Сэрцам пачуты звон
Алесь Гарун
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 359с.
Мінск 1991
Ой, так рана, без пары, He хачу я паміраць.
(У глыб лесу, злажыўшы, як для малітвы, рукі.) Мама!.. Мама!..
(Паўза.)
(Адступаючы ў глыб суэны, з плачам.)
Ой, згубіла,
Ой, наўмысля з воч спусціла, Каб астаўся ў лесе я...
(Падае ў траву, закрыўшы рукамі твар; з плачам.) Мама!.. Родная мая!..
(Паўза. Хлопчык плача, паволі ўціхае, нарэшце, відаць, заснуў.)
З’ЯВА II
X л о п ч ы к спіць. 3-за аднае кветкі званочка выглядае галоўка дзяўчынкі з блакітнымі вочкамі, у жоўта-чырвонай шапачцы на светлых ільняных валасох,— душа кветкі званочка. За ёй такім спосабам паказуецца другая, трэцяя, чацвёртая. 3-за аднаго з кустоў выглядае Незапамінайка ў блакітным вяночку і бела-зялёнай сукеначцы.
Першы званочак
(аддзяляючыся ад куста, падбягае да Хлопчыка, схіляецца над ім і цікава прыглядаецца, дакранаючыся нават да валасоў) Хлопчык... Людскае дзіця...
Другі званочак (з’яўляецца, як і першы)
Як ён папаў сюды ў лес?
Трэці званочак (як першыя)
Маленькі яшчэ ён саўсім...
Чацвёрты званочак (як першыя)
Бедненькі! Дзе яго дом?
Незапамінайка
Моцна змогся ён, спіць... (Паўза, у часе якой з лесу збіраецца ўсё болей кветак.)
Першы званочак
Што ж, сястрычкі, з ім рабіць?
Другі званочак Мусіць, трэба разбудзіць, Сцежку з лесу паказаць...
Незапамінайка
He, не трэба абуджаць! Хай паспіць ён, адпачне, Страху збудзецца ў сне...
Трэці званочак
Хай паспіць, а тэй парой Трэба збегаць за сястрой Нашай старшай, хай яна Узбудзіць хлопца ада сна.
Адна з кветак
Так найлепей нам зрабіць!
Першы званочак
Хто ж пакліча з вас сястру?
Незапамінайка
Дзе яна?
Другі званочак
А мусіць быць
У тым баку, ў старым бару.
К в е т к і (адна да аднэй) Пойдзем! Пойдзем! Пабяжым!
Трэці званочак
Я другіх пайду склікаць... (Разбягаюцца адна за аднэй.)
Незапамінайка Я пабуду тут пры ім. Пе р ш ы званочак Я таксама.
(Схіляецца над Хлопчыкам.)
З’ЯВА III
Некаторыя з кветак разбягаюцца па лесе, a некаторыя, між імі і Незапамінайка, П ер ш ы званочак, застаюцца пры X ло пчыку. Паўза.
П е р ш ы званочак
Гэтак спаць
Моцна можа толькі той, Хто ад матачкі адбіўся I сярод травы густой, Як мурашачка, зблудзіўся. (Гладзіць яго па галаве, у часе гэтага іншыя кветкі абступаюць Хлопчыка і маўчліва глядзяць на яго.)
Н е з a п а м і н а й к a
Ведаеце, сястрыцы, што я надумала? — Госць гэта рэдкі у нашым лесе, Трэба яго і як след прывітаць:
Трэба казак яму і нашых песняў Наказаць, наспяваць, нашаптаць. Беднага роду, мусіць, гэта дзіцятачка, Вырасце і не будзе знаць радасці,— Хай жа яму тыя песні ўспамінаюцца, Што пачуе тут у нашай зараслі.
У с е кветкі (адна да аднэй) Праўда! Добра! Паспяваем! Трэба ў кола ўсім пастаць. (Становяцца ў кола.)
П е р ш ы званочак
Ну, сястрычкі, пачынаем Разам, разам запяваць. (Становяцца ўсе ў кола і рытмічнымі рухамі то ў адзін, то ў другі бок рыхтуюцца да спеву.)
У с е
(спяваюць, ходзячы карагодам)
Яснае сонейка, светлыя зорачкі, Цёплыя дожджычкі,— ласкі зямлі,— Усё для вас лецейкі — годы дзяцінныя, Толькі б вы радасцю яснай цвілі.
Толькі малое, нявіннае, чыстае Свету прыўкрасай праўдзіва слыве, Толькі для дзетачак, пекненькіх кветачак, Усё на зямельцы красуе-жыве.
ЖЫВЕЙ
Слон_ ца.пра_ мен _ні з ня_бёс па_ сы_ ла_е, з м і лай ус _ меш_кай ма_ лых за бау ля
Ра ніч кай вуш_ка ка_ зы_ча,—
бу_дзіцк уставай, і на ву_лач_ку кл±_ча.
Месячык, зоркі — пасцель пасцілаюнь, Срэбнай тканінай ад сцюжы ўтуляюць, Ветрык цяплюсенькі ціханька дзьмець: «Люлі, дзіцятачка, люлі»,— пяець.
Пройдуць годы — скараходы, Дні дзяцінства прамінуць, Сцюжы, буры і віхуры He дадуць тады заснуць.
(3 лесу чуюцца вясёлыя крыкі, кветкі перастаюць спяваць, слухаюць, паволі кола разнімаецца.)
Незапамінайка
Ідуць! Нашы йдуць.
У се (адна за аднэй, спатыкаючы) Ідуць! Нашы! Йдуць!
З’ЯВА IV
3 лесу выходзіць Р у ж а, першая сярод кветак, вясёлая, рухавейшая і крышачку вышэйшая ад усіх.
Р у Ж a
Кажуць мне, мае сястрыцы, Быццам дзіва вы знайшлі.
Малы хлопчык?
(Прыглядаецца да Хлопчыка.) А не самі
Яго ў лес вы завялі?
Першы з в а н о ч а к He, сястрыца, ён быў з маткай, Ды згубіўся неяк сам;
Матку ўсё шукаў, бядацтва...
I прыблукаўся аж к нам.
Р у ж a
Што ж вы тут без нас рабілі? Чым прынялі вы гасця?
Незапамінайка Карагод яму вадзілі I спявалі...
Р у ж a
А дзіця?
Першы званочак Спаў, нябога, час увесь.
Другі званочак He хацелі мы будзіць.
Незапамінайка
Прыкажы ты нам сама, Што з ім, бедненькім, рабіць.
Р у ж a
Што, па-вашаму?
Першы званочак
Яго абдараваць мы мусім шчасцем.
Другі званочак
I грошы даць яму, каб знаў I помніў дзікі лес і кветкі.
Незапамінайка
I пекны сон, каб ўспамінаў яго Усё жыццё ён —
I нават і тады,калі яму Благія сны пачнуць збывацца Усё часцей...
Ружа
Ну, значыць, вы сказалі ўсё, што думала і я; Іначай я сама бы не зрабіла.
Дык слухайце: вось тут, на гэтым мейсцу, Дзе мы стаім,
Вялікі скарб закопаны; яго
Дзіцяці аддамо, каб меў з чым жыць. А каб умеў шчаслівым быць, Дык сон яму пакажам, казку.
Няхай усё жыццё ён лес прыпамінае
I дзякуе за еон.
Дык зараз...
(Глядзіць навокал: кветкі, зразумеўшы знак, разыходзяцца ў шырокае кола.
Ружа нахіляе рукой галінку ад куста і ёй дакранаецца да Хлопчыка.) Няхай пачнецца казка!
(Пры апошніх словах раптам яркае святло кладзецца шырокім променем на Ружу і Хлопчыка. Хлопчык узварухнуўся, паднімае галаву і працірае вочы.)
3 а с л о н а.
АБРАЗ II
Сцэна — альтана з дрэваў, галіны каторых, пасплятаўшыся, твораць як бы цыркульны строп. Пасярэдзіне — увойсце, завешанае павучыннем, на якім — залаты павук. ВІдаць, што альтана апіраецца на чосаных з жоўтага дрэва арках, каторых слупы і цыркулі амаль не саўсім хаваюцца ў галлі і лісцях. Дрэвы — дзіўныя, хваіны і лісцяныя, але з яскравымі кветкамі. У глыбі альтаны, у левым кутку на трох прыступачках — як бы трон, высокі ўслон. Каля тыльнай і правай сцен — услоны, каторыя, як і трон,— з нейкага бліскучага крышталю. Наперадзе, з правага боку — сярэбраныя кросны з залатою асновай. У адным месцы левай сцяны — заросшы ўючыміся ружамі (незвычайна вялікімі) чатырохкутнік — як бы запон над нейкімі дзвярыма. ГІраз увесь абраз шчабечуць-заліваюцца птушкі.
Сяляначка прылягла на троне. Ч а т ы р ы п a п р а д ухі — дзае ля тыльнай і дзве ля правай сцен— сядзяць на ўслонах і прадуць. Т к а ч ы х а сядзіць ля красён, аб нечым замысліўшыся.
Сяляначка
Што вы, дзевухны мае, Прыуціхлі, прыунылі? Hi адна не запяе — Хоць бы гаварылі Аб чым-небудзь... Усё маўчаць, Як ім слоў не стала.
Ах, каб я магла спяваць — Я б вам заспявала!
Адназ папрадух
Ой, паненачка, не грашыце людзям, Гэта ж голас маеце чысты, салаўіны, I як мы часамі промеж сябе судзім, Дык спяваць вы голасна й хораша павінны. Сяляначка
Ах, не тое, ах, не тое!
Хіба ж можна пець ў няволі, Калі туга сэрца кроіць?.. Другая папрадуха Эй, паненка, у гэткай холі Грэх тужыць, ды сумаваці, Ды красу сваю губіць...
Сяляначка (горача)
He хачу я гэтак жыць!
Я расла ў мужыцкай хаце...
Тата... Мілыя браточкі...
(Плача.)
Мама-любка... гадавала...
Т к а ч ы х a (падыходзячы, пацяшае) Пашкадуй, паненка, вочкі. Сяляначка (з гневам) Нашто буду шкадаваці? — Каб мне імі здрайцу бачыць, Што забраў мяне праз сілу?
Т к а ч ы x a (ласкава) Дык не можна ж гэтак плакаць...
Сяляначка
(устаючы, да Ткачыхі)
Ах, мне гэты свет пастылы!
(Абнімаючы Ткачыху.)
Заспявай ты, любанька, заспявай ты, міла, Тую песню сумную, што я навучыла! — Можа, гора ўкоіцца, пераціхне, згіне.
Ты, як я, няшчасная,— паслужы дзяўчыне.
Т к а ч ы х a
Зараз, зараз, панначка мая ты гаротная, Абы б твае думкі мінулі маркотныя.
(Паўза. Ткачыха спявае.)
УМЕРКАВАНА
Ой, пла_ка_ла гор_ліч_ка у чгчы_рым ба_ гы
У роднага татачкі
У прыволлі жыла,
У роднай матуленькі Пастушкай расла.
А браты, саколікі, Мяне сцераглі, Ласкавы, прыветлівы Са мною былі.
Надумалась коршуну Мяне пагубіць — Надумаўся горлічку У няволю ўсадзіць... (Ткачыха спявае адразу чатыры радкі, а потым усе паўтараюць за ёй апошнія два радкі.)
Пад канец песні, каторая наводзіць на дзяўчат задуму, у дзвярах з’яўляецца X л о п ч ы к. 3 вялікім зацікаўленнем глядзіць на дзяўчат, і усё. Сяляначка, убачыўшы раптам яго, ад здзіўлення не можа нічога выгаварыць, хаця як бы памыкаецца нешта сказаць. Потым зрываецца з месца і радасна перабівае спявачак.
Сяляначка
Дзяўчаткі! Дзяўчаткі! Госць!
Папрадухі і Ткачыха (убачыўшы Хлопчыка, здзівована, разам) А-а! Ай! Хлопчык!.. Просты... Хлопчык...
Сяляначка
(падбягае да Хлопчыка
і за руку ўводзіць яго ў альтану)
Хадзі, хадзі, наш госцік любы!
Хадзі, не бойся нас, дзяўчат!
X л о п ч ы к
А мама дзе?
Т к а ч ы х a
(разам зразумеўшы пььтанне)
Шукае згубу...
Сяляначка
Чыя? Твая?
X л о п ч ы к
Але!..
Сяляначка
Наўрад
Яна сюды зайсці б магла.
He, не, дзіця, твая матуля У нас ніколі не была! — Але нічога! Лепш скажы нам, Якім здарэннем ты забрыў, Куды не ходзіць і звярына?
X л о п ч ы к
Я ж хіба вам не гаварыў, Як мы сягоння зрана, мамачка і я, У лес пайшлі абое назбіраць лам’я, Бо мы небагата, мы бедна жывём, Хаця сваё жыцце нягоршым завём. Сушняк зараз мама пачала збіраць, А я схацеў кветак для мамы нарваць. Рвучы тыя кветкі, ад мамы адбіўся, Хадзіў, хадзіў лесам, пакульзаблудзіўся.
Т к а ч ы х a
Ай, вось няшчасце!
Адна з папрадух Аяй, аяй, бедны!
Другая папрадуха
Якая ж то матка, што спусціла з вока I дала дзіцяці зайсці так далёка!
Трэцяя папрадуха
Трэба ж гэтак: ў лесе дзіцятка пакінуць! Маглі звяры з’есці, і так мог загінуць!
Сяляначка
Ціха, сястрыцы! У добры ён час Трапіў здарэннем к нам ў госці: Знойдзе дарогу ён, выведзе й нас, Вызваліць бедных...
Адна з папрадух (здзіўлена )
А вохці!
Як ён зробіць гэты цуд?
Як жа станецца яно?
(Хлопчык слухае здзівіўшыся.)
Сяляначка
Той, хто нас сюды садзіў (паказвае рукамі навакол) Мне усё адкрыў даўно...
(Да Хлопчыка.)
Слухай, хлопча: нас адзіп Чараўнік дзяржыць ў няволі.
ён заморскай ведзьмы сын, Злы вядзьмар, і мы ніколі 3-пад яго замкоў ўцячы He здалелі б, каб не ты. Але дзержыш ты ключы, Ты, што любіш так цвяты. (Падводзіць Хлопчыка да ружанай заслоны, паказуючы рукой на заслону.) Бачыш: рбжы! — Гэта дзверы — Сам вядзьмар іх змайстраваў, А за гэтымі дзвярыма ён жалейку захаваў.
КНІГІ ОНЛАЙН
