Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Памер: 336с.
Мінск 2009
Акадэмік НАНБеларусі, акадэмік АПНСССР, прафесар Нацыянальнага інстытута адукацыі В. У. Івашын.
10. Тэма даследавання па сваёй маштабнаці, праявах адметнай навуковай школы ў гуманістыцы акоплівае развіццё духоўнай і філалагічнай старабеларускай культуры з IX па XVIII ст. Зыходзячы з прынцыпу філалагічнай цэласнасці, A. А. Галубіцкая-Яскевіч разглядае працэс хрысціянскай асветы і складанне кніжнай традыцыі натрохузроўнях: а) духоўна-культурнай дзейнасці выдатных асоб, б) трансфармацыі іх гістарычнага ўнёску ў народныя ідэалы і сацыяльную свядомасць. в) канчатковага выяўлення вынікаў у вусна-паэтычнай і прафесійнайтрадыцыі. Для тэарэтычнага асэнсавання дадзенагатрохсту-
пеннага працэсу развіцця старабеларускай культуры выкарыстаны сінтэз тэорый культурна-гістарычнага гыпу і архетыпізацыі ў якасйі ўнугранага механізму гісторыкакультурнай трансфармацыі. Такая цэласна-іерархічная метадалогія. якой прытрымлівалася аўтар дылогіі, дазволіла ёй разглядзець айчыннае Адраджэнне ў архетыгювых постацях родапачынальнікаў і асветнікаў нацыі, прасачыць складанне школы біблеістыкі як вызначальнага фактару старабеларускай кніжнасці; вызначыць асаблівасш гімнаграфіі, палемічнай літаратуры, паэзіі, паказаць ролю старабеларускіх лексіконаў і граматык у фарміраванні літаратурнай мовы сярэднявечнага перыяду, навукова абгрунтаваць III славянскі ўплыў і парытэтны ўнёсак старабеларускай кніжнасці ў сусветную культуру.
Аналіз вялікай колькасці апублікаваных і неапублікаваных крыніц дазволіў A. А. Галубіцкай-Яскевіч ўзнавіць сапраўдную карціну развіцця старабеларускай кулыуры за вялікі прамежак часу, увесці ў навуковае абарачэнне фактьі з гісторыі мовы, літаратуры, пісьменства, кнігадрукавання, утым ліку і навейшыя росшукі заходнееўрапейскай медыевістыкі. Шмагахопная дылогія — як з'ява этапная — мае значэнне не толькі для філалогіі, але і для педагогікі і беларускага кнігазнаўства. Так, аўтар у сваёй працы справядліва робіць выснову што «ухрысіянскім разуменні і сама адукацыя мысліцца не проста як набыццё ведаў, а як выхаванне праз пазнанне, і сама асвета — як вышэйшая педаюгіка і дыдактыка». Нельга не пагадзіцца з A. А. Галубіцкай-Яскевіч, што выданне Ф. Скарынам «чэційнай» Бібліі для люду паспалітага знаменавала сабой важны этап нацыянальнай асветы, бо садзейнічала паўсямеснаму ўзнікненню чытацкай аўдыторыі і нават сямейнага чытання. Неацэнную педагагічную каштоўнасць. лічыць A. А. Галубіцкая-Яскевіч, і з гэтым нельга не пагадзіцца, маюць пасляслоўі да львоўскай «Гра-
матыкі-буквара» і астрожскай «Азбукі», дзе так пранікнёна гаворыцца аб спалучэнні асветы з выхаваннем, аб ааказным абавязку прад самім Богам банькоў у выхаванні сваіх дзяцей. Узоры педагаі ічнага майстэрства нры стварэнні падручнікаў, як пераканаўча сцвярджае A. А. Галубіцкая-Яскевіч, былі закладзены ў «Граматыцы славянскай...» Л. Зізанія і «Граматыцы» М. Смагрыцкага.
Шмат новых фактаў аб духоўна-культурнай дзейнасці выдатных асоб у галіне беларускай рукапіснай кнігі прыведзена ў дылогіі кніг, а таксама ў публікацыях A. А. Галубіцкай-Яскевіч. Лічу неабходным заўважыць, што яе кнігі і артыкулы выкарыстоўваюнцапры выкладанні курса «Гісторья беларускай кнігі» у Беларускім дзяржаўным універсітэце культуры.
Шматахопная дылогія кніг A. А. Галубіцкай-Яскевіч прадстаўляе сабой тэарэтычную распрацоўку буйной навуковай праблемы, асобнай школы ў галіне беларускай духоўнай і філалагічнай культуры.
Загадчык кафедры бібліяграфіі і дакументазнаўства. доктар педагагаічных навук, прафесар Беларускага дзяржаўнага універсітэта культуры В. Е. Лявончыкаў.
11. Шматаспектная дылогія кнігАлены Аляксандраўны Галубіцкай-Яскевіч мае не толькі філалагічны, але і выразны палітычны аспект. Беларусы могуць лічыць сябе цалкам сфарміраванай нацыяй толькі ўтым выпадку. калі беларуская мова стане нашым агульным прыярытэтам, a нацыянальная ідэя будзе грунтавацца на ўсведамленні адметнасці нацыянальнай супольнасці, сваёй значнасці, самабытнасці. Для выкрышталізацыі самасвядомасці мала мерак толькі сучаснага пакалення. Вытокі нацыянальнай ідэі, як неаспрэчнай асновы фарміравання самасвядомасці, — у гістарычнай спадчыне. Даследаван-
ню нашай спадчыны, найперш духоўнай і філалагічнай культуры беларусаў, выяўленых у старабеларускіх пісьмовых крыніцах, акураг і прысвечана дылогія A. А. Галубіцкай-Яскевіч. Выразна адзначыла грамадзянскую скіраванасць свайго навуковага пошуку сама даследчыца: «Актуалізацыя і пашырэнне ў навуковым ужыткуда гэтай пары яшчэ шмаг у чым занядбаных пластоў айчыннага пісьменства, вызначэнне яркай постаці беларускай нацыі (і сапраўднага яс ўкладу) у сусветна адметным сярод народаў праваслаўным культурна-гістарычным тыпе, у скарбніцу агульнаславянскай супольнасці, паводле канцэпцыі даследавання, павінна паслужыць ключавым духоўным імперагывам ддя пераарыентацыі нашага пакалення на высокадухоўныя ідэалы, дадаць гэтак надзённыя сёння фундаментальныя аспекты ў распрацоўку сацыяльна-аналітычных перспектыў развіцця краіны».
Пастаўленыя задачы (а дакладней. комплексную задачу) даследчыца выканала ірунтоўна і паслядоўна. Яшчэ болыл глыбока, чым дылогія кніг, гэта засведчваюць выданні і публікацыі, аўтарам якіх з’яўляеццаА. А. Галубіцкая-Яскевіч і з якімі знаёмая не толькі навуковая грамадскасць рэспублікі, а і больш шырокія колы чытачоў — у Беларусі і заяе межамі. Колькасць і якасць навуковых пран дае падставу назваць A. А. Галубіцкую-Яскевіч навукоўцам-падзвіжнікам.
Прсіфесар кафедры сацыялогіі журналістыкі, доктар філалагічных навук, заслужаны дзеяч культуры Рэспублікі Беларусь Б. В. Стральцоў.
12. Даследаванне A. А. Галубіцкай-Яскевіч «Духоўная і філалагічная культура старабеларускай кніжнасці (канцэпцыя цэласна-іерархічнай метадалогіі)» вызначаецца сваёй акзуальнасцю. бо сапраўды «ў драматыч-
ныя перыяды нацыянальнага існавання нашы суайчыннікі адшуквалі этнічнае апірышча, чэрпалі сілы ў падзвіжніцкім адраджэнні духоўных ідэалаў, у маральным удасканаленні чалавека». «Актуалізацыя і пашырэнне ў навуковым ужытку пластоў айчыннага пісьменства павінна паслужыць ключавым духоўным імператывам для пераарыенгацыі нашага пакалення на высокадухоўныя ідэалы, дадаць гэтак надзённыя сёння фундаментальныя аспекты ў распрацоўку сацыяльна-аналітычных перспектыў развіцця краіны». Шматаспектнае даследаванне духоўнай і філалаі ічнай культуры старабеларускай кніжнасці дазваляе характарызаваць этапы старабеларускай духоўнай асветы як «скразную рэцэпцыю хрысціянскай цывілізацыі ў падзеях і асобах архегыіювай лініі айчыннага Адраджэння», a таксама прасачыць «традыцыі старабеларускай біблеістыкі, перакладу і тэксталогіі Св. Пісання», пераасэнсаваць і кантэкстуальна дапоўніць дасягненні беларускага літаратуразнаўства і мовазнаўсіва, ахарактарызаваць жанры гімнаграфіі, тэорыю і практыку красамоўства ў станаўленні айчыннай школы сярэднявечнай літаратуры. Увогуле ж задачы даследавання А.А.Галубіцкай-Яскевіч навукова значныя. вызначаюцца сваёй актуальнасцю, a вынікі іх кантэкстуальнагавырашэння маюць навуковую каштоўнасць.
Навізна даследавання A. А. Галубіцкай-Яскевіч заключаецца ў тым. што ў працы комплексна ахарактарызавана адметнасць духоўнай і філалагічнай культуры старабеларускай кніжнасці. Сістэматызаваны і ахарактарызаваны вяршынныя дасягненні старабеларускай духоўнай і філалагічнай культуры IX—XVIII ст. з улікам гістарычнай рухомасці сэнсу і значэння «школы біблеістыкі» ў «старабеларускай кніжнасці», гімнаграфіі, палемічнай літарагуры, пераходных формах паэзіі; даследаваны стара-
беларускія лексіконы і грамагыкі, вызначана іх роля ў фарміраванні літараіурнай мовы сярэднявечнага перыяду.
Абраны аспект даследавання падаецца надзвычай цікавым, новым і даволі перспектыўным для айчыннага літарагуразнаўства. У дылогіі кніг паслядоўна і доказна раскрываецца асноўны змест навуковага даследавання, якое вызначаецца тэарэтычнай, гісторыка-літаратурнай навізной, змяшчае шмат праніклівых назіранняў і высноў.
Доктар філалагічных навук, загадчык кафедры беларускай літаратуры МДУ імя A. А. КуляшоваА. М. Макарэвіч.
13. Тема днлогнн Голубмцкой-Яскевнч Е. А. чрезвычайно актуальна. Возрожденне нашего Отечества невозможно без актуалнзацнн колоссального духовного потенцнала кулыурно-нсторнческнх й релнгнозных траднцнй н ценностей нашего народа. В своей работе автор как раз н раскрывает эту духовную сокровмшннцу старобелоруской культуры. В своей основе кулыура белорусского средневековья, как н в целом средневековья, фмлологнчна — это кулыура Слова. Она теоцентрнчна. снмволнчна, спнкретнчно-целостна н нерархнчсскн нормнрована. Мнр восггрнннмается как Кннга, напнсанная божественнымн пнсьменамн, в которой воплоіцен н зашнфрован замысел мнротворяшего Слова-—Логоса. Поэтому кнмжная ученость в среднне века нечто гораздо болыпее, чем простая образованность.
Старобелорусская кннжность, как показывает автор, проннзана глубокнм духовным, нравсі венно-онтолоі нческнм содержаннем, опнраютнмся на хрнстнанскне ценностн. Как подчеркмвается в днлогнм, восточнославянское Возрожденне сушественно отлйчалось от западного. Еслн западный антропоцентрнзм н гуманнзм нмел
очень Сйльную гедоннстнческую компоненту с ее потенцнальным богоборчеством, то в белорусском Возрожденйй преобладалн мотнвы яравственно-онтологнческне — моральное совершенствованйе человека на путях его возрастання нз образа в подобне Бога (обоженйе).
Авторская концепцня фйлологлческой целостностй оказывается очень продуктнвной, способствуя смнтезу лйнгвйстйкй й лнгературоведенйя нменно на основе глубннной фчлологйчностй культуры. Относйтельно средневековья эта фйлологйческая целостность нерархііческм нормнруется в ценностной параднгме теоцентрнзма.
Нерархйя духовных ценностей н йх онтологйческая укорененность в Вечность — это точка опоры й точка огсчета человеческой культуры. Обезбожйванне культуры, отказ от нерархйческой сйстемы ценностей, смешенпе сакралызого н профанного, онтологнческая дйсперсня й эрозйя ценностей — это все очевйдные черты упадка й крнзйса культуры, о чем открыто говорят постмодернйсты. Мне кажется, концепцня автора — это достойный ответ постмодерннстской параднгме. М хотелось бы гем самым предложйть автору новую тему для йсследовання — крйтйческмй аналйз постмодернйзма с позйцйй целостно-йерархнческой методологнн.
КНІГІ ОНЛАЙН
