Сэрцам пачуты звон
Алесь Гарун
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 359с.
Мінск 1991
Як зайграць на тэй жалейцы — Уцячэць адсюль вядзьмар За тры моры-акіяны, I не стане болей чар.
Але мы зачараваны, Нам дзвярэй не адчыніць, Толькі ты, неспадзяваны, Можаш гэта учыніць I сябе і нас уволіць...
X л о п ч ы к
(жвава, з бляскам у вачох)
Праўда? Як жа?
Сяляначка
Сашчыкні
Адну рбжу ты рукой I убачыш, як заслона Распадзецца прад табой.
Т к а ч ы х a (сумняваючыся, махае рукой)
He адна з нас рбжы рвала, Дый нічога не відаць!
Сяляначка
Бо пад чары ты папала (паказваючы на Хлопчыка), А ён здолее іх зняць!
X л о п ч ы к
Я спрабую.
(Падыходзіць да заслоны і мяркуецца сарваць ружу. Папрадухі, Ткачыха і Сяляначка глядзяць на яго са страхам і надзеяй.
Хлопчык, адрываючы руку.) Ой, пячэцца,
Маўляў, жыжка-крапіва...
Сяляначка
Рві, нічога!
X л о п ч ы к
Кепска рвецца...
Сяляначка
Асмяляйся! Рві... Раз...
X л о п ч ы к
Два!
(Моцна, адразу тузае адну ружу і зрывае яе. Заслона падае, і ў глыбі тайніка відаць абітую зялёным саф’янам шкатулу. Хлопчык хапае ў рукі шкатулу і вымае з яе просценькую жалейку.
3 трыумфам.) Вось яна!
Ткачыхаі Папрадуха
Дудка! Дудка!
Сяляначка
Я казала!
(Чуецца гук трубы. Усе, апрача Сяляначкі, палохаюцца.)
Папрадуха і Ткачыха Ен! Ен! Пакарае ўсіх яшчэ!
Сяляначка
He, цяпер нам страху мала, Сам ад нас ён уцячэ.
(Раптам надумаўшыся.') Трэба ўдаць, як не бывала Тут нічога і ні ў чым, Каб яго душа не знала, Што зрабіць мы хочам з ім. (Да Ткачыхі і Папрадухі.) Вы на мейсцы сядзьце чынам I пачніце ўсе спяваць.
(Да Хлопчыка.)
А ты, хлопча, як я скіну 1 Рукой — зараз пачні йграць... (Усе разыходзяцца і сядаюць, як спачатку. Сяляначка хавае Хлопчыка за сваім крэслам і сама сядае, як у пачатку сцэны.)
У с е (спяваюць')
. ВЕСЕЛА
Ой,' у жо не ра на, а не віц_на па на,
а не в j ч_на мос _ця. эа_ба_віу_ся штось_йі.
З’ЯВА III
На парозе з’яўляецца Гаспадар-чараўнік у высокай футранай шапцы, з доўгай да кален сівой барадой, у чырвоным кантушы і зялёных саф’янавых ботах. Насустрач яму кідаецца Сяляначка іза абедзве рукі вядзе яго на сваё месца. Абнімае і цалуе яго, саджае на ўслон, але ўсё робячы так, каб ён не відзеў змены, якая зрабілася з заслонай. Знімае з яго шапку, потым угаворвае зняць боты і раптам, адставіўшы іх далей, засмяяўшыся, адскакуе ўбок і дае рукой знак Хлопчыку. Праз увесь гэты час дзяўчаты пяюць, а як толькі пачынае граць дудачка — сціхаюць.
1 Скіну —дам знак (паланізм').
Спеў
ў вок_ ны па_ зі_ ра_ е,
па_на вы_гля_да_ е.
Птаха прыляцела 3 мора-акіяна, Села на вароцех:
— Прынімайце пана!
Прыехаў, прыехаў,
Прывёз нам гарэхаў, Для яснай малжонкі Прывёз два пярсцёнкі...
Пачынае іграць дудачка, песня перарываецца, птушкі перастаюць спяваць. Чараўніка як бы нешта падкідае з месца: ён дзіка азіраецца наўкол і, убачыўшы тайнік раскрытым, бяссільна падае на месца—ад страху, але зараз жа падскакуе зноў і, не могучы нічога сказаць, уецца на месцы, як уюн, і крывіць усялякія грымасы,— такім спосабам паволі спускаецца з прыступак на памост, хапаючыся то за бакі, то за галаву, то за грудзі, то за бараду. Хлопчык выходзіць пры гэтым наперад і грае, ідучы за Чараўніком, каторы, як пабіты сабака, пасуваецца да дзвярэй. У вачах Чараўніка — часам страшны, бяссільны гнеў, часам шкода, часамі — страх. Падышоўшы да дзвярэй, ён, як маланка, кідаецца вон. За ім у лесе чуецца трэск ламаючыхся дрэваў, гром, моцны свіст.
Тыя ж, без Чараўніка. У альтане робіцца шмат святлей; відаць, як сонечныя праменні, прабіваючыся праз лісце, іграюць светлымі плямкамі на сценах, тварах, падлозе: ружаная заслона сама паднімаецца і закрывае тайнік. На тварах усіх, апроч Сяляначкі і Хлопчыка, відаць вялізную радасць, змяшаную з такім жа здзіўленнем. Толькі Хлопчык не страціўся •: ён з цікавасцю разглядае просценькую жалейку. Сяляначка глядзіць угару, як бы дзякуючы некаму. Гэта сцэна як можпа нядоўгая.
Ткачыхаі папрадухі (падаючы на калені і, злажыўшы, як бы молячыся, рукі, у адзін голас)
Дзякуй табе, долечка, за гэтакі цуд, Што мы не асталіся, не згінулі тут...
Сяляначка
(з нецярплівасцю)
Дурныя, вас не доля збавіла, А хлопчык гэты. Гэта ён
He шкадаваў сваіх маленькіх рук
Для нашага дабра — дык дзякуйце
Яму.
Ткачыха і папрадухі (саскочыўшы з каленяў, з крыкамі)
А гэта праўда!
Праўда! ён збавіў!
(Кідаюцца на свае месцы і зараз жа варочаюцца бягом да Хлопчыка, несучы ў руках падарункі.)
Першая папрадуха
Вось клубок вазьмі ты ніцей залатых, Я іх сама напрала. У якія б нетры ты Hi трапіў — не бойся з ім. Кінь толькі — ён пакоціцца і выведзе дамоў.
Яго сама я прала, але ўцякаць баялася, Бо Чараўнік усё роўна бы дагнаў.
(Аддае залаты клубок Хлопчыку.)
1 He страціўся — не разгубіўся.
Другая папрадуха
А гэта — пасак мой. Надзень яго, I сілы у цябе аддасца утрая.
(Аддае пасак.)
Трэцяя папрадуха
А ад мяне кудзельку вазьмі прадзіўную, 3 якой яна расліны — я не ведаю, Але як дзьмухнеш на яе, дык зараз самалёт Перад табой рассцелецца, кілім.
Чацвёртая папрадуха
Вазьмі зярняты гэтыя. Пасееш, і ўродзіцца 3 іх залаты табе лянок.
Т к а ч ы х a
А я хачу табе аддзякаваць апраткай гэтаю — Зімой у ёй не холадна, а ўлетку не пячэць.
Сяляначка
А я табе, збавіцель наш, вось што прыгатавала: He мела чым дарыць, дык ад яго забрала — Вось гэта боты-скараходы і шапка-цемязень, Яны хоць для якой прыгоды у жыцці He шкодзяць.
(Падае.)
На, надзень.
X л о п ч ы к
Не-не, не буду, надзяваць я —
Бо ў іх ад вас я уцяку..
Але скажэце мне: багацця
Нашто мне столькі, мужыку?
Што з ім рабіціму?..
Сяляначка
Для братняй
Яго карысці ужывай
I, як сягоння нам, хлапчына, Усім шчыра ў горы памагай. (Да ўсіх весела.)
Ну, а цяпер ідзём адгэтуль! — Хай будзе птушкам гэты дом, У якім не бачылі мы свету.
Ідзём!
X л о п ч ы к (радасна) Ідзём!
Папрадухі (таксама) Ідзём!
Т к а ч ы х a (таксама) Ідзём!
Усе варушацца з альтаны.
3 а с л о н а.
АБРАЗ II
На сцэне ўсё, як у канцы першага абраза. Тыя самыя асобы ў тых самых пастацях, тыя ж дрэвы, травьг, кветкі — усё, як у канцы першага абраза.
З’ЯВА I
Р у ж a (адпушчае галінку, каторая зноў выпростваецца)
Скончылася казка... Час пачацца жыццю! (Пры гэтых словах прамень, асвятляўшы Ружу і Хлопчыка, знікае, кветкі збіраюцца зноў у кола каля іх.) Зараз ён устане і памкне дамоў.
Ды і вы, сястрычкі, зараз пабяжыце, Бо і слонца хутка скоціцца далоў. Ці вы ўсе у зборы?
Першы званочак
He, аднэй нямаш.
Незапамінайка з вёскі не прыйшла.
Р у ж a
Куды ж яна збегла?
Трэці званочак
А у вёску тую, адкуль хлопчык наш, Мы яе прасілі, каб матку прывяла.
Р у ж a
А?.. Вось гэта добра. Так яно і трэба, Незапамінайка пэўна справіцца з усім. Ну, пачырванела на захадзе неба, Досыць нам тут дляцца.
(Пытаецца ў першага, другога, трэцяга і чацвёртага Званочкаў.) А вы тут пры ім?
Чацвёрты
і іншыя званочкі
Мы адгэтуль самі...
Р у ж a
Ах, я прызабыла!
Трэба скарб адзначыць той, што тут ляжыць.
Чым яго адзначыць, каб прыметна была?
А!.. Знайшла, знайшла я! — Грыб тут пасадзіць! (Перасаджвае з другога месца на тое, каля якога спіць Хлопчык, вялікі грыб.
Да тых, што застаюцца.)
А вы заспявайце яму калыханку, Хай, пакуль да маткі, саладзей паспіць!
(Да ўсіх.)
Ну, пара, сястрыцы!
(Да тых, што астаюцца.)
Да другога ранку.
(Збіраецца ісці з іншымі кветкамі.)
3 в а н о ч к і (каторыя астаюцца)
I табе, красуня, сон вясёлы сніць!
Р у ж а і іншыя к в е т к і адыходзяць. Першы, другі, трэ ці і чацвёрты Званочкі становяцца па свае месны ва кустамі.
X л о п ч ы к спіць, як раней. Званочкі толькі аднымі галоўкамі выглядаюць з-за кустоў. Ціхі-ціхі пачынаецца спеў калыханкі і паволі мацнее, але не да поўнага голасу. Падчас спеву змрок гусцее, і пад канец абраз асвячаецца месяцам.
Незапамінайка (ціхенька, на пальчыках, выбягае на сцэну, на хвіліначку схіляецца над Хлопчыкам і таксама бяжыць на сваё месца.
Спеў у часе гэтага не перарываецца.) Спеў
УМЕРКАВАНА. СПАКОЙНА
я і_ ду ац_па_чы_вапь, лю_лі,лю_л1 дзетк± спаць.
Бор заснуў і ціха спіць, Месяц лісце серабрыць.
Ветрык-жэўжык шмыгануў, Роску з лісцяў страсануў.
Трэба спаці, ветрык-свет, Бор бурчыць яму услед. Люлі, люлі — на палёх Над ракой туман залёг...
Некалькі разоў у часе песні ў лесе чуецца далёкі кліч: «Сынку! Сынку!» Перад апошнімі словамі песні ён чуецца саўсім блізка — тут жа, у кустох. Кветкі як бы ўздрыгваюць і перарываюць спеў. 3-за кустоў выходзіць М а т к а.
М а т к a
(шукаючы промеж кустоў, слабым голасам)
Сынку! Сынку! Сынку!
(Выходзячы наперад.)
Мілае маё, каханае дзіцятка,
Дарагі ты мой званочак залаты,
Заблудзіўся, бедненькі, ў лесе, як ягнятка, Адгукніся, маё роднае, дзе ты?..
Сыначку! Сыночак!
(Заўважыўшы Хлопчыка.)
А хто ж гэтта, скорчыўшыся, пад кустамі спіць?
(Прыглядаецца, а пасля, пазнаўшы, кажа.) Сыначку! Дзіцятка! Рыбка мой! Каточак!
Сыначку!
(Будзіць. Хлопчык абуджаецца;
соладка пацягуецца пасля сну і, увідзеўшы Матку, успамінае, дзе ён, і кідаецца ёй на шыю.)
X л о п ч ы к
Мамачка!
(Цалуе Матку.)
М а т к a
(цалуючы Хлопчыка)
Сыночак! Месячык!
X л о п ч ы к
Як мяне знайшла ты?
М а т к a
А ты як тут спаў?
X л о п ч ы к
Ox! He мог я сцежкі адшукаць да хаты
I ужо не помню, як сюды папаў.
(Раптам.)
Ах, які я відзеў сон!
Каб ты, мама, знала!
Мне й цяпер здаецца ён...
М а т к a
А я? Як шукала
Цябе, сынку... Каб ты знаў, Як душа балела...
Страх мяне такі абняў, Што ледзьве не млела.
Голас твой ў маіх вушах
Усё звінеў, як струнка: «Мама, мама, памажы!
Мама! Дай ратунку!»
X л о п ч ы к
Мамачка бедная! Столькі трывогі Ты праз дурнога мяне прыняла!
(Пацяшае Матку.)
М а т к a
He, мае дзеткі, не будзь к сабе строгі: Я наўмысля цябе завяла У гэтыя нетры...
X л о п ч ы к
(не верачы., з абурэннем)
Няпраўда?
М а т к a
(прыцягуючы яго да сябе, з плачам)
Ой, каб гэтак!
Каб няпраўдаю было! — Мяне б скруха так не брала, Так бы сэрца не пякло!
Але праўда!.. Мусіць, знаеш, Як прыходзіцца нам жыць: Ані хлеба, ні да хлеба I няма дзе зарабіць!..
(Плача.)
X л о п ч ы к
He плач, мамачка-галубка, Прамінець усё, як цень. Голад,холад нас з табою He разлучаць ні на дзень.
М а т к a
Веру, веру, маё шчасце, Залаценькі хлопчык мой, Што ні холад, ані голад He раздзеляць нас з табой! А цяпер, маё каханне, Час ужо ісці дамоў. Ото ж радасці там будзе, Што ты вернешся здароў!
КНІГІ ОНЛАЙН
