Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Выдавец:
Памер: 336с.
Мінск 2009
В заключенпе можно сказать, что Е. А. ГолубішкаяЯскевнч — талантлйвый йсследователь, прнзнанный у нас й за рубежом, авгор множества ннтереснейшмх работ, получйвншх высокую оценку.
Заведуюіцйй кафедрой фйлософйй Ннстйтута подготовкй научных кадров НАН Беларусй, доктор фйлософскйхнаукА. Н. Осгтов.
14. Дадзеная праца мае поўнае нрава быць названа навагарскай, паколькі:
I) у ёй упершыню сістэмна даследуецца і характарызуецца значны пласт духоўнай культуры Беларусі, недастаткова або фрагментарна асветлены у сучаснай гістарыяграфіі;
2) асноўны акцэнт у працы зроблены на характарыстыцы духоўнай і гістарычнай значнасці славянаправаслаўнай культуры, праблем грох славянскіх уплываў, Meena Беларусі ў захаванні. развіцці і распаўсюджанні славянскай духоўна-культурнай спадчыны;
3) асаблівую цікавасць выклікае прыцягненне вялікага масіву новых магэрыялаў канкрэтна кнігазнаўчага характару, прысвечаных у шырокім плане філалагічнай кніжнасці XI — XVIII стст.;
4) прана A. А. Галубіпкай-Яскевіч дазваляе больш паўнакроўна і цэласна падысні да гісторыі духоўнага жыцця Вялікага княства Літоўскага ў азначаную эпоху.
Дылогія A. А. Галубіцкай-Яскевіч у рамках надзвычай сінкрэтычнай галіны медыевістыкі ўяўляе сабой шмаг+ахопнае комплекснае даследаванне, якое практычна ўключае ў сябе так ці інакш не толькі філалагічнае, але і гуманітарнае сумежжа навуковых дысцыплін. У прыватнасці нам, гісторыкам, выключна імпануе самаадданая і ахвярная руплівасць A. А. Галубіцкай-Яскевіч пааднаўленні, літаральна вышукванні і збіранні факта да факга, дзеяча да дзеяча, і што асабліва належыць адзначыць, глыбока канцэптуальнае даследаванне нашай старажытнай спадчыны. «Калі не толькі над сваёй, — піша даследчыца, — але і над усёй усходнеславянскай духоўнай спадчынай удзячна пашчыравалі пакаленні рускіх даследчыкаў, з глыбокай зацікаўленасцю вызнана ўкраінцамі духоўная гісторыя свайго народа, асабліва родапачынальны лёсахрысніянскі перыяд Кіеўскай Русі, дык беларускі ўклад ва ўсходнеславянскую духоўную культуру даводзіцца амаль цалкам аднаўляць і ў фактаграфіі, і ў канцэп-
цыях толькі сучаснаму пакаленню медыевістаў. Па агульным прызнанні даследчыкаў культуры, айчынная сярэднявечная спадчына ляжыць яшчэ спрэс прыхаваным скарбам, узняцце якога з забыцця выпала на долю маладзейшай навуковай генерацыі, хоць на разворванне яе цаліннага аблогу адважваюцца пакуль толькі адзіночкі».
3 прыемнасцю хочацца канстатаваць, што ў асобе Алены Аляксандраўны Галубінкай-Яскевіч у беларускую навуку ўступае надзвычай рознабакова кваліфікаваны спецыяліст, тэарэтык і гісторык сваёй галіны. які з вартасцю прадстаўляе пакаленне беларускай навукі XXI стагоддзя.
Доктар гістрычных навук Інстытута гісторыі HAН Беларусі П. Ф. Лысенка.
15. Актальная ва ўсе часы гіраблема духоўнасці набынас асаблівую вастрыню ў пераломныя нерыяды гістарычнагажыцця нацыі, калі прыярытэтнымі ў нацыянальнай кулыуры і асвеце становяцца функцыі ўзнаўлення міжпакаленнай нерадачы этнічнай свядомасці, фарміравання пазнання і паводзін на аснове дасягненняў мінулага для самазахавання і самасцведжання ў агульначалавечай сугюльнасці. Зварот A. А. Галубіцкай-Яскевіч у шматаспектным даследаванні да старабеларускай культуры, дасягненняў айчыннай кніжнасці, як нельга лепей, адпавядае такім задачам. а ўвядзеннс ўпершыню ў навуковы ўжытак багатага рознааспектнага маі эрыялу сведчыць пра наваі арскі характар працы і забяспечвае перспектыўнасць далейшых навуковых распрацовак на абноўленай метадалагічнай аснове ў галіне літаратуразнаўства, тэксталогіі, наогул філалагічнай кульгуры.
Заяўленая ў загалоўку праблема вымагала сістэмнага, канцэптуальнага падыходу, што мы бачым у прадстаўленай дылогіі. Гэта адпавядае сучасным тэндэнцыям су-
светнай навукі. У дылогіі выкарыстаны комплекс метадаў даследавання (экзэі€тыка-герменеўтычны, сістэмны, параўнальна-тыпалагічны, дыяхранічна-сінхранічны), што абумоўлена агульнай канцэпцыяй дылогіі, і шырынёй і разнастайнасцю разглядаемых у ёй пытанняў. Распрацаваная даследчыцай у якасці ўласнай канцэпцыя цэласнаіерархічнай метадалогіі з’яўляецца не толькі важкім навуковым дасягненнем аўтара, а ўяўляе сабой універсальны неабходны інструмент міждысцыплінарных даследаванняў у галіне духоўнай кулыуры розных народаў.
Менавіга прынцып цэласна-іерархічнай метадалогіі, як і дакладна абазначаныя задачы абумовілі структуру дылогіі, якая спрыяе паслядоўнасці рэалізацыі сістэмнага падыходу да аналізуемых фактаў і выяўленню іх сутнаснай асновы. Кожны раздзел, уяўляючы завершанае даследаванне, лагічна спалучаеццаз іншымі, што сведчыць пра цэласнае бачанне аўтарам пастаўленай праблемы. Змястоўны характар кожнага раздзелу, як і выкарыстанне розных методык, дазволілі А. А.Галубіцкай-Яскевіч ахапіць разнастайны факталагічны матэрыял, параўноўваць і супастаўляць рознаэтнічныя. рознастадыйныя з’явы духоўнай кулыуры славянства. вылучаць у іх тыпалагічна блізкія элементы і нацыянальна абумоўленыя спецыфічныя рысы.
Заслугоўвае яшчэ раз быць адзначаным увядзенне ў навуковы ўжытак новага факталагічнаг а матэрыялу. Плённая палеміка A. А. Галубійкай-Яскевіч з іншымі даследчыкамі (напрыклад, пры характарыстыцы малітваслоўя Кірылы Тураўскага). Выдадзеныя ў рэстаўрацыі і з каментарыямі A. А. Галубіцкай-Яскевіч лексіконы і граматыкі, вылучэнне вяршынных дасягненняў беларускай кніжнасці IX—XVIII стст. падкрэсліваюць айчынны ўклад у славянскую, наогул у сусветную культуру.
А. А.Галубінкая-Яскевіч даўно і плённа займаецца праблемамі духоўнай і філалагічнай кніжнасці, пра што сведчаць яе шматлікія сур’ёзныя публікацыі, агрымаўшыя станоўчую ацэнку ў навуковых рэцэнзіях. Пераканаўчая абгрунтаванасць вывадаў дылогіі абапіраецца нашматгадовыя асабістыя распрацоўкі аўтара і на салідную крыніцазнаўчую базу. Верагоднасць вынікаў дылогіі пацвярджаецца абранай метадалогіяй, апрабацыяй іх не толькі ў публікацыях, а на кангрэсах, з’ездах, канферэнцыях рознага ўзроўню.
Усё гэта дае падставы зрабіць вывад аб паспяховым вырашэнні буйной даследчай праблемы.
Доктар філалагічных навук. прафесар Г. А. Барташэвіч.
16. Днлогйя кнш Е. А. Голубнцкой-Яскевнч является первой научной работой, освешаюнцей духовную н фнлологнческую культуру старобелорусской кннжностн, выполненной с познцші фмлологнческой целостностн н целостно-нерархнческого подходов в рамках всей медневнстнкн.
Предложенное мстормко-теоретнческое нсследованне посвяоцено вершннным достнженням белорусской кннжностн IX—XVII вв. — необьятно по матермалу н ново по свонм кардннальным концепцням.
На фоне нсторнко-культурного процесса в целом, н в частностн старославянского лнтерагурного пронесса. рассмотрены ступенн духовной н фнлологнческой культуры старобелорусской лнтературы, а также, сквозная рецепшія хрнстнанского просвеіцення.
В первом разделе многоаспектной работы раскрывается пролегоменный аспект сіарославянской пнсьменностн. Е. А. Голубнцкая-Яскевнч переосмыслнвает само
понятйе Возрожденйя. В связй с этйм она пересматрнвает традйцнонную концепцйю европейского Ренессанса (к чему склоняются уже н отдельные европейскйе авторнтеты. как Г. Гаскйнс, Е. Панофскйй, Р. Сазерн, К. Брук й пр.) — в пользу славянского духовного Возрождення. у чстоков которого деятельность ученйков й последователей Кйрйлла н Мефодйя, н в первую очередь — представнтелей староболгарской лнтературы (Тырновской школы).
Нсследуя «золотой век» белорусского духовного просвешенмя н бйблемстйкй, белорусского кнйгопечагання как одного йз первых в Европе, Е. А. ГолубйцкаяЯскевнч, подчсркнвает непосредственный вклад Велйкого Княжества Лнтовского в культуру гюзднего Средневековья н перемешенйе духовно-культурных центров православйя в восточный регйон. Она ставйт вопрос о дополненйй I н II южнославянского влняння фактором III славянского влняння.
Раздел днлогнн «Сквозная рецепцня хрмстйанского просветенйя. Архетнповая лйнйя отечественного возрожденйя» посвяшен белорусскому Возрожденню в поколеннях его родоначальнйков й просветйтелей нацйй.
Новая эпоха в переводах Бй6лйй — начало рецепцнй духовного просвеіценйя напонятном для всех славянскйх народов языке лачйнается с унйверсальной культурной деятельностй н геннальной фмлологйческой йнтуйцйй славянскйх первоучмтелей, создателей алфавнта н лнтерагурного языка, первых переводчйков свяіценных й богослужебных кнйг.
Такйм образом, автор дйлогйй выявляетто, что у нстоков белорусской лнтераіуры (как й у йстоков всех славянскйх лнтераіур) стойт Церковь с равпоапостольнымй Кйрнллом й Мефодйем.
Рассмотренный в духовно-культурных событлях начальный процесс рецепцнн евангельского просвешенля на белоруссклх землях находнт в дллоглн теоретлческое осмысленле в аналлтлчной колцепцлл фллософлл лсторнн этноса.
Особое внлманле уделено леоретнко-бнблейскому аспекту II южнославянского влняння, связанного с деятельностью Тырновской н Ресовской школ, с лх шлроко разработанной программой основанля реллглозных учллйш л кнйгоплсання.
Е. А. Голубйцкая-Яскевнч останавлнвается н на особенностях переводов Святого Пйсанля. Она проводнт очень тонкне й обоснованные наблюденпя над переводамй Бнбляй н выявляет основную направленность в нлх — стремленле к аугентлчностл воссоздання н образной слле художественного слова лерковнославянского языка первоучлтелей.
ГІоследователямй этой траднцйй являются мнтрополпты Клпрлян н Грнгорнй Цамблак, которые во время своего мнсснонерства в Белорусснн ставят вопрос о снстематнческой ндентмфнкацнн с ормгнналом святых кннг на столетне раньше Ннконовской реформы.
Е. А. Голубнцкая-Яскевнч прослежнвает этапы сгановлення славянской бііблепстйкн от кнрмлло-мефодневской традмціін «открытой теормн перевода», основанной Моанном Экзархом Болгарскнм (X в.), до концепцлн воссоздання «от слова к слову» (XIV—XV вв.).
Становленню іраднцнй старобелорусской бнбленстнкл, переводу л текстологнл Святого Плсанля посвяшен раздел дллоглл. В нем впервые вводятся в научный облход новые фактологлчные магермалы о складыванлл сгаробелорусской школы блблелстлкл (от рукоплсных сводов «четлйной» Скорлнлнской л канонлческой Острож-
ско-Елйзаветннской Бйблнй); о жйзнй й деятельностн князя Константнна Острожского; Епнфання Славннецкого, «беларуса», родом йз Пйнска; славного воеводы, а потом — мйтрополнта Петра Могйлы; «агамана» православной веры Афанасйя Фйлапповйча й пр.
КНІГІ ОНЛАЙН
