Скарбы Нясвіжа
Клаўдзія Шышыгіна-Патоцкая
Выдавец: Полымя
Памер: 192с.
Мінск 1993
Далей сцежка праходзіць праз Блакітную паляну, дзе віднелася раней скульптура зубра. Побач — камень з надпісам: «У гонар 25-годдзя закл ді і парка Марыяй дэ Кастэлян, княгіняй Радзівіл і ў гонар упрыгожання навакольных мясцін за столькі ж гадоў гэты камень паставіў яе ўдзячны муж Антон Радзівіл, ардынат Нясвіжскі».
У паўночна-ўсходняй частцы парка растуць пасадкі, якія знешне не адрозніваюцца ад астатніх. Але гэтай частцы саду калісьці надавалася асаблівае значэнне. У свой час пад уплывам англійскіх садовых дойлідаў Люйтэнса, Мітчэла і Пэта, якія лічылі, што аддаленыя часткі парка павінны мець характар японскага, альбо «чорнага саду, на роўным месцы на беразе возера была створана своеасаблівая кампазіцыя, якую назвалі Японскім садам. Тут усё павінна было дыхаць экзотыкай Усходу. Пры закладцы меркавалася вялікая колькасць вады, брукаваныя звілістыя вузкія сцежкі, карлікавыя дрэвы, камяніальтанкі. Але задуманы план ажыццявіўся толькі часткова. Карлікавыя дрэвы не прыжыліся альбо перараслі свае габарыты. Як ужо адзначалася, насаджэнні гэтай часткі парка амаль нічым не адрозніваюцца ад іншых. Пазней
Таполя на Выставачнай паляне
Абеліск на Крыжовай паляне
Японскі сад атрымаў назву Плінтоўка. Тут толькі дзве алеі. Першая складаецца з розных парод і вядзе ўздоўж дарогі на Паповую горку, па другой жа, вербавай, можна выйсці на бераг сажалкі да насыпанага кургана.
Да Паповай горкі можна дайсці таксама па беразе сажалкі Дзікай. Адтуль адкрываецца выключна шырокая панарама былых паляўнічых угоддзяў князёў Радзівілаў.
Калі ад Японскага сада вярнуцца да замка, затым праз мост абысці возера ('летам яго можна пераплысці на лрдцы) мы трапім у Марысін парк. Яго асаблівасцю з’яўляёцца кампаноўка пасадак буйнымі групамі. Найбольш каштоўныя дэкаратыўныя пароды — елка, хвоя, піхта выцеснены менш каштоўнымі: вольхай, ясенем, вярбой. Глеба тут раней была значна забалочана.
3 найбольш цікавых пейзажных кампазіцый трэбах адзначыць Цэнтральную, альбо Крыжовую паляну, крыніцу-вадаспад «Слёзы Марысі», Лебядзіны луг, Круглую сажалку з востравам Кахання. У цэнтры Крыжовай паляны ўзвышаецца гранітны квадратны ля падножжа абеліск, а вакол яго — роўная круглая пляцоўка. Вышыня абеліска — 8 метраў, шырыня пастамента — 2 метры. На граніце надпіс: «Марысін. 1898».
Да абеліска сыходзяцца тры алеі: дзве з ліпы пушыстай і адна з клёна.
Усходні ўваход-уезд у Марысін парк захаваўся амаль у сваім першапачатковым выглядзе. Ен аформлены масіўнымі калонамі з жалезнымі варотамі і брамкамі. Каля ўваходу ўзвышаецца вартоўня, пабудаваная ў гатычным стылі.
Апошні на нашым шляху — Англійскі парк. Ен і цяпер захоўвае падабенства з англійскім пейзажным паркам. Толькі замест дубоў тут па роўным газоне пасаджаны адзіночныя альбо трайныя экземпляры шыракаконусных хвояў. Адзіночныя дрэвы, рэдка раскінутыя па роўным газоне, — характэрная рыса Англійскага парка. Толькі ўсходняя і паўночная часткі маюць групавыя пасадкі. Дзякуючы дастатковай, а часам залішняй вілыаці яго газон-луг заўсёды вызначаецца свежасцю, сакавітасцю і аднароднасцю зялёнага покрыва.
ПАДАННІ, ЛЕГЕНДЫ
У 15 хвілін а першай гадзіне яна абходзіць пакоі замка...
ІМЯ ГОРАДА
На Беларусі Нясвіжчына — адна з мясцін, што маюць надзвычай багатую гісторыю. Шмат цікавых, паэтычных паданняў і легендаў нарадзілася тут, у маляўнічым кутку нашай зямлі. Гэтыя своеасаблівыя помнікі даўніны хвалююць нас сваёй сувяззю з мінулым краю, вобразнасцю і непаўторнасцю. Знаёмства з імі пачнём з легенд пра назву самога горада. Існуе некалькі версій яе паходжання.
Даўным-даўно, калі ўсе тутэйшыя землі яшчэ. былі пакрыты густым непраходным лесам, па рацэ Ушы з поўначы спусціўся ў гэты край нейкі князь з дружынай. Яны ўбачылі тут шмат дзікіх звяроў, якія зусім не баяліся чалавека. Паляванне было вельмі ўдалым. Хутка ўсе лодкі запоўніліся дзічынай. He хапіла месца вялікаму мядзведзю якога падстрэліў сам князь. Вырашылі прыехаць па яго іншым разам. Праз некалькі дзён князь паслаў сваіх верных слуг па здабычу. Але слугі вярнуліся і далажылі князю што мядзведзь нясвежы. 3 той пары так і пачалі называць гэтае месца, дзе потым узнікла славянскае паселішча.
Вось якая легенда пра Нясвіж расказваецца ў 9-ым томе вялікай працы «Расія. Поўнае геаграфічнае апісанне нашай айчыны» пад рэдакцыяй вядомага вучонага В. Сямёнава-Цян-Шанскага.
. Шмат гадоў таму назад, гаворыцца ў ёй, на месцы цяперашняга горада была высокая і вельмі крутая гара. Цяжка было ўбачыць што-небудзь з-за яе. Называлі гару «Невнднмой» ад спалучэння слоў «не свадеть» нічога. У час моцнай паводкі, можа яшчэ сусветнай, гэтую гару размыла на сем узгоркаў і занесла сюды дамы з людзьмі і цэлы карабель. Так з’явіліся пасяленцы
на гэтай зямлі, а іх паселішча атрымала імя ад назвы гары.
Некаторыя даследчыкі лічаць, што Нясвіж узнік на адным з водных гандлёвых шляхоў. Аб гэтым сведчаць шматлікія запруды на рацэ Ушы, ля вытокаў якой раскінуўся горад.
Сапраўды, у гэтым месцы сустракаюцца дзве водныя сістэмы — рака Уша ўпадае ў магутны Нёман, які імчыць свае воды ў Балтыйскае мора, на поўдзень ад горада пачынаецца з невялікага цяпер балота рэчка Лань, прыток Прыпяці.
Паданне гаворыць, што там, дзе Уша і Лань блізка падыходзілі адна да адной, і ўзнікла паселішча людзей, якія дапамагалі перацягваць ладдзі ў гэтым месцы волакам. Затым яно ператварылася ў астрог і стала цэнтрам невялікага княства.
Паселішча было добра ўмацаванае. Гэтаму дапамагалі і вялікія балоты-багны, і шматлікія абаронцы-воі, якіх называлі віжамі. Цяжка было прабрацца варожым воінам праз высокія сцены крэпасці. Кожную раніцу дазорныя на вежах дакладвалі князю аб тым, што ў горад не прайшлі варожыя лазутчыкі. У самой крэпасці было шмат — «несть чнсла» — віжаў. Ад сугучча гэтых кароткіх слоў «несць віжаў» і сталі называць горадкрэпасць.
Аўтар шматлікіх тапанімічных слоўнікаў, прафесар В. Жучкевіч тлумачыў слова Нясвіж проста, без усялякай таямнічасці. Калісьці густыя зараснікі кустоў каля вады называлі свіддзю. Каля горада-крэпасці такіх кустоў не было.
АД КАЛКІ ДА НЯСВІЖА
Першае ўпамінанне Нясвіжа ў летапісах адносіцца да 1223 года. 3 захаду на Русь насоўваліся нямецкія і шведскія феадалы, а з усходу — мангола-татарскія захопнікі.
Палавецкі хан Кацян прасіў у кіеўскага князя і іншых рускіх князёў дапамогі. Ен казаў так: «Нашу зя.млю сёння забралі татары, а вашу возьмуць заўтра, абараніце нас. Калі не дапаможаце, то мы будзем перабіты сягоння, а вы заўтра».
Кіеўскі князь склікаў блізкіх і далёкіх суседзяў-князёў на раду. Прывёў сюды сваю дружыну і Юрый Нясвіжскі. Вырашылі ісці паходам на ворага. Татараў трэба
было сустрэць у стэпе за Дняпром на палавецкай зямлі. Дружына Мсціслава Галіцкага першай перайшла раку, сустрэлася з мангола-татарамі і разбіла іх перадавы атрад. Рашучы бой пачаўся 31 мая ля ракі Калкі. Вялікай трагедыяй для рускіх дружын закончылася гэтая бітва. Мужна змагаліся воіны, але сіл не хапала. Ворагі акружцлі іх лагер і прапанавалі здацца ў палон. У ліку князёў, якія не здаліся непрыяцелю, а са зброяй у руках прарываліся да Дняпра, быў і нясвіжскі князь Юрый. Усе яны загінулі разам з дружыннікамі. Тыя ж, хто трапіў у палон, паміралі ў вялікіх пакутах. Пераможцы піравалі, седзячы на дошках, пад якімі ляжалі няшчасныя. Доўга навокал разносіліся енкі і храбусценне касцей.
Паданне расказвае, што з усіх ваяроў нясвіжскай дружыны на радзіму вярнуўся толькі адзін. Як і многія яго таварышы, ён упаў на полі бітвы з глыбокімі ранамі і страціў прытомнасць. Ворагі палічылі яго мёртвым. Ноччу паранены прыйшоў да памяці і п^чуў ціхі стогн недалёка ад сябе. Воін падпоўз да паміраючага. Гэта быў яго князь. Пазнаўшы свайго дрўжынніка, паміраючы князь папрасіў яго вярнуцца на радзіму і расказаць, як па-геройску загінулі ўсе нясвіжцы, не здаліся ў палон. Малады дружыннік даў слова выканаць просьбу. Ен раскажа, як мужна змагаліся яго таварышы, перадасць апошняе слова вернасці маладой княгіні і пацалуе родную зямлю. Праз некалькі хвілін князь памёр на руках свайго вернага воіна.
Доўгім і цяжкім быў шлях дадому. Шмат дзён і месяцаў дабіраўся дружыннік да вытокаў Ушы. У Нясвіжы яго, як і ўсіх астатніх воінаў, даўно аплакалі родныя. 1 вось ён, абяссілены, — каля сцен роднага горада. Расказаў пра гібель усіх дружыннікаў і князя, перадаў яго апошнія словы і скавдў. Легенда гаворыць, што на тым месцы, дзе быў пахаваны воіп. заўсёды расло магутнае дрэва. У наш час гэта старая таполя, якая захавалася ў гарадскім парку на паляне, што называецца Выетавачнай.
РАДЗІВІЛЫ АД СЛОВА «РАДЗІЦЬ»
На працягу многіх стагоддзяў Нясвіжам валодалі магнаты Радзівілы. Яны мелі велізарныя плошчы зямлі, атрымлівалі мільённыя даходы, аказвалі ўплыў на лёсы
тысяч людзей. Многія, хто наведвае етаражытны горад, пытаюцца, як з’явіліся тут Радзівілы, хто яны і адкуль.
Вось якую легенду расказваюць у Нясвіжы. Жадаючы ўзвялічыць род, Радзівілы выводзілі сваё паходжанне ад старажытнай рымскай арыстакратыі. Нібыта пачынальнік роду, нейкі Дорспрунг.'дабраўся морам у Літву і заснаваў там паселішча Рамнову (Новы Рым). Сярод нашчадкаў гэтага роду былі і палітычныя і культавыя дзеячы. Асабліва вядомым зрабіўся Вярхоўны жрэц Крыва-Крывейша. Ен моцна пакахаў прыгажуню-літоўку. У іх нарадзіўся сын, якога бацька, як жрэц, не меў права выхоўваць сам. Маладая маці пры родах памерла. Каму аддаць хлопчыка на выхаванне? Крыва-Крывейша прыдумаў хітры план. Да яго часта прыязджалі князі. Адзін з іх, Нарымунт, не меў сына. Ен прасіў жраца вымаліць у бога Перуна яму наследніка. Вось гэта і паспрабаваў выкарыстаць Крыва-Крывейша. Калі ў чарговы раз да яго прыехаў Нарыму^т, які любіў паляванне, жрэц загадаў пакласці маленькага еына ў люльку, аздобіць яе кветкамі і павесіць на высокае дрэва. У час палявання сабакі вывелі князя і яго світу да дзіўнага дрэва, каля якога ніякай дзічыны не было. Паляўнічыя паглядзелі ўгору і ўбачылі сярод лісця нейкі прадмет. Яго знялі. Гэта быў «вялікі цуд» — хлопчык, здаровенькі і прыгожы. КрываКрывейша сказаў Нарымунту: «Вось табе бог Пярун і паслаў сына. Гадуй дзіця, як роднае, і ва ўсім слухайся, бо ягонае слова будзе голасам самога Бога».
КНІГІ ОНЛАЙН
