Скарбы Нясвіжа
Клаўдзія Шышыгіна-Патоцкая
Выдавец: Полымя
Памер: 192с.
Мінск 1993
Беларусь мая, маці родная,
За сялом рака паўнаводная, За ракой сады салаўіныя, Льюцца песні ўдаль пераліўныя.
У 1963 годзе калектыву было прысуджана званне народнага. Удзельнікам уручылі каштоўныя падарункі: піяніна, баян, радыёпрыёмнік.
Зараз у хоры спяваюць ужо дзеці і ўнукі энтузіястаў, якія заснавалі яго ў 1926 годзе. Сярод актывістаў таго часу С. Новік-Пяюн называе Алену Матус, Мілу Кендрык, Марыю Новік, Кацярыну, Аляксандру і Алену Новік, Алену Кавальчук, Надзею і Алену Верамейчык, Вольгу, Валянціна, Адама Шынгеляў, Віктара Новіка, Петруся Шчарбача, Адама Гурко, Віктара Ждановіча, Віктара Кавальчука, Ів^на і Ігната Чарняўскіх, многіх іншых. -Потым у хор прыйшло маладзейшае пакаленне артыстаўВалянціна, Ірына і Людміла Шынгелі, Зіновій Чарняўскі, Людміла Жук, Ірына Федзечкіна і інш.
У гэтым краі ў свой час нарадзілася цудоўная песня «Што то за хлопец, што за дзяўчына», якая вельмі падабаецца слухачам. Аб’яўляючы яе, дыктар БеларускаJ га радыё паведамляе: «Песня «Што то за хлопец, што за дзяўчына» ў апрацоўцы кампазітара Багатырова, словы народныя». Мала хто ведае, што ў твора ёсць аўтары і слоў і музыкі. Новік-Пяюн пакінуў падрабязныя ўспаміны пра нараджэнне гэтага шэдэўра беларускай музычнай
к'ультуры. Аўтар слоў Мікалай Аляксандравіч Гуцько (1908—1967) нарадзіўся ў вёсцы Цякалаўшчына Нясвіжскага раёна. Скончыў настаўніцкую семінарыю ў Нясвіжы. У час вайны змагаўся з гітлераўскімі захопнікамі ў радах народных мсціўцаў на Капыльшчыне. Працаваў настаўнікам у Лявонавічах, а затым дырэктарам васьмігадовай школы ў Палаўковічах Клецкага раёна. У Лявонавічах Мікалай пазнаёміўся з Гэляй Новік, з якой часта сустракаўся. Любімым месцам іх спатканняў быў млынвятрак, што стаяў на пагорку. Адсюль адкрываўся цудоўны краявід на рэчку Цапру, лугі і палі. Гэлі Новік і прысвяціў Гуцько свой верш. Пад назвай «Балада» твор быў надрукаваны ў Вільні ў 1929 годзе ў «Беларускім календары-кніжцы».
Музыку да слоў «Балады» напісаў вядомы грамадскі дзеяч Сымон Рак-Міхайлоўскі. Трэба дадаць, што «мілая Гэля» была адной з актыўных удзельніц Лявонавіцкага хору і стрыечнай сястрой С. Новіка-Пеюна.
Па прыкладу Лявонавіч ствараліся харавыя калектывы і ў іншых вёсках. He захацелі адстаць ад сваіх суседзяў жыхары Лані. У 1934 годзе тут узнік змешаны хор, куды ўвайшло каля 40 чалавек. Кіраваў ім настаўнік Ланскай школы Э. Ласоўскі, знаёмы з нотнай граматай, які добра валодаў скрыпкай. Родам ён быў з ваколіц Клецка. У 1943 годзе загінуў ад рук фашыстаў.
Пад кіраўніцтвам Э. Ласоўскага Ланскі хор выконваў беларускія, рускія і польскія народныя песні: «Каля плоту крапівушка», «Баба Еўка, дзед Талаш», «Там, каля млына», «Ганулька». У 1936 годзе выступіў у Баранавічах на свяце ўраджаю, затым у Навагрудку на адкрыцці помніка А. Міцкевічу, у Клецку, Нясвіжы і іншых гарадах. Хору ў той час забаранялася спяваць -некаторыя беларускія песні.
Працягваючы традыцыі, у 1959 годзе настаўнікі Ланскай сярэдняй школы арганізавалі мужчынскую харавую групу. Першымі яе ўдзельнікамі былі Ф. Буглай, Б. Дудко, В. Гумінскі, В. Гуль, М. Калоша, П. Курачыцкі, А. Плакса, Г. Пузіноўскі, Л. Страцкевіч і іншыя. У 1961 годзе група перарасла ў хор, якім пачаў кіраваць У. Пешкур, настаўнік мясцовай школы. На першым канцэрце калектыў выканаў на два галасы «Песню аб трывожнай маладосці» Пахмутавай і «Бярозы» Фрадкіна. Расло майстэрства, пашыраўся рэпертуар. Загучалі са сцэны песні Алоўнікава, Тулікава, Троскі, беларускія і рускія мелодыі.
Ў 1965 годзе за выкананне на чатыры галасы «Песні
10. Зак. 489 14$
пра Брэсцкую крэпасць» У. Алоўнікава і беларускай народнай «Ой, сівы конь бяжыць» хор быў удастоены Дыплома I ступені Міністэрства культуры БССР і ўзнагароджаны каштоўнымі падарункамі.
У наступныя гады ў рэпертуары Ланскага хору з’явіліся і класічныя творы: «Ночанька» з оперы А. Рубінштэйна «Дэман», «Слаўся» — хор з оперы М. Глінкі «Іван Сусанін». У 1971 годзе калектыву прысвоена званне народнага.
Развіццю хора дапамагалі старшыні мясцовага калгаса В. Дзідзевіч і А. Захарэвіч. Народны артыст СССР Г. Цітовіч сказаў пра ланскіх артыстаў: «Я ведаю гэт'ы хор з самага пачатку яго існавання. Цудоўна, што ў вёсцы склаўся стабільны і цікавы самадзейны калектыў... Самае галоўнае — гэта масавы ўдзел у мастацкай самадзейнасці сяльчан розных прафесій. Дружба з цудоўным абагачае душу чалавека. I потым, калі спяваюць мужчыны, свет вакол становіцца дабрэйшым».
Сёння распаўсюджваннем музычных ведаў у Нясвіжскім раёне займаюцца музычныя школы ў раённым цэнтры і ў іншых населеных пунктах, вялікую работу праводзяць установы культуры. У апоі чія гады дзейнічаюць хор ветэранаў (кіраўнік А. Мельнікава), хор медыкаў (кіраўнік С. Аляксеева), жаночая фальклорная група з Быхавіч (кіраўнік У. Сарокін) і шмат іншых калектываў.
У раёне працуюць больш як 280 гурткоў мастацкай самадзейнасці. Далёка за межамі Нясвіжскага раёна ведаюць высокае выканаўчае майстэрства саліста I. Буглая, неаднаразовага пераможцы рэспубліканскіх аглядаў народнай творчасці. Родам ён з Лані, дзе юнаком спяваў у народным мужчынскім хоры.
Былы ўдзельнік мастацкай самадзейнасці Сноўскага Дома культуры А. Падгайскі стаў вядомым спевакомпрафесіяналам.
УЗАСЕНІ СТАРЫХ ПАРКАЎ
Яно тады нанова ўваскрэсне і полымя зялёнае ўскіне, калі вайна на ўсёй зямлі загіне.
Даруй нам, дрэва, за сваю пакуту.
Л. Тарасюк
Радкі эпіграфа да гэтага раздзела суправаджаюцца ў кнізе вершаў Л. Тарасюк «Смага ракі» такім каментарыем: «У Нясвіжскім парку засыхае канадская таполя, каля якой фашысты расстралялі амаль дзве тысячы чалавек».
Рэдкая канадская таполя, трагічны лёс якой ужо ўвайшоў у гісторыю, — адно з тысяч векавых дрэў, якія растуць у нясвіжскіх парках. Непаўторная прыгажосць, паданні і легенды, што нарадзіліся ў іх чароўных шатах, натхнялі і натхняюць паэтаў, мастакоў, скульптараў, кампазітараў. Рукатворныя гаі заўсёды прыносілі людзям радасць.
Дзівосныя ў сваёй прыгажосці, унікальныя па дэндралагічным саставе, кампазіцыйных рашэннях, рамантычным стылі паркі Нясвіжа — своеасаблівы аўтограф, пакінуты мінулымі пакаленнямі. У Беларусі падобных паркаў мала.
Пра зялёнае ўпрыгожанне замка і горада можа расказаць гравюра XVI стагоддзя, якая захавалася. На пярэднім плане выява Нясвіжскага замка з прылеглымі ўгоддзямі. Большая іх частка пустая. He было пасадак дрэў і 'кустоў і ў самім замку. Але многія збудаванні горада і пад’язныя дарогі былі добра абсаджаны зелянінай. Гледзячы на план Нясвіжа 1810 года можна прыйсці да высновы, што па знешняй броўцы чатырохбастыённага замкавага вала раней праходзіла аб’язная дарога, па якой магла праехаць карэта, запрэжаная чацвёркай коней. Гэта дарога з двух бакоў была абсаджана дрэвамі. У 30-ыя гады XIX стагоддзя сярэдзіну замкавага двара займала .купка бяроз і асін, а на адхонах вала раслі
дзікі хмызняк і асобныя грушы. У. Сыракомля апісаў іх у сваіх «Вандроўках». Як сведчыць гравюра Г. Гумінскага, праз некалькі дзесяцігоддзяў дрэвы на парадным двары былі заменены круглай кветкавай клумбай дыяметрам 15—16 метраў.
Далёка за межамі раёна вядомы парк «Альба» (у перакладзе з латыні — «белы»). Размясціўся ён у паўднёвым прыгарадзе Нясвіжа. Паводле спвярджэння вучонага В. Анціпава, парк пачаў стварацца яшчэ ў другой палове XVI стагоддзя. У 1604 годзе Мікалай Радзівіл Сіротка для летніх забаў пабудаваў тут эрмітаж з палацам, які назваў Кансаляцыяй (заспакаенне, уцеха), a таксама завёў звярынец і адкрыў фабрыку персідскіх дываноў, якая, аднак, хутка была зачынена.
Вялікія пераўтварэнні ў «Альбе» адбыліся ў сярэдзіне XVIII стагоддзя. Прыгонныя высаджвалі алеі. праводзілі каналы, стваралі вадасховішчы.
У той час парк складаўся з трох частак: палацавай, звярынца і прылеглага лесу. Будынкі XVI стагоддзя ўжо разбурыліся. Таму архітэктару Лявону Лутніцкаму даручылі пабудаваць новы палац і 180 ідылічных домікаў. Летняя рэзідэнцыя Радзівілаў палац Альтана была ўзведзена ў выглядзе сабора святой Сафіі ў Канстанцінопалі. Драўляныя псеўдасялянскія домікі нагадвалі беларускія хаткі, накрытыя саломай, гут жа размяшчаліся будынкі ў кітайскім, японскім, швейцарскім стылі, фантастычныя збудаванні, стыль якіх не паддаваўся вызначэнню. Замест нумароў іх упрыгожвалі паводле старога звычаю знакі, часцей звяроў. Дамы насілі назвы Слана, Вярблюда, Арла, Мядзведзя, Тыгра. Каля кожнага з іх месцілася лазня.
У «Альбе» знаходзілася аранжарэя, пасека. чатыры млыны. Быў свой тэатр, шпіталь з аптэкай. На штучных вадасховішчах плавалі лебедзі, у звярынцы жылі алені, ласі, зубры, мядзведзі. Зганялі іх сюды з лясоў Палесся, для чаго на многія мілі ладзілі нешта падобнае на агароджаныя вуліцы.
У 1812 годзе ўсе збудаванні былі разбураны. Захаваліся толькі прысады, сажалкі. Засталіся жыць магутныя дубы таўшчынёй у 7 метраў ды векавыя ліпы — сам,ыя высокія дрэвы ў наваколлі.
У кнізе «Паркі Беларусі» В, Анціпау даё карціну сённяшняга стану лесапарку, гаворыць вра магчымасц'і яго ўзнаўлення.
Тэрыторыя «Альбы» займае плошчу каля 200 гектараў.
Галоўнай алеяй і каналам, які яе перасякае, парк падзяляецца на чатыры часткі. Двухкіламетровая алея, што пачынаецца на паўднёвай ускраіне горада, засаджана дрэвамі, многім з якіх больш як трыста гадоў. Канал бярэ пачатак ля возера і цягнецца да біяхімічнага завода.
Паўночна-ўсходняя частка парка складаецца з адносна маладых пасадак. У 30-ыя гады XX стагоддзя тут пачалі ствараць пейзажны парк. У яго кампазіцыю ўключаліся хвойныя дрэвы, пераважна елка звычайная. Па краях высаджвалі сосны — звычайную і Банкса. Найбольш цікавы від адкрываўся ад старой алеі — на вадасховішча і асобныя групы дрэў. Некалькі гадоў назад значная частка адкрытых тэрыторый на гэтым участку была засаджана ясенем звычайным, які ператварыў паркавы масіў у лясны. Іншыя паляны зараслі вольхай чорнай. На думку Анціпава, узнаўленне гэтай дзялянкі не ўяўляецца цяжкім, трэба толькі расчысціць адкрытыя прасторы і ўпарадкаваць сцежкі.
На паўднёвым усходзе раскінуўся стары парк — каля 30 гектараў, дзе раней знаходзіліся Кансаляцыя і палац Альба.
Плошча паўднёва-заходняга ўчастка — болей за 40 гектараў. У гэтай частцы размяшчалася каля 30 сажалак, якія прызначаліся для развядзення рыбы. Яны паслядоўна злучаліся паміж сабою шлюзамі.
КНІГІ ОНЛАЙН
