубы шлюбны шчырага золата пярсцёнак на правай руцэ. II У цішыню цёплага летняга вечара, абражаючы маестатычны спакой глыбокага сіне-цёмнага неба, з летняга, збітага з дашчок тэатрыка ўбіваюцца ўражлівыя згукі шпаркай, вясёлай музыкі і, як бы разумеючы непрыстойнасць свайго ўчынку, хаваюцца ў бочных цёмных каштанавых алеях, дзе, напаткаўшы каля нізкай драўнянай лавы пад старым магутным каштанам новых два галасы, хаваюцца ў траве, у лісцях дрэў і, як свавольныя дзеці, хіхочучы, пераклікаючыся, слухаюць, пільнуюць, што тутака будзе. — Марыля, сэрца маё! У апошні раз пытаюся, ці любіш ты мяне? — Паўлачка!.. — Ну, кажы ж, кажы далей... He магу я вытрываць, калі ты маўчыш... Ну, маўчы, але прысунься бліжэй, пакажы свае вочкі, дай гэтыя зорачкі, я пацалую іх, як даўней цалаваў.