Сэрцам пачуты звон
Алесь Гарун
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 359с.
Мінск 1991
X л о п ч ы к
Пойдзем, пойдзем! (Убачыўшы грыб.) Ай, што гэта?
Грыб вялізны які ўрос!
М а т к a
Грыб?
(Нахіляецца над грыбам.) Мусіць, усё лета Быў тут.
Бачыш, мохам як зарос.
(Да Хлопчыка.)
I які з сябе вялізны!
Рві, дый пойдзем — пуць не бліжні, А нам вёрст са тры адмераць!..
X л о п ч ы к (радасна) Вось і будзе чым вячэраць! (Зрывае грыб, за якім паднімаецца дзёран, і з-пад яго аббітая срэбнай бляхай шкатула з медзянымі абручамі. Хлопчык у радасці цягне Матку за руку.) Мама, мама, падзівіся, Тут куфэрак нейкі з бляхі, Рэчы нейкія знайшліся!
(Вынімае шкатулу і паказуе Матцы.)
М а т к a (здзівована) Ах!
I напраўду нехта тут Нешта нейкае схаваў!
Дай адчынім, ці не скарб Пад табою тут ляжаў? (Абое нахіляюцца і, адчыніўшы шкатулу, вымаюць з яе рэчы.)
X л о п ч ы к (хапае з радасцю жалейку) Жалейка! Тая!
М а т к a
Боты...
(Вымае і ставіць іх на зямлю.)
X л о п ч ы к (паднімае боты і, пазнаўшы, кажа) Скараходы!
М а т к a (вымае) Шапка...
(Кладзе на зямлю.)
X л о п ч ы к (паднімае з радасным крыкам) Цемязень!
М а т к a (вымае)
I вопратка багатая...
X л о п ч ы к (не ўстрымлюючы радасці)
Мама, любка,— гэта ж сон, Сон мой дзіўны!
Каб ты знала, Што я тут надойчы сніў! Тут навокал ўсё спявала, Чараўнік тут страшны быў... Яго я прагнаў ігрой Вось на гэтай во жалейцы.
М а т к a (спыняючы)
Перад ноччу, хлопчык мой,
Так не трэба гаварыць.
Яшчэ ў лесе,
можа быць, Праз такія словы зблудзім...
X л о п ч ы к
He, блудзіць ужо не будзем.
(Паказуючы залаты клубок.)
Во ў клубку у гэтым сіла:
Ен дарогу, дзе б ні была, Сам пакажа, толькі кінуць...
(Кідае клубок.)
М а т к a
(хапаючы яго за руку, каб стрымаць')
Што ты робіш, ніці згінуць...
X л о п ч ы к (паказуючы другой рукой)
А глядзі, глядзі ж!
М а т к a (здзівована)
I праўда!
Клубок коціцца прасцютка...
Ды не трацьма ж ні мінуткі, Пойдзем зараз!..
(Збіраючы рэчы, каб ісці.)
X л о п ч ы к
(скідае лапці і адзяе боты)
Вось я толькі скараходы Замест лапцікаў адзену...
М а т к a
Што ты, дзетачкі, надумаў Тут у лесе рабіць змену?
X л о п ч ы к
Я хачу папрабаваць, Як у іх хадзіці трэба
I як імі кіраваць... (Устаўшы да Маткі.) Ну, цяпер ідзём дамоўку! Куфар, мамачка, бяры.
М а т к a
(хоча надзець яму шапку) Надзень шапку на галоўку!
X л о п ч ы к (рукой не дае адзець) He, не трэба без пары! Пойдзем!..
(Бярэць Матку за руку іхоча ісціразам, але зараз жа апераджае яе і хаваецца ў лесе.)
З’ЯВА IV
М а т к a
(крычыць Хлопчыку ўслед)
Сынку!.. Сынку!..
(Ламаючы рукі.)
Божа мой! Зноў згубіла!..
(Крычыць у лесе.)
Сынку!.. Сынку!..
(У роспачы ламае пальцы
і аглядаецца навокал.
Чуецца голас Хлопчыка з лесу.)
X л о п ч ы к
Я тут, мама!
(I зараз жа ён выбягае сам
вялізнымі крокамі і, стаўшы з імпэту, аж сеў у траву.)
М а т к a і X л о п ч ы к.
М а т к a
(з дакорам да Хлопчыка)
Ці ж так можна жартаваці?!
Гэтак матку абіждаці.-..
Ад каго ты навучыўся?
X л о п ч ы к
(жыва ўскочыўшы з травы і лашчачыся да Маткі)
He, матуля дарагая, Гэта боты-скараходы У гэтым разе вінаваты:
Як памчалі, як памчалі,
He замчалі чуць да хаты.
М а т к a
Праўду кажаш?
X л о п ч ы к
(не адказуючы, сядае скідаць боты.. Гледзячы на яе ўгару)
Я іх скіну,
Панясу ўжо у руках...
(Устаўшы, трымае ў аднэй руцэ боты, другой бярэ Матку за руку.) Пойдзем, мама!
М а т к a
Пойдзем, сыну!
Прамінуў ужо мой страх, I трывога больш не мучыць: Ужо мы разам...
X л о п ч ы к
(жыва, у вялікай радасці)
Разам, разам!
I ніхто нас не разлучыць! (Ідуць дамоў.)
П е р ш ы, другі, трэці і ч а ц в ё рт ы Званочкі і Незапамінайка паказуюць галоўкі з-за кустоў і, гледзячы на пайшоўшых Матку і Хлопчыка, ціха шэпчуць: «Пайшлі з лесу, пайшлі з лесу» і з гэтым шэптам зноў хаваюцца. Услед за гэтым пачынаецца нямы спеў калыханкі. У лесе робіцца цямней. Перад канцом з нямога спеву калыханкі крышачку мацней выдзяляюцца словы:
Ходзіць месяц промеж зор, Спіць, заснуў драмучы бор. Тучкі мкнуцца у паўсне, Часам ветрык шалясне...
У часе спеву паволі апушчаецца заслона.
К а н е ц.
ШЧАСЛІВЫ ЧЫРВОНЕЦ
Казка ў двох абразкох
A С О Б Ы
Жабрачка—старэнькая, нізенькая, гадоў мае — бог яе ведае колькі.
Р у с к і — у брылю, рускай паддзёўцы, ботах бутэлькамі, з скураной каліткаю праз плячо.
Г андлярка ласоткамі Гандлярка вопраткамі
Звычайныя местачковыя мяшчанкігандляркі. Разбітныя. беглавокія — з такімі ж каліткамі, як у Рускага.
С л я п ы — такі, каторага ўсякі бачыў, з лерай і даўгім кіем.
Г абрусь — Г а л ь я ш — Тарэска — С т э ф к a — Г а нуська — Адна дзяўчынкаМ і к а л а й —■ I в а н ь к a — Т о д а р — М і х а с ь — А н д р э й —
Усё вясковыя дзеці, шкаляры. Габрусю 12 гадоў, Гальяшу 10, каля 11 гадоў. Рэшга дзяцей у веку ад 9 да 12 гадоў. Адзеты звычайна, па-вясковаму, хто бядней, хто
крыху багацей, хаця роўна.
больш-менш усе
Пятрук —
Павадыр — гадоў 7—8. 3 торбачкамі для хлеба.
Вясковыя хлопчыкі і дзяўчаткі школьных гадоў.
АБРАЗI
Дарога за сялом. Удалечыні, праміж лугоў, відаць рэчка. За імі няроўны відок. Невысокія непрарыўныя горы, пакрытыя зараснікам, праміж якога там-сям — старэйшыя дрэвы. Справа пад вечар. Каля дарогі валяецца таўстая калода.
З’ЯВА I
Жабрачка выходзіць з правага боку, апіраючыся на даўгі кій, і ідзе па дарозе. Адзенне яе зборнае, з усякіх лахманоў. Абвешана торбачкамі і кайстрачкамі.
Жабрачка (убачыўшы калоду). А, адпачыць можна! (Сядае на калодзе, палажыўшы кіёк каля сябе, і зверху ўніз гладзіць сабе ногі; прамаўчаўшы.) Ходзіш, ходзіш, цягаешся, валочышся па свеце... Апрыкрала! Людзі мяняюцца, а я ўсё адна... Усякаму дагадзі, усякаму шчасця дай, а мала хто падзякуе,— усякі на долю наракае. «Доля такая, доля гэтакая»,— а я ўсё адна — ні доб-
рая, ні благая... He ўсё ж роўна людзі, што ў гэтай вёсцы, што ў тэй? Мне ўсё роўна! Я іду, сваё раблю, а назад не аглядаюся. Бывае так, што часамі таго самага чалавека на дарозе спаткаю,— дык што ж? Мне ўсё роўна: той чалавек, гэты чалавек — адны людзі!.. Для ўсіх адным шчасцем сееш, а што яно няроўна абыходзіць, ды я ў гэтым нявінна... Я сабе іду, сваё раблю, а аглядацца некалі: людзей шмат, я адна — усім дагадзіць мушу... Вось так (вымае з адной кайстры, жменю чырвонцаў і кідае яе на дарогу, рассяваючы) вымеш, пад ногі кінеш, а хто знойдзе і як спажыве, хто яго ведае — мне аглядацца няма калі! (Зноў гладзіць ногі.) Ох, ножкі мае... ножачкі, замучыце вы мяне, так балючы. (Нахіляе галаву ніжэй і ніжэй, ціха мурмоча сабе пад нос, задрэмліваючы, і, заснуўшы, ссоўваецца з калоды на зямлю і кладзецца на бок. Мурмоча, як бы праз сон..) Ды і я вас мучаю... Ножачкі... Людзі... Людзей шмат... Хадзі, хадзі... А я не аглядаюся...
З’ЯВА II
Жабрачка і шкаляры.
Шкаляры выбягаюць гурмам,— відаць, варочаюцца са школы. Хлопцы, дзяўчаткі — вясковыя дзеці, па-ўсякаму адзеты. Наперадзе іх Габрусь. Крычыць, абярнуўшыся да другіх, махаючы кніжкамі.
Габрусь. Хлопцы! Дзяўчаты! Каму дамоў не пільна?
Усе (пытаюцца разам, але кожны па-свойму). Чаму? Дык што? А што будзе? (Чуецца некалькі галасоў.) Мне, мне...
Габрусь. Бо каму не пільна, дык маглі б тутака астацца пагуляць.
Некаторыя. Можна! Можна!
Адна дзяўчынка. А мне трэба ісці: мама казала не бавіцца. (Ідзець.)
Т о д a р. А мне есці хочацца: снедаць нічога з сабой не браў.
Ідзець ён, а за ім і першай дзяўчынкай дзеці часткаю расходзяцца. Некаторыя моўчкі, некаторыя з слоўмі: «I мне трэба ісці», «I я не магу астацца», «У хаце чакаюць» і інш. аддзяляюцца і ідуць. Ім услед з той часці, якая застаецца, крычаць: «Стэфка, пачакай! Пойдзем разам, толькі крышку пагуляем», «Яська, куды ты?» і г. д. Але да іх адказуюць тыя, каго клічуць,— «Не пайду», «Мама казала» і Г. д.
Некаторыя астаюцца, усяго душ 10, з іх 3 дзяўчынкі...
С т э ф к а (да Габруся). А ў што гуляць будзем?
Г абрусь. Ды ў што хочаце. Ну, у гарэлыша давайце!
Т а р э с к a. He, не, лепей у звон.
М і к а л а й. У жмуркі! У ката!..
Гануська. У сяло!
Іванька і іншыя (наперабой). У краскі! У Маскву! У караля! (Потым крычаць.) У соль, будзем у соль гуляць! У соль! У соль!
Г абрусь. Ну, хто сядзе са мной? (Сядае на зямлю.)
М і к а л а й. Я! (Падбягае і сядае, рэшта становіцца ў кучы і потым, расцягнуўшыся ў адзін pad, пераходзяць праз ногі сядзячым на зямлі, спяваючы хорам. «Ідзець байдак без солі, без солі! Ідзець байдак без солі, без солі». Пераййіоўшы так, паварочуюцца назад і адзін па адным пераскакуюць праз ногі тых, што сядзяць, з крыкам: «Ідзець байдак з соллю!» Чацвёртага з чаргі, Іваньку, Габрусь ловіць.)
У с е. Ай-яй, Іванька папаўся, не перайшоў з соллю!
Г аб русь (устаўшы, да Іванькі). Ну, цяпер ты сядай, а я соль пацягну. (Усе пачынаюць гульню зноў, Мікалай злавіў Стэфку, каторая, як толькі. Мікалай устаў, кажа.)
С тэ ф к а. Ай, я не хочу сядзець! Што гэта за гульня, каб сядзець? Лепей у што-небудзь другое будзем гуляць.
Габрусь. Аў што другое?
Гануська. У перасечкі, у перасечкі!
Іншыя (падтрымваюць). У перасечкі, у перасечкі!
Габрусь. А хто першы пачне гарэць? Хочаце, я буду?
Некалькі галасоў. Не-не, чатавацца, каму першаму!
Г а б р у с ь. Ну, добра, будзем чатавацца. Станоўцеся роўна. (Усе становяцца каля яго паўколам, а ён пачынае лічыць напаўспяваючы.)
I
Саломінка, яромінка
Прэла, гарэла,
На мора ляцела, Выйдзі вон, Радзівон!
II
Цок — цылірок, Пана Фіда футарок Прэў, гарэў, пастарэў! Апанас, выйдзь ад нас!
Калі скончылася чатаванне, Мікалай, катораму прыпала гарэць, кажа: «Ну, станоўцеся, будзем гуляць». Усе становяцца за яго плячыма пара за паран, а Тарэска не мае сабе пары.
Т а р э с к а. Аў мяне пары няма.
М і к а л а й. Дык пастой так, пакуль мы не скончым.
Т а р э с к а. Ай, я не хочу, я бардзей дахаты пайду!
Некаторыя (абярнуўшыся). Чакай, Тарэска! Мы толькі раз абяжым без цябе, а потым усе будзем гуляць.
Т а р э с к а (стаўшы збоку, нараўліва). Ай! Я не хочу.
Г а б р у с ь. Ай, слухайце, вунь Тарэсцы і пара ідзе!
Усе (глядзяць на дарогу, адкуль прыйшлі; адзываюцца галасы). Гальяш! Гальяш!
М і к а л а й. Хадзі хутчэй, Гальяш, станавіся ў пару!
ЗЯВА IV
Тыя ж і Г а л ь я ш, хлопчык гадоў 9—10, з кніжкамі, адзеты не горш за іншых шкаляроў.
Гальяш (усім, каторыя яго абступаюць, некаторыя нават ухапіўшы за рукавы). Куды вы мяне клічаце?
КНІГІ ОНЛАЙН
