Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Выдавец:
Памер: 336с.
Мінск 2009
Матерналы настояіцего фундаментального нсследовання успешно йспользуются Академмей последнпломного образованчя Республнкн Беларусь н Центральным регйональным отделеннем РАО прк совместной разработке учебноіо курса, посвяшенного духовно-нравственным йсторйко-культурным традйцйям белорусского народа.
Председатель Центрального регйонального отделенйя РоссйІіской Академйй образованйя, дйректор Псйхологйческого йнстнтута РАО, доктор псйхологйческйх наук, профессор В. В. Рубцов.
7. Адной з важнейшых задач нацыянальнай культурнай палітыкі з’яўляецца паўната і шматстайнасць уключэння духоўных каштоўнасцей мінулага, перш за ўсё маральна-гуманістычных і рацыяналістычных, у сістэму
функцыяніравання сучаснай кулыуры. Гэта адна з галоўных лерадумоў нармальнага развіцця ўсіх форм нацыялальчай духоўнай культуры. Толькі змястоўная паўната пераемнасці і актыўнасць існавалля здабыткаў мінулага ў канкрэтным ладзе сучаснай духоўнай кулыуры, у тых прынцыпах разумення і ацэнкі рэчаіснасці, якія мы выкарыстоўваем, могуць сведчынь пра ступень асваення градыцыі, пра тое, ці прысутнічае яна ў нашых ідэях, пачуццях, нормах паводзін як гворча асэнсаваная духоўнамаральная рэальнасць, як жывы імпульс развіцця і ўдасканалення. Аднак пакуль што разуменне спадчыны і традыцыі. адносіны да іх часцей за ўсё абмяжоўваюцца пераважна прагмагычнай ілюстрацыйнасцю, дастаткова вузкай выбіральнасцю, што вядзе не проста да збядлення традыцыі, але і да занядбання багацейшых духоўных дасягненняў мінулага. Таму сёння выключна важнае значэнне набываюць гісторыка-культурныя даследаванні, здольныя да шырокагааб’ектыўнагаўзнаўлення складаных шляхоў станаўлення нацыянальнай кулыуры, раскрыцця яе высокага духоўнага зместу і лафасу сутнасці пакугліва вылрацаваных каштоўласцей, дакладлага вызлачэлля іх прыроды і ступені ўплыву разумелля агульначалавечых гумалістычных вартасцей як лепадуладных ліякай рэвізіі і зліжэллю. Мелавіта ў рэчышчы такіх паірэб і задач рупліва выкалалафулдамелтальнае даследавалле A. А. ГалубілкайЯскевіч. ш го абумоулівае яго акіуальласць і злачэнле.
A. А. Галубіцкая-Яскевіч ластавіла перад сабою складалую даследчыцкую задачу — даць цэласлае вытлумачэлле старабеларускай духоўнай і філалагічлай культуры IX—XVIII ст. Гэтазадача ўключае ў сябе вялікае кола лавуковых праблем, звязалых як з вырашэллем шэрагу ісготлых калкрэтла-метадалагічлых пыталяяў, выпрацоўкай прылцыпаў падыходу да спецыфічнага аб’екту вывучэлля, так і з рэалізацыяй гэтых прынцыпаў у дачыненлі да
велізарнага комплексу старабеларускай кніжнасці, раскрыцця яе своеасаблівагазместу, этапаў станаўлення, сутнасці тыповых з’яў, логікі развіцця і фактараў існавання важнейшых ідэй і каштоўнасцей. Прычым, аўтар робіць акцэнт менавіта на духоўнай і філалагічнай культуры таго часу, а сама духоўнасць у адпаведнасці са складам мыслення і светапогляду амаль тысячагадовай эпохі сярэднявечча была духоўнасцю універсальна-сінкрэтычнагатыпу, грунтавалася на фундаментальных хрысціянскіх прынцыпах светаразумення і жыццевучэння, была вытворнай ад іх. Улічваючы тэты сінкрэтызм духоўнай культуры сярэднявечча, а таксама прынцыповы духоўна-ступенчаты іерархізм хрысціянскай карціны свету, аўтар аргументавана прапануе метадалагічна-вытлумачальную схему, цэнтральнымі пунктамі якойз’яўляюнца цэласнасць і іерархізм.
Гэта плённая пазіцыя, яна адпаведная прыродзе аб’екту даследавання. пра што сведчыць канкрэтны праблемны змест кнігі A. А. Галубіцкай-Яскевіч. Яе агульны тэмагычны абсяг і набудова зыходзяць з таго палажэння, што асновай адзінства і цэласнасці кніжнасці сярэднявечча былі універсальныя хрысціянскія светапоглядныя ўстаноўкі, а ўжо іх канкрэтнае праяўленне і ўвасабленне па прынцыпу іерархіі як рэальнасць быцця Слова і самой філалогіі было шматстайным і багатым здабыткамі працэсам развіцця ўсёй старабеларускай літаратуры, творчым і грамадскім дасягненнем яе многіх выдатных прадстаўнікоў. На вялікім фактычным матэрыяле аўтар пераканаўча паказвае, што сларажытная эпоха была ў нашай грамадскай і духоўнай гісторыі і кулыуры эпохай хрысціянскага асветніцтва, характарызавалася пастаяннымі хвалямі нацыянальнага Адраджэння. Прычым, як іэта вынікасз кнігі A. А. Галубіцкай-Яскевіч, удзейнасці прадстаўнікоў розных этапаў гэтага працэсу, ці то пачынальнікі Ефрасіння Полацкая і Кірыл Тураўскі, ці то біблеісты з
велічнай постаццю Ф. Скарыны. ці то стваральнікі граматык і слоўнікаў — галоўным, асноватворным, былі пафас асветніцтва. маральна-духоўнага дасканалення і развіцця, узвышаная абсалютызацыя, агульначалавечых гуманістычных пачаткаў, упершыню з такой сілай і пераканаўчасцю выказаных у хрысціянскім жыццевучэнні, імкненне зрабіць гэтыя ідэальныя пачаткі арганічным элементам самой рэчаіснасці
Менавіта этычны універсалізм з’яўляецца сутнаснай характарыстыкай сларабеларускай культуры, якая абапіралася на светапоглядныя здабыткі хрысціянства. Гэтыя каіптоўнасці і былі вытокамі пісьменнасці і кніжнасці, a потым і пачагкам працэсу развіцця літаратуры. Аднаўленне духоўнага багацця, зместу і разнастайнасці форм старабеларускай кулыуры — важны крок па шляху набыцця новай ступені універсальнасні, культурнай усеагульнасці. перад патрэбаю якой стаіць зараз сучасная беларуская культура. Работа A. А. Галубіцкай-Яскевіч «Духоўная і філалагічная культура старабеларускай кніжнасці (канцэпцыя цэласна-іерархічнай метадалогіі)» як навагарскае. творчае даследаванне, спрыяе выкананню гэтай задачы.
Член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Беларусі, доктар філасофскіх навук, прафесар A. С. Майхровіч.
8. Кніга A. А. Галубіцкай-Яскевіч уяўляецца несумненна новым, арыгінальным, самастойным і навукова перспектыўным падыходам, які ахоплівае цікавыя, не дастаткова даследаваныя філалагічнай навукай часы і кніжныя набыткі Беларусі Сярэднявечча. Пры гэтым аўтару ўдаецца паспяхова даказвань «вяршыннаснь развіцця» беларускай кніжнасці ў той перыяд і справядліва, з сур’ёзнымі падставамі на тое, лічыць гэта «вызначальным пасіянарным фактарам... айчыннай гісторыі».
Па нашым меркаванні, вартыя актыўнай і зацікаўленай падтрымкі намаганні аўтара паказаць пошукі нашымі продкамі-суайчьіннікамі «этнічнага апірышча» ў драматычныя перыяды наныянальнай гісторыі, іх здольнасць да падзвіжніцкага адраджэння духоўнасці і маральнасці.
Надзённасць расгірацоўкі абранай навуковай праблемы слушна абгрунтоўваецца неабходнасцю актуалізаваць «занядбаныя пласты айчыннага пісьменства», вызначыць «яркую постаць беларускай нацыі» і яе сапраўднага ўкладу ў гіраваслаўную культурна-гістарычную спадчыну.
Зусім відавочны вялікі асабісты ўклад аўіара ў распрацоўку ўзнятай праблемы. Гэта найперш датычыцца выданняў старабеларускіх лексіконаў і грамагык у адпаведнай рэстаўрацыі, з павуковым каментарам.
Навуковая навізна і асабісты ўклад бачацца і ў слушных прапановах даследчыцы па метадалагічным абнаўленні сінкрэтычнай галіны медыевістыкі— абгрунтаванні канцэпцыі іерархічнай цэласнасці, сучаснага асэнсавання экзэгетыка-герменеўтычных методык, сучасных навуковых падыходаў у інтэрпрэтацыі тэорыі і практыкі сярэдневечнага красамоўства.
Асноўныя палажэнні кнігі сведчаць аб канцэптуальнай глыбіні і значнасці даследавання, аб паспяховай рэалізацыі аўтарам прапанаванага філалагічна-цэласнага падыходу і цэласна-іерархічнай метадалогіі. Нам падаліся слушнымі і своечасовымі разваг і даследчыцы па абнаўленні і ўзбагачэнні метадалогіі медые-вістыкі, што абумоўлена сінкрэтычным фактарам аб’екту вывучэння і сучасным узроўнем навуковага літаратуразнаўства і лінгвістыкі.
Цікавым і вартым далейшага навуковагаабгрунгавання з’яўляецца ўзнятае A. А. Галубіцкай-Яскевіч пытанне ііра дапаўненні 1 і II паўднёваславянскіх уплываў факіарам Ш славянскага ўплыву з вылучэннем у ім па меншай меры «трох беларускіх хваляў».
Слушным, навуковым і своечасовым бачыцца вылучэнне аўтарам агульнафілалагічнага падыходу як перспектыўнага накірунку метадалогіі нры распрацоўцы наступнымі пакаленнямі даследчыкаў сінкрэтычных жанраў старажытнай кніжнасці. Несумненна, што толькі такі універсальнацэласны агульнафілалагічны падыход, дзе будуць адпаведна рэалізоўваццца лінгвісгыка. літаратуразнаўства, рыторыка і фалькларыстыка, дапаможа па-сучаснаму глыбока і навукова вытлумачыць асаблівасці і функцыянальнасць старажытнай кніжніасці. Па нашых назіраннях, канцэгіцыя філалаі ічнай цэласнасці, мадыфікаваная ў прынцыпе цэласнаіерархічнай метадалоі іі,знаходзіцьу кнізе A. А. ГалубіцкайЯскевіч псраканаўчую рэалізацыю, асабліва тады, калі даследуецца сінкрэтычны медыевістычны матэрыял.
Як можна меркаваць па кнізе ў «пралегаменна-тэарэтычным раздзеле» даследчыцы ўдалося абгрунтаваць і пераканаць. што «старая культура красамоўства з яе безліччу экспрэсіўна-сэнсавых фадацый, прыёмаў і сродкаў станецца актуальны.мі ведамі і набудзе свой сучасны статус толькі ў выніку інтэрпрэтацыі, абнаўлення і ўзбагачэння сённяшнімі адкрыццямі філалогіі, найперш мовазнаўчай тэорыі, паколькі ры гарычная практыка ў асноўным абмяжоўваецца ўзроўнем слоўнасінтаксічнай экспрэсіі».
Грунтоўна і паслядоўна прадстаўлена старажы гная беларуская кулыура ў яе гістарычных падзеях, асобах і абліччах ідэйных носьбітаў у раздзеле працы «Скразная рэцэпцыя хрысціянскай асветы. Архетыгювая лінія айчыннагаадраджэння». Няпростападабраць аргументы (ды ці ёсць такія ўвогуле?..). каб паспрабавань запярэчыць даследчцы ў яе даволі катэгарычна-пэўнай выснове, што «толькі хрысціянства ўнесла сабой у свядомасць народаў санраўднае пачуццё гісторыі, надало ёй вялікасны духоўны сэнс і касмічную мэту, паставіла чалавека адказным сусветным цэнтрам, вызначыла яму заданне іерархічнага
маральнага ўдасканалення, каб быў варты сваёй велічы, не апускаўся ніжэй сваёй універсальнай годнасці».
Аўтар абгрунтавана ставіць праблему «анталагічнага паглыблення» існуючых у славістыцы канцэпцый I і II паўднёваславянскіх уплываў. Відавочна, што даследчыцы ўдалося пераканана прасачыць складванне беларускай багаслоўскай школы «як працягу багатай візантыйскаафонскай і паўднёваславянскай традыцыі хрысціянскага асветніцтва». Даследаванне ўражвае мноствам новых слушных і перспектыўных лля беларусазнаўства ідэй. Такімі, напрыклад, з’яўляюцца меркаванні, што эпіцэнтрам II паўднёваславянскагаўплыву; магчыма, у большай меры, чым Маскоўскае княства, былі землі Вялікага княства Літоўскага, дзе ў княжанне Альгерда складваліся асабліва спрыяльныя ўмовы для ўспрыняцця візантыйскіх традыцый, калі ўлічваць намер Вільні, як пазней і Масквы, праводзіць палітыку «Трэцяга Рыму» для аб’яднання і абароны праваслаўнай супольнасці.
КНІГІ ОНЛАЙН
