КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Кіўнуўшы яшчэ раз прыветліва да яго галавою, выйшла і гаспадыня. Грыневіч астаўся адзін на ўсю хату з хворай старушкай. Тое, што ён пачуў перад выходам гаспадыні, яго і здзівіла і страшэнна зацікавіла і... можа, абрадавала,— у гэтым ён не паспеў яшчэ разабрацца. Бабка гаварыла па-беларуску! Словы, якімі яна зрабіла свой адказ нявестцы, звінелі, як тыя, каторымі ён думаў. Адкуль тут яго родная мова? Каб выясніць хваляваўшыя яго розум пытанні, ён бы ахвотна пайшоў у тую святліцу, дзе ляжала матка гаспадара, і пачаў бы з ёй гутарку. Але баяўся, будучы чужым чалавекам у хаце, гэта зрабіць, каб не напалохаць старушку. Заснуць, канечне, цяпер, нават каб і схацеў, ён бы не мог і ляжаў на сваім куратніку, прыслухоўваючыся да ўсіх шорахаў і робячы ўсялякія дагадкі, каторыя ў хуткім часе так перапляліся адна з другою, а потым зліліся з другімі абразамі, што Грыневіч зноў забыўся аб месцы і варунках, у якіх ён знаходзіўся, і толькі думаў. Доўгі, цяжкі кашаль з летняй святліцы, у якой ляжала старушка, распалохаў думкі Грыневіча. Падумаўшы, што ёй цяпер можа запатрабавацца якая-небудзь помач і што гэта, можа, найлепшы выпадак, пры якім найзручней з ёй разгаварыцца, ён саскочыў са свайго месца на куратніку і, знайшоўшы ўпоцемку дзверы, зайшоў у памяшканне старушкі. Тая ж самая лямпачка, якая свяціла пры вячэры, стаяла цяпер тутака на стале і з прыкручаным кнотам давала яшчэ меней свету. Таксама, як і ў гаспадарскай святліцы, тут каля сцяны, у якой былі дзверы, стаяў ложак, а на ім Грыневіч убачыў накрытую цёплай і лёгкаю «ушканьяй», коўдрай, ляжачаю, з чорнай хустачкай, завязанай на галаве, старушку. — Можа, вам чаю трэба, бабулька? — запытаў ён, яшчэ не адышоўшы ад парогу. — Вады... дзеткі... падай, вунь... на стале..— пачуў ён перабіваны кашлем адказ. Пакуль старушка піла паданую ёй рассалоджаную воду, Грыневіч разглядаў яе высахшы ад старасці і нядугу зморшчаны твар. I дзіўная рэч,—-у рысах ніколі не бачанага дагэтуль твару ён убачыў нешта знаёмае, даўно-даўно ўжо бачанае і мілае. Прымаючы з сухой, пачарнеўшай ад веку і працы рукі недапіты кубак з салодкай вадой, Грыневіч раптам успомніў другое аблічча, так падобнае да гэтага і ў такіх самых варунках. На старым, абітым пры пераездах з кватэры на кватэру, аблысеўшым ад доўгай службы ложку ляжыць, укрытая дзвюма саматканымі коўдрамі, старушка. Сударагі доўгага, цяжкага ўстрыманага кашлю варушаць рукамі, якія, выцягнуўшыся з-пад цяжкіх коўдраў, дарэмна стараюцца ўтрымаць каля засмажаных вуснаў кубак з салодкай гарбатай. Каля ложка стаіць хлопчык гадоў дванаццаці і, бачачы бабуліну бяспомачнасць, бярэцца ёй памагаць. Адна рука асцярожна падтрымоўвае бабульчыну галаву, a другая бярэцца за кубак... «Дзякуй, дзетачкі!» — чуе хлопчык за сваю ўслугу... — Дзякуй, дзеткі!— пачуў Грыневіч, ставячы недапіты кубак на стол.— Такі гэты кашаль неадступны, хадзіць не дае, ані ляжаць. Цяпер Грыневіч ужо не баяўся патрывожыць старушку. Ен смела падышоў да ложка і запытаўся са спачуццём у голасе: — А ці ж даўно нядужаеце, бабулька? — Якая мая хвароба, дзеткі!.. Вось ужо веку дажыла, мусіць. Тады лягу, тады лягу... А ўсё толькі адзін кашаль і даймае, старасць, мусіць... — Хіба ж вам так шмат гадоў, бабулька? — Ой, шмат, шмат! Усіх і не ўпомню... Ну, вось сам палічы, калі радзілася я за два гады перад першым паўстаннем... — Скуль жа, бабуля, ведаеце аб паўстанні? -—ухапіўся Грыневіч за гэтыя словы, якія маглі быць ніццю, што прывяла б яго да выяснення цікавага пытання. — Паўстанне... дык яно ж каля нас было... Яшчэ мой нябожчык бацька гэных паўстанцаў у лесе хаваў,— лесніком служыў у князя... — Якім жа спосабам вы, бабулька, сюды папалі — пе з бацькам за паўстанне? — He, не, што ты, дзеткі! Якім там з бацькам за паўстанне, бацька ж мой у паўстанні саўсім не быў,— запярэчыла жыва старушка, як бы баялася, што яе нябожчыка бацьку і сапраўды могуць саслаць яшчэ раз у Сібір разам з ёю.— Гэта я з мужам сюды прыйшла, з мужам, з мужам,— тлумачыла яна Грыневічу, стараючыся адхіліць небяспечнасць, вісеўшую над дарагім, жывым у яе галаве ценем. — Л муж як сюды папаў?— запытаўся далей Грыневіч.— I ці даўно? — Муж? — адазвалася адразу паспакайнеўшая і пасмутнеўшая старушка.— А муж таксама даўно... От Васіль, гэты сын, што тут жыве, яшчэ тагды не радзіўся, ён радзіўся, як мы тут восем гадоў пражылі, я яму ўжо, можа, пад сорак гадоў будзе... Мужа, дзеткі, заслалі сюды за мяне. Бачыш, я тагды хаця двох дзетак ужо мела, але маладая кабета была. А ў нашага пана-нябожчыка аканомам быў пан Ігнацы, зухаваты такі паніч,— бог яго ведае, скуль родам. Дык вось гэты пан Ігнацы, дай бог яго душачцы спакой, і прычапіўся да мяне са сваімі залётамі. Куды б я толькі ні паткнулася з хаты, ці ў царкву, ці ў поле, тут і ён са сваімі залётамі. А я свайго Васільку любіла і на ніякага паніча не прамяняла б. От і даў мне бог дурасці: узяла ды паскардзілася адзін раз Васілю свайму на паніча. Вн і ўскіпеў і раз паніча пры людзях аблаяў, а потым узяў да ў карчме пахваліўся, што адвучыць гэтую панскую пугу на чужых жанок замахвацца... А потым знайшлі паніча каля лесу на дарозе... забітага... Як ехаў ноччу ў сваёй каламашачцы, так нехта стрэліў з лесу і забіў... Ну і прычапіліся да майго Васіля,— ён жа часам і са стрэльбай хадзіў... Так і засудзілі на пасяленне. От і я з ім пайшла,— скончыла старушка сваё апавяданне. — Бабулька, а дзе вы тагды жылі, як гэта здарылася? — запытаўся з жывасцю Грыневіч. — У Грыччыне, можа, чуў калі, дзеткі? — А...— і Грыневіч запнуўся на паўслове.— He, не чуў, бабулька, і не ведаю,— паправіўся ён праз момант,— не чуў, не чуў... У гэты самы час першы гук царкоўнага «чырвонага» звону вылецеў з-пад нізкіх арак старой драўлянай званіцы і панёсся па свеце, абвяшчаючы вялікую радасць, перамогу праўды над крыўдай, дабра над злом, духа над целам. — Вось ужо і ў званы б’юць,— пачуў праз звон у Bymax Грыневіч слабы старушачы голас.— Хрыстос уваскрос, дзеткі! He ведаючы, што рабіць, стаўшы перад ложкам на калені, ён пачаў цалаваць гэтую маленькую, сухую, пачарнеўшую руку, якая ціханька дакранулася да яго пры словах велікоднага прывітання. Тутака, у страшнай сібірскай самоце, ён знайшоў родную душу. На гэтым ложку перад ім ляжала сястра яго роднай і так кахаўшай яго да самай смерці бабулькі, ад каторай ён не pas чуў апавяданне аб гэтай прапаўшай бог ведае гдзе ў далёкім Сібіру «другой бабцы». Слёзы, немаведама ад чаго выплыўшыя з вачэй і капнуўшыя на руку старушцы, выклікалі ў яе спачуццё да невядомага ёй «пасяленца». Другая рука ласкава апусцілася на гэтую чужую галаву, гора каторай было блізкім і зразумелым для старушкі. ■— Нічога, нічога, дзеткі, не плач! Яшчэ малады, яшчэбог пазволіць убачыць сваіх,— пацяшала яна Грыневіча, слухаўшага гэтыя словы ў нейкім паўзабыцці. У ПАНАСАВЫМ СЯЛЕ Бывалыйчына Было так: пачуўшы раптоўны неспакой на ўсім целе, маўляў, ад электрызацыі, я адвярнуўся ў другі бок. Ен сядзеў на крайчыку ложка. Прымракаваты свет прыкручанай лямпы на стале дазволіў мне адразу разглядзець толькі цёмна-зялёны нямецкага крою сурдут, ёмка сядзеўшы на доўгім, жылястым тулаве, высунутыя з недазволена кароткіх рукавоў цёмныя калматыя рукі з чалавечымі пальцамі і цёмнымі кругла астрыжанымі пазногцямі на іх канцах і голыя, але аброслыя калматай шэрсцю, так што выглядалі, нібы ў футраных нагавіцах, ценкія, але, відаць, моцныя ногі з нейкімі петушынымі ці індычымі лапкамі замест ступняў нагі. Чорны фрыдрыхаўскі траярогі капялюш ляжаў на каленях, а на ім адпачываў, скруціўшыся, як вужака, канец голага, ледзь апушанага пільсйю хваста. Асвойчыўшыся са светам, я разглядзеў і твар. Цёмны, але не як мурымскі даўгавіды, але не выцягнуты, пажылы і абвеяны, але не паношаны, з цвёрдасцю, але не жорсткасцю ў міне, ён, зліваючыся ў барве з гладкімі, коратка абстрыжанымі валасамі на галаве, выглядаў пекнай рамкай для пары 1 Мурымскі—мабыць, мурынскі, Мурын — чорны чалавек, «арап» (гл. Слоўнік беларускай мовы I. Насовіча). цёмна-нябескіх з чарнаватымі зрэнкамі вачэй, з якіх свяціліся не то глыбокая думка, не то яшчэ глыбачэйшая журба і агромністы, шалёны, надлюдскі розум. Мой рух вывеў яго з задумлення. — А, вы прачнуліся,— звярнуўся ён да мяне,— выбачайце! Я не хацеў вас абудзіць, хацеў дачакацца, пакуль не ўстанеце самі. He ўставайце, калі ласка, я магу і тут пасядзець. Яшчэ лепей, бо да печы блізка, а я мушу пагрэцца. А-а? Вот сівер дык сівер,— сказаў ён, паціраючы рукі,— так, ведаеце, да самых вантробаў дастае, да маслакоў праядае, як сабака. — Ці ж ваш сурдут кепска грэе? — Э, ліхое ў ім спасенне. Стары ўжо, выбіўся, але вот прызвычаіўся да яго ўжо, дык шкода мяняць. Ну, што тут у вас чаўпецца, якія навіны? — Навіны кепскія: кажуць людзі, на носе канец свету. — Глупства! Глупства!—запярэчыў ён двойчы, зрабіўшы строгую міну.— Проста, пане, некаторым амерыканам удалося на вайне добра зарабіць, дык на канцы свету хочуць яшчэ лепей паправіцца. От і ўсё! -— Як так?! — Ды вельмі проста: паглядзеце, што цяпер на біржах робіцца. Паперы, пане мой, цяпер. папраўдзе паперамі сталіся, бо ўсякую вартасць згубілі, а чаму? Таму, што тысячы легкаверных, пачуўшы аб канцы свету, кінуліся ліквідаваць сваё менне. Гэ-гэ! Ліквідацыя! Добрая выдумка. У Амерыцы гэтымі днямі ўжо трэцяя «Кампанія ліквідацыі» залажылася, і ўсе добра зарабляюць. — А Порт, астраном?.. — А гэты Порт, ці Хорт, брэша, як наняты, бо такі і наняты, і нават добрыя грошы яму плочаны,— во хто Порт. — Та-ак! — працягнуў я, проста прыгнечаны гэтай навінай. — Так, так! Свет ашукаць — як хухнуць: раз, і скончана, і лаві рыбку. Пусціў качку ў газетную рэчку, і гатова, зроблен завод, пайшла машынэрыя! Ху-га-а, еколькі цяпер на вашым свеце качак гэтых на газетных хвалях пялёскаецца! Нашто далёка шукаць: вазьмеце «Беларусь»1... — ІІІто ў «Беларусі»? — перабіў я, напалохаўшыся, 1 «Беларусь» — беларуская штодзённая грамадска-палітычная газета (21.10.1919—9.07.1920). ці няма зноў якой плебісцытнай справы.— Шкода б было газеты... — А вось што: чыталі хіба, як 3. Бядуля панапісываў аб Панасавым жыцці на небе 1 — і зорачкі, і не зорачкі,— а яно саўсім не гэтак, і ўсё няпраўда. He думайце толькі, што я хачу вас з панам 3. Бядуляй пасварыць — вінаваты не ён, а спозненае радыё,— аднак я больш дзеля гэтага і прыляцеў, каб вас аб усім праўдзіва паведаміць. Усё, што напісаў пан 3. Бядуля,— праўда, шчырая праўда, але цяпер гэта ўжо старая праўда. Усё змянілася...