Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Памер: 336с.
Мінск 2009
Несумненную каштоўнасць дпя беларускай гісторыі і філалогіі ўяўляе ўзнаўленне даследчыцай дзейнасйі выдагных дзяржаўных асоб і духоўных асветнікаў, якая прадстаўлена ў якасці канцэітгуальных звённяў гістарычнага працэсу ў сферы хрысціянскай асветы і духоўнасці. AyTap глыбока валодае набыгкамі культурна-гістарычнай школы, канцэптуальна рэалізуе іх на новым, сучасным навуковым узроўні з улікам напрацовак, удакладненняў і меркаванняў сучасных айчынных і замежных медыевістаў (Я. Карскі, А. Рогаў, Дз. Ліхачоў, Г. Гаскінс, Э. Панофскі, Р. Сазерн і інш.).
Мы перакананы, што рэалізацыя даследчыцай багатага рознагаліновага матэрыялу, улік навейшых напрацовак сучаснай заходнееўрапейскай медыевістыкі дазволілі зрабіць шэраг каштоўных навуковых высноў у галіне бе-
ларусістыкі, асабліватое, што дагычыцца недастагковага вывучэння гісзорыка-беларускіх старонак I і II паўднёваславянскіх уплываў («Мы яшчэ і ў адносінах нашых зямель схільны ўжываць цалкам рускія мадэлі», слушнапіша A. А. Галубіцкая-Яскевіч). Абапіраючыся на вялікі аб’ём даследуемага матэрыялу. неабвержныя навуковыя факты, даследчыца з упэўненасцю канстатуе, што літарагурныя сувязі Беларусі з паўднёвымі славянамі— цікавая і істотная з’ява ў гісіорыі беларускай культуры, у сістэме шырокіх міжславянскіх сувязяў таго часу.
У кнізе даволі доказна. па нашым меркаванні, прасочаны традыцыі старабеларускай біблеістыкі, перакладу і тэксталогіі Святога Пісання. У прывагнасні. заслугоўвае ўвагі гіпотэза A. А. Галубіцкай-Яскевіч аб захадах Ф. Скарыны да дасканалагакананічнага перакладу Св. Пісання паслядоўнікамі, аб магчымай дамоўленасці ўсходнеславянскага першадрукара са сваімі наступнікамі аб супольным завяршэнні выдання Біблейскіх іэкстаў у ВКЛ. На аснове багатага факталагічнага магэрыялу доказна ўзнаўляюцца звенні пераемнасці градыцый старабеларускай біблеістыкі, вызначаецца важнае месца астрожскіх біблеістаў, падрабязна ўзнаўляецца беларускі перыяд дзейнасці Івана Фёдарава, анэньваеццаўнёсак 1 ІятраМсціслаўца. Герасіма Сматрыцкага і іншых духоўных і культурных дзеячаў XVII ст.
Несумненную навукова-культурніцкую каштоўнаснь уяўляе ўзнаўленне асветніцкай, выдавецкай дзейнасці князя Канстанціна Астрожскага, імя якога «заслужана шануеццаў пакаленнях уліку першавелічных архетыпаў Бацькаўшчыны». У непасрэднай пераемнасці з яго падзвіжніцкім шчыраваннем, доказна абгрунтоўвае даследчыца, знаходзііша пазнейшае стварэнне і дзейнасць Кіева-Магілянскай Калегіі і Акадэміі.
Аўтар з перакананнем, даводзіць сучасніку вялікі ўклад айчынных біблеістаў. Яна глыбока і якасна прааналізавала найдраматычны міжканфесійны паядынак славянаправаслаўя з уніяй, з акагалічваннем і паланізацыяй краю, падкрэсліваючы важнуюролю праваслаўных брацтвау. «Намаганнямі ўплывовых праваслаўных брацтваў старабеларуская мова робіцца абавязковым прадметам навучання ў школах, ддя якіх выдаюшіа буквары, грамаіыкі, слоўнікі, падручнікі, богаслужбовыя кнігі».
Зацікаўлена. са спасылкамі на багагы факшчны магэрыял, разглядаецца духоўна-адраджэнцкая дзейнасць палемістаў-багасловаў Пятра Магілы і Афанасія Філіповіча.
Раздзел «Універсалізм Слова ў Сярэднявеччы. Старабеларуская школа красамоўства і філалогіі» ўражвае вынікамі росшукаў даследчыцай айчыннай культурнай спадчыны, якія спалучаюцца з тэарэтычным разглядам многіх пытанняў старабеларускай кніжнасці. A. А. Галубіцкая-Яскевіч ажыццявіла паглыбленае расчытванне знакамітых арыгінальных алегарычных прыпавесцяў заснавальніка школы айчыннай гімнаграфіі і красамоўства Кірылы Тураўскага «Пра сляпца і храмца», «Пра бяспечнага цара і яго мудрага саветніка», «Казання пра чарнарызскі чын», «Слова пра спаралізаванага». Аўтар прыходзіць даслушнай высновы: беларуская (як і ўся ўсходнеславянская) школа экзэгетыкі складвалася ў падкрэслена алегарычным напрамку.
Па нашых назіраннях, A. А. Галубіцкай-Яскевіч удалося доказна далучыць і Ф. Скарыну да сусветных майстроў гімнаграфіі.
Вартыя падтрымкі і высокай навуковай ацэнкі абгрунтаванні і вывады адносна прыроды і спецыфікі функцыянавання жанраў біблейскай патрыстыкі і гімнаграфіі (прытча, акафіст, канон), рытарычнай культуры гімнаграфічных твораў Ф. Скарыны, у тым ліку і яго прозы.
Прааналізаваны багагы і аб’ёмны матэрыял дазволіў даследчыцы зрабіць мностваслушных высноў, якія будуць надзвычай узбагачаць беларускую філалагічную навуку сучаснасці і будучыні. Адной з такіх, у прываінасці. з’яўляецца ідэя аб тым, што «хрысціянская лі гараіура ўзняла на небывалую выпіыню культуру красамоўства, рыторыкі. Патрабаванне прыгажосці, узнёсласці... распаўсюджвалася адыолькава і на мастацкія і дзелавыя жанры, у чым пераконвае высокаўрачысты стыль «Аповесці мінулых гадоў», тагачасныя хронікі, Баркалабаўскі летапіс, прадмовы і пасляслоўі Ф. Скарыны, I. Фёдарава і інш.».
Даследчыца ажыццявіла лінгвістычны, літараіуразнаўчы і функцыянальна-сіылёвы аналіз чагырох пакаленняў старабеларускіх слоўнікаў (Л. Зізаній, П. Бярында) і шасці пакаленняў граматык (выдання Мамонічаў, I. Фёдарава, Л. Зізанія, М. Смагрыцкага, I. Ужэвіча). A. А. Галубіцкая-Яскевіч упершыню ў айчыннай філалогіі ў разгорнугым сістэмна-лінгвістычным аспекце разгледжаны «г істарычныя граматыкі» як вяршынныя дасягненні ў працэсе станаўлення старабеларускай мовы. Яна пераканаўча даказвае, што аўтарства «Граматыкі славенска языка» выдання Мамонічаў належыць I. Фёдараву. Даецца высокая. аб’ектыўная ацэнка дзейнасці старабеларускіх граматыстаў Л. Зізанія і П. Бярынды, М. Сматрыцкага, падкрэсліваецца шматграннасць іх навуковай, асветніцкай, кулыурні цкай дзейнасці.
Даследчыцы ўдалося ўзнавіць фенаменальную філалагічную кулыуру Беларусі першай паловы XVI — другой паловы XVII ст., узнавіць ддя сучаснікаў велічныя абліччы сузор'я рупліўцаў-лексікографаў і граматыстаў, вядомых паліглотаў і кніжнікаў. Станаўленне беларускай філалагічнай думкі Сярэдневечча A. А. Галубіцкая-Яскевіч прасочвае ў шырокім сусветным культуралагічным аспекце, у цеснай сувязі з працэсамі духоўнага Адрад-
жэння, што абумоўлівае грунтоўнасць і аб’ектыўнасць яе навуковых высноў.
Навагарствам, доказнасцю, грунтоўнасцю, па нашых меркаваннях, вылучаецца раздзел даследавання — «Да нраблемы III славянскага (беларускага) ўплыву. Характар «ускраіны» культурна-гістарычнага тыпу».
Улічваючы напрацоўкі аўтарытэтных даследчыкаў мінулага і сучаснасці адносна I і II уплываў, даследчыца засяроджваецца на характары III славянскага ўплыву, які, як вынікае, быў, па-сутнасці, беларускім: «... трэцяя хваля ўплыву культуры ВКЛ. які выявіўся як у непасрэднай дзейнасці ў Масковіі энцыклапедычна адукаваных пасланцоў Епіфанія Славінецкага, СгэфанаЯворскага, Сімяона Полацкага, Феафана Пракаповіча, Іллі Капіевічаі інш., так і ў глыбінным кулыуралагічным уздзеянні лексікаграфічнай, граматычнай, юрыдычнай кніжнасці...»
Даследчыца бліскуча ажыццяўляе рознаўзроўневы аналіз гісторыка-культурных працэсаў, абгрунтоўвае праваслаўнаславянскі культурна-гістарычны тып, які рэалізоўваўся, здзяйсняўся нашымі продкамі як шлях засваення «сусветных хрысціянскіх ідэалаў і маральных законаў», дасягнення «ўсеканечнай нацыянальнай ідэі». Аўтар паспяхова актуалізуе тэорыю культурна-гістарычных тыпаў для сучасных нацыянальна-адраджэнцкіх рухаў.
Фундаментазьнае даследаванне ўяўляецца надзвычай грунтоўнай, доказнай навуковай працай. унікальнай па багацці і разнастайнасці даследуемага магэрыялу. Кніга ўражвае ўзважанасцю метадалагічнага наватарства, аб’ектыўнасцю крытэрыяў, навуковай каштоўнасці прааналізаваных старонак духоўна-філалагічнай спадчыны. Праца істотна ўзбагачае існуючыя ўяўленні аб фарміраванні і функцыянаванні старабеларускіх літаратурных традыцый, аб станаўленні школы айчыннай біблеістыкі.
Уласнымі навуковымі напрацоўкамі, шматлікімі грунтоўнымі і змястоўнымі кнігамі, публікацыямі A. А. Галубіцкая-Яскевіч прыкметна ўзнавіла, актуалізавала і ўзбагацілафакталагічны патанцыял духоўнай культуры старажытнай і сярэдневсчнай Беларусі. Хочацца разам з даследчыцай спадзявацца, што яе сур’ёзныя, грунтоўныя высновы будуць сапраўды спрыяць пераарыентацыі сучасных пакаленняў беларусаў. усяго грамадства на высокадухоўныя ідэалы.
Па нашым перакананні, Алена Галубіцкая-Яскевіч унесла вялікі асабісты ўклад у распраноўку абранай навуковай праблемы.
Доктар філалагічных навук. прафесар кафедры беларускага літаратуразнаўства Брэсцкага дзяржаўнага універсітэта імя A. С. Пушкіна 3. П. Мельнікава.
9. Я цалкам далучаюся да вельмі высокай ацэнкі дадзенай шматахопнай дылогіі. Сярэднявечча — выток і калыска айчыннай кніжнасці і нацыянальнага духоўнага менталітэту. 1 да гэтай пары, можна сказаць, на такім шырокім фактычным магэрыяле і ў такой фундаментальнай навуковай пастаноўцы дадзеная тэма не вырашалася, як у прадстаўленай — адметнай гуманістычнай школы — працы. Належыць адзначыць надзвычайную шмагаспектнасць праблематыкі ў даследаванні велізарнага перыяду айчыннай кніжнасці (IX—XVIII стст.). Але галоўная вартасць дылогіі ўсё ж у навізне яе канцэпцыі, навуковая значнасць якой з боку і факталагічнай, і тэарэтычнай абгруніаванасці не выклікае ніякага сумнення, праблематыка дадзенага малавывучанага перыяду ўпершыню даследуецца на высокім прафесійна дыферэнцыяваным узроўні з выкарыстаннем навейшых дасягненняў сусветнага літаратуразнаўства і медыевістыкі. У апошняй
A. A. Галубіцкая-Яскевіч заяўляе сябе сапраўдным наватарам і найпсрш у абнаўленні метадалогіі гэтай шмагсастаўнай галіны (канцэпцыя філалагічнай цэласнасці і прынцыпы цэласна-іерархічнага падыходу). Аўтар дылогіі пазбягае хваробы даследчай мадэрнізацыі даўняй эпохі і з паслядоўнасцю дэманструе канкрэтна-гістарычны метад разгляду ва ўсім багацці падзей, асоб і фактаў. I што вельмі істотна, у дылогіі аналіз нацыянальнага матэрыялу падаецца ў шырокім, найперш славістычным, у цэлым сусветным літарапфным кантэксце, у гэтым плане даследаванне носіць выразны параўнальна-тыпалаі ічны характар Колькі я за свой доўгі навуковы век не ўдзельнічаў у абмеркаваннях новых навуковых напрамкаў, але гакога аб’ёму публікацый ла заяўленай тэме, як у A. А. Галубіцкай-Яскевіч, мне яшчэ не даводзілася сустракаць. 20 кніг і звыш 1000 артыкулаў якраз і забяспечылі асаблівае багацце ідэй і вывадаў фундаментальнага даследавання, якое, разам з усім корпусам апублікаванага па дадзенай праблематыцы, уяўляе сабой унікальны ўклад у беларускую навуку
КНІГІ ОНЛАЙН
