Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Выдавец:
Памер: 336с.
Мінск 2009
В разделе «Унмверсалйзм Слова в Средневековье. Старобелорусская школа красноречня й фйлологнн» теоретнческй проаналнзнрован шнрокнй круг вопросов старобелорусской кнйжностй: жанровые особенностй белорусской гймнографйй, полемйческая лйтература, рнторнческче трактаты, переходные формы поэзнй.
Впервые (пренмуіцественно) введены в научный обйход четыре поколення старобелорускйх лексмконов п шесть поколенмй грамматнк (в реставрацйн н комментарііях автора), проаналйзнрованные как факты нсторйческой граммагнкй в процессе формйрованчя лчтературного языка средневекового пернода.
Особый научный ннтерес представляет пятый раздел дйлогйй Е. А. Голубйцкой-Яскевйч «К проблеме III славянского (белорусского) влйянйя. Характер «окрачны» культурно-нсторйческого тмпа», в котором рассмагрмвается белорусскмй вклад в славянскне лнтералуры й в мйровую культуру, в целом.
В контексте 1 вйзантййско-афонского й II южнославянского влйянйя автор (йдя вслед за Н. М. Голенншевым-Кутузовым, А. П. Роговым, Б. А. Успенскнм), делает дальнейшую аргументашію вопроса о III славянском (белорусском) ВЛЙЯНЙЙ.
Последуюіцее обоснованйе на нацнональном матернале позволяет ей выделчть трн основные этапа в белорусском вкладе: расселенйе в VI в. с полесской Прароднны солунскнх «даговпчев» предков Кнрплла й Мефодня; влйянйя на восточнославянскнй (й не только!) мйр вер-
шшіных достнженнй старобелорусской бнбленстмкн н фнлологнческой кулыуры; просветнтельская рсформа Пегра Могйлы через посланцев Кнево-Могнлянской Академнн.
В заключенне фундаментального мсследовання очень четко н убедміельно сформулнрованы основные положення н выводы, главнейшне нден. разработанные наогромном фактнческом матернале.
Днлогня Е. А. Голубнцкой-Яскевмч построена фундаментально н охватываетогромную, хорошо нзученную теоретнческую лнтературу, касаюіцуюся предмета ее нсследовання. Все это проаналнзмровано компетентно, вдумчмво, введено в еднную снстему.
Тонкостью, днфференцнрованностью отлнчается апалнз переводов Святого Пнсанмя; процесс становлення старобелорусской школы бнбленстнкн; этапы сквозной рецепцнн хрнстнанского просвешення.
Многоаспектное ясследованне выполнено по обновленной методнке концепцнн фнлологмческой целостностн н целостно-нерархнческого подхода в рамках всей медневнстйкн.
Днлогня Е. А. Голубнцкой-Яскевнч отлмчается высокой фмлологнческой культурой н представляет серьезное н орт ннальное нау чное нсследованне, которое, по отзывам спецналнстов, заслужнвает самой высокой оценкн.
Доктор наук Пловдйвского унйверсйтета П. Хйлендарского Р. Т. Станкевйч (Карлово, Болгарня).
17. Тэма дылогіі, узровень яе даследавання, несумненна, прадстаўляюць цікавасць для гуманітарнай навукі ўвогуле. 7'ое, што з’яўляецца прадметам даследавання — старабеларуская кніжнасць (IX—XVIII ст), — мае дачыненне да такіх з’яў, як станаўленне нацыянальнай самасвядомасці, наныянальнай культуры. He будзе пераболь-
шваннем сказаць, што навуковае даследаванне A. А. Галубіцкай-Яскевіч — з?ява па-санраўднаму культурная.
Упершыню ў беларускім літараіуразнаўстве даецца не толькі апісанне, сісгэматызацыя і тэарэтычнае асэнсаванне старабеларускай філалогіі, а выяўляецца працэс узаемадзеяння, узаемаўзбагачэння духоўнай і філалагічнай кулыуры. Па сутнасці, — адной з асноўных ідэй работы з’яўляецца ідэя сцвярджэння аднаго з галоўных тэзісаў гуманістыкі — станаўленне нацыі немагчыма без развіцця, удасканалення культуры духоўнай. Сваю стваральную функцыю літарагура, філалогія можа рэалізоўваць толькі тады, Kajii яна будзе насычана сапраўднай духоўнай энергіяй.
Аўтар дылогіі зрабіла па-сапраўднаму вялікую нрацуў інтэлектуальна-духоўным асэнсаванні нацыянальных культурных каштоўнасцей. У рабоце прапанаваны адзін з найбольш эфектыўньгх падыходаў — метад філалаі ічнай цэласнасці, які дазваляе даследаваць не толькі канкрэтна літаратурныя творы. але і тое, што калісьці Дз. Ліхачоў назваў гомасферай — культурны кантэкст. Каб успрынімаць культурныя каштоўнасці ва ўсёй паўнаце. грэба ведаць умовы іх стварэння, абставіны гістарычных змяненняў, тую кулыурную памяць, якая ў іх заложана. Для глыбокагаўспрыняцця мастацкаг атвора неабходна ведаць кім, як, пры якіх абставінах, у якіх гістарычна-культурных умовах ён ствараўся. Менавіта гакі метад даследавання прапанавала аўтар дылогіі.
Значнае месца ў навуковай працы займае вывучэнне традыцый старабеларускай біблеістыкі, перакладу і тэксталогіі Св. Пісання. Аўтар па-сапраўднаму творча і навукова грунтоўна паспрабавала ўзнавіць творчую лабараторыю Ф. Скарыны адносна перакладу біблейскага тэксту, узгадала беларускі перыяд дзейнасці Івана Фёдарава,
асветніцка-культурную дзейнасць Канстанціна Астрожскага, прасочаны працэс удасканалення тэксту Генадзіеўскага зводу астрожскімі біблеістамі. У дылогіі шмат новага факталагічнага матэрыялу: дзейнасць Епіфанія Славінецкага, Пятра Магілы, СтэфанаЯворскага, Афанасія Філіповіча.
Шмагаспекттная дылогія A. А. Галубіцкай-Яскевіч сапраўды з’яўляеццатым навуковым творам, якому ўласцівы даследчыцкая глыбіня, аўтарская прафесійная інтэрпрэтацыя, творчы пошук, адкрыццё новага магэрыялу для беларускай філалогіі, для беларускай культуры, увогуле, для нацыянальнай самасвядомасці.
Дацэнт, загадчык кафедры літаратурна-мастацкай крытыкі факультэта журналістыкі БДУ Л. П. Саянкова.
18. Публікацыі A. А. Галубіцкай-Яскевіч, якія пачалі з’яўляцца ў перыядычным друку ў 80-х гадах, прыцягвалі маю ўвагу неардынарнасцю падыходу да асветленага ў іх матэрыялу, глыбокім пранікненнем у сутнасць, здавалася б, прывычных будзённых фактаў з гісторыі, літарагуры і міфалогіі беларусаў Адчувалася, нпо ў навуку ідзе ўдумлівы, здольны даследчык, які павінен сказаць сваё важкае, арыгінальнае слова. Тэма чакання вылілася ў перакананне, калі на паліцах кнігарняў ў наступныя гады з’явілася ажно 20 кніг, што даступна і ў цікавай форме ўвялі чыгача ў свет духоўнай і філалагічнай старабеларскай культуры IX—XVIII стст. 1 вось перад намі дылогія кніг, дзе скандэнсавана пададзены вынікі пошукаў A. А. Галубіцкай-Яскевіч.
Як можна меркаваць на падставе дылогіі кніг, аўтар ірунтоўна і кваліфікаванаажыццявілараспрацоўку вельмі важных і складаных пытанняў нацыянальнагалітараіуразнаўства. Як пазначана: «Прадстаўленая праца ўяўляе першае ў айчынным літаратуразнаўстве апісанне, сістэ-
матызацыю і тэарэтычнае асэнсаванне старабеларускай духоўнай і фізічнай культуры ў яе вяршьшных дасягненнях IX—XVIII стст. У значнай частцы матэрыял аб'скту даследавання ўводзіцца ў навуковы ўжытак упершыню, прычым аўтарам выдадзены асноўны корпус старабеларускіх лексіконаў і граматык ў адпаведнай рэстаўрацыі і навуковым каментарыі».
Усебаковаму; глыбокаму вырашэнню пералічаных задач садзейнічаеяк комплексны падыход A. А. ГалубіцкайЯскевіч да ўзнятых праблем. улік ёю апошніх дасягнеяняў айчыннай і замежнай навукі ў галіне медыевістыкі, тэорыі, міфалогіі і фальклоруштозмяшчаеццаў шмаглікіх крыніцах, гак і дэталёва прадуманая, стройная структура дылогіі, вылучэнне ў ёй узаемазвязаных і вынікаючых адзін з аднаго раздзелаў, дзе развіццё думкі ідзе ад канкрэтнага да агулызага, ад прывагных назіранняў да абавязковых абагул ьнен няў.
Дылогія A. А. Галубіцкай-Яскевіч несумненна запоўніць значны прабел «у метадалагічным абнаўленні сінкрэтычнай галіны медыевістыкіі» (канцэпцыя іерархічнай цэласнасці. інтэрпрэтацыя тэорыі і практыкі сярэднявечнага красамоўства ў святле сучаснай лінгвістычнай і літаратуразнаўчай тэорыі). Гэтая нраца не толькі паслужыць своеасаблівым узорам пры даследаванні розных пытанняў згаданага накірунку, але і знойдзе прымяненне пры правядзенні тэарэтыка-тыпалагічных і дыяхроннакампаратывісцкіх даследаванняў, пры падрыхтоўцы курсаў лекцый, спецкурсаў па тэорьі і гісторыі ўсходнеславянскіх літаратур.
Структура дылогіі прадумапная; вынікі даследавання выкладзены лагічна, у адпаведнасці з пастаўленымі задачамі. Змест дылогіі адпавядас патрабаванням, якія прад’яўляюцца да навуковых працтакога тыпу.
Як відаць саспісу апублікаваных работ A. А. Галубіцкай-Яскевіч, вынікі яе даследавання падрабязна адлюстраваны ў навуковых публікацыях (звыш 1000 пазіцый!).
Маючы на увазе ўсё гэта, лічу, што дылогія кніг A. А. Галубіцкай-Яскевіч уяўляе сабой самастойнае завершанае даследаванне, у якім змяшчаецца рашэнне актуальных задач літаратуразнаўства.
Доктар філалагічных навук, загадчык кафедры дзяржаўных і замежных моў Бабруйскага філіяла БДЭУ А. М.Ненадавец.
19. Дылогія A. А. Галубіцкай-Яскевіч па незвычайнай шырыні ахопу матэрыялу (IX —XVIII стст.), паметадалагічнай навізне, комплексе тэарэтычных праблем уяўляе сабой самастойную фундаментальную распрацоўку ў галіне айчыннай філалогіі.
Найперш звяртае на сябе ўвагу канцэптуальна прадуманае сфарміраванне аб’екту даследавання з паслядоўна і рознаўзроўнева разгорнутай фактаграфічнай базай, дзе разгледжаны: а) складванне школы біблеістыкі як вызначальнага фактара старабеларускай кніжнасці; б) станаўленне літаратурнай традыцыі; в) даследаванне старабеларускіх лексіконаў і грамагык і іх ролі ў фарміраванні літаратурнай мовы сярэднявечнага перыяду; г) далейшае абгрунтаванне пытання аб 111 славянскім уплыве і парытэтным унёску айчыннай кніжнасці ў сусветную культуру.
Мне як лінгвісту ключавым уяўляецца раздзел працы, фактычна кніга ў кнізе. прысвечаны асабліва актуальнаму, малавывучанаму колу праблем пераемнасці агульналітарагурнай славянскай мовы ад першанастаўнікаў славенскіх рэгіёнам усходніх славян, інтэнсіўнае заснаванне ўласнай філалагічнай школы ў ВКЛ, стварэнне унікальных па тым часе чатырох пакаленняў старабела-
рускіх лексіконаў і шасці пакаленняў грамагык. Належыць адзначыць, што апошнія ў значнай сваёй частцы ў адпаведнай рэканструкцыі і каментарыях выдадзены аўгарам, матэрыялы якіх абгрунтавана інтэрпрэтаваны ў дылогіі як адзін з важнейшых фактараў гістарычнай граматыкі ў працэсе станаўлення літарагурнай мовы раннекласічнай кніжнай фармацыі.
У сувязі з разглядам спадчыны славутых старабеларускіх грамагыстаў і лексікографаў I. Фёдарава, Л. Зізанія, М. Сматрыцкага, I. Ужэвіча, П. Бярынды, на наш погляд, у дылогіі пераканаўча праведзена далейшае абгрунтаванне аўтарства помнікаў, якія да гэтай пары лічацца ў рэестры ананімных: «Лексіса з талкаваннем славснскіх моў проста», «Кграматыкі славенскай» (выд.Мамонічаў), «Сі нонімы славенароскай».
КНІГІ ОНЛАЙН
