Скарбы Нясвіжа
Клаўдзія Шышыгіна-Патоцкая
Выдавец: Полымя
Памер: 192с.
Мінск 1993
He аднойчы рабілі спробы знайсці скарб немцы
і ў першую, і ў другую сусветныя войны. У 1941—■ 1944 гадах спецыяльная сапёрная рота шукала яго. Шмат каштоўных рэчаў было знойдзена і адпраўлена ў Германію, але галоўнай скарбніцы так і не знайшлі.
Трэба яшчэ адзначыць і той факт, што ў Нясвіжы знайшлі некаторую колькасць каштоўнасцей, якія ўваходзілі ў шырока вядомы спіс награбленай Напалеонам маёмасці. Можа і астатнюю частку хавае нясвіжская зямля?-
ПОВЯЗЬ ЧАСОЎ
Здаецца, чую рык гармат, I Шабляў звон, і куляў град. Скажы: чаму ізноў.не спіш, Нясвіж?
Ля гэтых сцен прайшлі вякі, Князі, уланы, мужыкі.
Так цяжка верыцца мне ў ціш, Нясвіж.
Нібы на тых вякоў краю, Ля Слуцкай брамы я стаю.
Л. Дайнека
У Нясвіжы асабліва востра адчуваецца сувязь мінулага і дня сённяшняга. Іх супастаўленне дазваляе глыбей асэнсаваць нашы набыткі, страты і перспектывы.
Гэтую сувязь адчуваеш, калі ходзіш па старажытных і непазнавальна памаладзелых вуліцах і плошчах горада, калі глядзіш на старажытныя палотны, кнігі.
А яшчэ памяць аб мінулым захоўваюць музейныя экспанаты. Праўда, дзяржаўнага музея ў Нясвіжы пакуль няма. Але пытанне аб яго стварэнні, аб тым, дзе яму быць, .— у апетай Слуцкай браме, ці ў доме, дзе знаходзілася друкарня Сымона Будн-ага; альбо ў самім замку, — зацікаўлена абмяркоўваецца. Збіраюцца экспанаты.
На Нясвіжчыне працуюць два грамадскія музеі — у гарадской сярэдняй школе № 3 і ў пасёлку Сноў.
Музей літаратуры і мастацтва сярэдняй школы № 3 знаходзіцца на вуліцы Слуцкай, 37. На працягу шэрагу гадоў ён з’яўляецца сапраўдным цэнтрам эстэтычнага і патрыятычнага выхавання. Яго экспанаты вучаць, як паважаць гісторыю, як успрымаць прыгажосць — адзін з ручаёў, які паводле слоў В. Сухамлінскага, садзейнічае дабрыні, сардэчнасці, любові. Работа па стварэнню музея пачалася ў школьным клубе «Ліра», дзе аб’ядналіся вялікія аматары класічнай музыкі. У 1967 годзе піянерскі ансамбль са 114 чалавек, у тым ліку і актыў клуба «Ліра», быў удзельнікам рэспубліканскага агляду мастацкай самадзейнасці школьнікаў. Апынуўшыся ў акружэнні выдатных беларускіх мастацкіх калектываў, што дасягнулі высокага творчага ўзроўню, юныя нясвіжцы пачалі глыбей разумець цудоўнае, больш імкнуцца да
яго. Узмацнілася жаданне самаўдасканалення. Вярнуўшыся ў школу, члены клуба «Ліра» актывізавалі работу. Гутаркі пра музыку, кампазітараў і выканаўцаў зрабіліся больш глыбокімі, грунтоўнымі, захацелася бліжэй пазнаёміцца з людзьмі, якія прысвяцілі сваё жыццё мастацтву. Вучні пачалі збіраць матэрыялы пра дзеячаў мастацтва і літаратуры, афармляць альбомы па тэмах: «Мастацтва музыкі», «Вакальнае мастацтва», «Мастацтва балета». Кола ведаў і імёнаў значна пашырылася. Але часта матэрыялаў пра выканаўца, які спадабаўся, было няшмат. Тады рызыкнулі звярнуцца асабіста да тых, кім зацікавіліся.
Вялікім святам у школе быў дзень, калі вучні атрымалі першы ліст — ад лаўрэата Ленінскай прэміі знакамітай балерыны Маі Плісецкай. Нават цяжка было паверыць, што рукой выдатнай сучасніцы напісаны радкі: «Піянерам нясвіжскай школы з сяброўскімі цёплымі пажаданнямі». Надпіс быў зроблены на фатаграфіі, дзе Плісецкая выконвае адзін з лепшых сваіх танцаў «Паміраючы лебедзь» на музыку Сен-Санса. Атрымаўшы такое пасланне, школьнікі больш зацікавіліся балетам — гэта мастацтва як бы наблізілася да дзяцей невялікага горада. А затым з’явіліся іншыя пісьмы-экспанаты. Уяўленні школьнікаў пра народную песню былі б няпоўнымі без знаёмства з творчасцю Беларускай акадэмічнай харавой капэлы. У яе выкананні слухалі яны песні на ўроках, чыталі матэрыялы аб стваральніку капэлы народным артысце СССР Р. Шырме. Следапыты сабралі вялікі матэрыял пра Рыгора Раманавіча, яго наведанні Нясвіжа. I вось у школу прыйшло пісьмо ад праслаўленага кіраўніка капэлы: «Дарагія піянеры і камсамольцы! Жадаю усім быць здаровымі, працавітымі, моцнымі, добрымі. Мудрасць Розума, Любоў Сэрца, Сіла Волі пойдуць з Вамі маладымі шляхамі ў будучыню, Няхай добрыя музы бласлаўляюць усе Вашы пачынанні.
3 любоўю і павагай да Вас Шырма».
Шмат песень для дзяцей і юнацтва напісалі таленавітыя савецкія кампазітары Дзмітрый Кабалеўскі, Аляксандра Пахмутава, Эдуард Калманоўскі, Ігар Лучанок. Яны таксама даслалі школьнікам фатаграфіі з аўтографамі, цікавыя матэрыялы. Пісьмо Кабалеўскага, яго пажаданні музею заўсёды зачытваюцца вучням у час уступных гутарак пра песні, якія сталі залатым фондам дзіцячай музыкі.
Знаёмячыся з операй Міхаіла Глінкі «Іван Суса-
нін» («Жыццё за цара»), хлопчыкі і дзяўчынкі не толькі чуюць яе выдатную музыку, але і даведваюцца пра выканаўцаў асноўных партый. 3 матэрыялаў, дасланых школе народнай артысткай СССР, салісткай Дзяржаўнага акадэмічнага Вялікага тэатра оперы і балета Беларусі Тамарай Ніжнікавай, дзеці ведаюць, што яна выканаўца адной з любімых імі партый — Антаніды. У школьным музеі ёсць фатаграфія спявачкі ў гэтай ролі з надпісам: «Нясвіжскім піянерам».
Так паступова на аснове сабраных матэрыялаў пры клубе «Ліра» узнік музей. З’явіліся пры ім аддзел перапіскі, лектарская група, школа экскурсаводаў, універсітэт культуры, аб’яднанне фатографаў і афарміцеляў, група «Пошук», фальклорны клуб «Крынічка». Клубам «Ліра», цесна звязаным з музеем, па-ранейшаму арганізоўваліся агляды мастацкай самадзейнасці, рознЫя конкурсы і фестывалі. Неаднаразова калектывы мастацкай самадзейнасці школы былі лаўрэатамі рэспубліканскіх і абласных аглядаў дзіцячай творчасці. Хор «Блакітныя азёры» ўдзельнічаў у рэспубліканскім аглядзе ў 1979 годзе, а вакальная група за выкананне песні «Зялёная пушча» (словы В. Зуёнка, музыка У. Будніка) атрымала званне лаўрэатаГ Удзельнікамі рэспубліканскіх тэлерадыёконкурсаў былі вучні Міхаіл Князеў, Рэгіна Зяньковіч. Песні ў выкананні школьнага хора некалькі разоў запісвалі на радыё.
Паступова пашыралася тэматыка матэрыялаў музея. Было вырашана назваць яго гісторыка-краязнаўчым. Вяліся пошукі дакументаў пра мінулае Нясвіжскага раёна. Члены савета музея і актывісты з энтузіязмам узяліся за цікавую справу.
Вынікі пераўзышлі ўсе спадзяванні. Было сабрана столькі новых матэрыялаў, што паўстала пытанне аб пераабсталяванні музея, стварэнні новых экспазіцый. Вучні і настаўнікі занава адкрывалі для сябе свой родны край, яго багатую духоўную спадчыну.
Былі знойдзены лісты Пятра I, адрасаваныя ў Нясвіж, узноўлена карціна гібелі дзвюх тысяч казакоў, пасланых рускім царом для абароны горада ад шведаў.
Юным следапытам дапамагалі гутаркі са старажыламі горада і раёна — сведкамі тых альбо іншых падзей, завязалася інтэнсіўная перапіска з дзяржаўнымі музеямі, архівамі, вучонымі-даследчыкамі, журналістамі, дзеячамі мастацтва — у першую чаргу з землякамі.
Мікалай Улашчык, які жыў у той час у Маскве, 184
пісаў у музей так: «Шаноўны савет! Пра Нясвіж, наколькі я ведаю, няма ніводнае колькі-небудзь грунтоўнае кнігі, што можа не так і кепска, бо гэта азначае, што добрую Вы павінны напісаць самі. Тэма «Нясвіж» шырокая, нават надта шырокая. Нясвіж — гэта сталіца Нясвіжскага княства, а пасля 1612 года, калі Радзівіл ажаніўся з князёўнай Слуцкай — яшчэ і сталіца Слуцкага княства, самага большага і самага багатага на Беларусі. У выніку гэтага Ваш горад цэлыя стагоддзі быў самым значным палітычным і культурным цэнтрам Беларусі». Вучоны пералічвае каштоўнасці Нясвіжа, дае парады, як пачынаць работу: «Перш за ўсё Вы павінны скласці бібліяграфію Нясвіжа і Радзівілаў, а гэта азначае, што калі вы чытаеце кнігу і спатыкаеце месца, дзе гаворыцца пра Нясвіж ці Радзівілаў, то трэба гэта месца ўпісаць на асобную картку, падаўшы аўтара, поўную назву кнігі ці артыкула і затым старонкі, на якіх пра гэта напісана. Трэба сказаць, што гэта работа нялёгкая». Раіць М. Улашчык пачынаць з прац А. Мальдзіса, бо «ён у гэтым сэнсе зрабіў столькі, колькі да яго не рабіў ніхто, ды і кнігі яго пэўна ў вас ёсць». Так, працы Мальдзіса вельмі дапамаглі ў стварэнні музея ў школе і напісанні кніжкі пра Нясвіж. Але не толькі кнігі вучонага, але і ён сам актыўна ўключыўся ў цікавую пошукавую работу. У канцы пісьма Улашчык гаворыць: «Шануючы свой край і свой народ, трэба шанаваць сваю мову. Той, хто зракаецца сваёй мовы, зракаецца і свайго народа. Вам гэта не падыходзіць».
Старэйшая беларуская паэтэса К. Буйла адгукнулася на пісьмо савета вершам «Ліст да нясвежскіх піянераў». Прыехаць у Нясвіж Канстанцыя Антонаўна не змагла па прычыне хваробы. Пісьмо яна пачала так:
Гэтым лістам да вас я ў госці прыйду, I за стол з вамі сяду супольны, Запытаю аб поспехах школьных I бяседу аб вашым жыцці завяду.
19 мая 1982 года ў Міжнародны дзень музеяў наведвальнікі пазнаёміліся з новымі раздзеламі экспазіцыі: «Яны пісалі і пішуць пра Нясвіж», «Жывапіс, помнікі архітэктуры і культуры», «Гісторыя музычнага мастацтва Нясвіжскага раёна», «Дзеячы культуры — нашы землякі», «Гісторыя тэатральнага мастацтва раёна», «Народнае мастацтва», «Імі ганарыцца школа. Нашы таленты», «Іх аўтографы ў музеі» і інш.
У музеі сабраны кнігі, прысвечаныя Нясвіжу і раёну.
Першы кароткі нарыс пра горад у пасляваенны час напісалі А. Касач і Б. Хоцька. Ен складаецца з пяці раздзелаў: «3 гістарычнага мінулага Нясвіжа», «Гістарычныя помнікі Нясвіжа», «Нясвіж сёння», «Санаторый Нясвіж», «Лекавыя фактары санаторыя».
Экспануецца альбом «Нясвіж». Аўтар тэкста I. Казлоў, фатаграфіі ў асноўным зроблены В. Дубінкам. Цудоўныя ілюстрацыі, умела падабраныя тлумачэнні расказваюць пра мінулае і сучаснае горада, яго людзей.
Аўтарам гісторыка-этнаграфічнага нарыса пра горад, які выйшаў у 1979 годзе, з’яўляецца журналіст-краязнавец М. Дзелянкоўскі. Нельга прамаўчаць яшчэ пра адзін нарыс гэтага аўтара, надрукаваны ў часопісе «Родная прырода» (№ 3, 1988) пад назвай «Гонар і горыч Нясвіжа». Ен пералічвае цудоўныя помнікі, якіх «няма ні ў адным беларускім горадзе. I ўсе яны адметныя, непаўторныя, усе яны — сведкі культуры народа — не маюць цаны». Аўтар ставіць пытанне аб абслугоўванні турыстаў, аб адсутнасці элементарных умоў для іх. Другі парадокс— у горадзе няма дзяржаўнага музея. М. Дзелянкоўскі разважае: «Дзіўна гэта тым больш, што ва ўсіх навакольных гарадах і гарадках музеі ёсць — у Клецку, Капылі, Стоўбцах, Слуцку... Там мясцовыя ўлады выдзелілі памяшканне, знайшлі сродкі».
КНІГІ ОНЛАЙН
