Скрыжалі духоўнасці і адраджэння
тэрміна-культуралагічны кампендый. Ч. II.
Алена Галубіцкая-Яскевіч
Памер: 336с.
Мінск 2009
МЕТАДАЛОГП)»
1. Кніга А. А.Галубіцкай-Яскевіч прысвечана гісторыка-тэарэтычнаму даследаванню буйной навуковай праблемы — духоўнаму і філалагічнаму ўкладу бе.іарускай кніжнасці ў скарбніцу агульнаславянскай супольнасці. У рабоце ахоплены вялікі гістарычны перыяд — цэлае тысячагоддзе (IX—XVIII стагоддзі з частковым выхадам за гэтыя межы). Аўтар вылучае і аргументуе ідэі айчыннага ўнёску ў славянскую культуру ў кантэксце 1 (візантыйска-афонскага), 11 (паўднёва-славянскага) і 111 (славянскага) уплываў. Актуальнаснь падобнага даследавання — не толькі ў яго дэталёва аргументаваных важных навуковых высновах, але періл за ўсё ў самой звышмэце, якую ставіць нерад сабой аўтар — увесці як у навуковы фонд, гак і ў шырокую масавую свядомасць разуменне каштоўнасці беларускага этнаса, які на працягу стагоддзяў сцвярджаў сябе праз яркія постаці духоўных падзвіжнікаў, якія перадавалі духоўныя ідэалы ад пакалення да пакалення. А.А.Галубіцкая-Яскевіч слушна заўважае, што падобнае гісторыка-тэарэтычнае даследаванне неабходна менавіта нашым сучаснікам для распрацоўкі сацыяльна-аналііычных перспектыў. Сапраўды, у складаныя перыяды гісторыі, часы асабліва вострага процістаяння высокай духоўнасці, заснаванай на праваслаўнай духоўнай свядомасці, — і бездухоўнасці, амаральнасні, што распаўсюджваюцца нраз камерцыйныя СМІ і масіравана, агрэсіўна наступаюць на душу чалавека, — у гэтыя часы асабліва важна глыбока асэнсаваць духоўныя
здабыткі папярэдніх пакаленняў. Пры іх жыцці склаўся, сцвердзіўся і архетыпова перадаўся ў стагоддзях унікальны праваслаўны кульгурна-гістарычны тып, што вызначыў сваеасаблівасць беларускага этнаса. Гэтую цэнгральную ідэю мэтанакіравана і паслядоўна развівае на канкрэтным гісторыка-культурным матэрыяле даследчыца.
A. А. Галубіцкая-Яскевіч невыпадкова аб'ядноўвае ў сваёй кнізе два навуковыя накірункі — яна цэласна, сістэмна вывучае старабеларускую культуру і як духоўную, і як філалагічную. Дзеля гэтага яна метадалагічна распрацоўвае навукова-тэарэтычны апарат сваёй работы. Аўтар разглядае прадмет свайго даследавання і як цэласную сістэму, і як іерархічную структуру. Цэласнасць і сістэмнасць навуковага позірку дапамагае ёй вылучыць агульныя, прынцыповыя рысы свайго нрадмета даследавання — высокі ўзровень духоўнай асветы і айчыннай кніжнасці на працягу тысячагоддзяў. Параўнальна-тыпалагічны і сінхронна-дыяхранічны метады дазваляюць А.А.Галубіцкай-Яскевіч выдзеліць паэтапна своеасаблівасць розных гісторыка-культурных перыядаў і іх пераемнасць. прасачыць адзінства архетыповай лініі айчыннага Адраджэння. Паглыблены тэксталагічны аналіз дае магчымасць аўтару выдзелінь вяршынныя дасягненні розных этапаў, пачынаючы са складвання старалітарагурнай мовы класічна-кніжнай фармацыі, фарміравання жанраў — і да станаўлення моцнай і глыбока адухоўленай айчыннай школы сярэднявечнай літараіуры.
Творчае выкарыстанне метадаў экзэгетыкі і герменеўтыкі дазваляе аўтару працы зрабіць новы крок пры распрацоўцы ў аб’ёмах медыявістыкі цэласна-іерархічнай метадалогіі. Наогул навуковае мысленне даследчыцы адрозніваецца ўменнем інтэгратыўна скарыстоўваць метады і дасягненні розных навук. кабубачыць прадметсвайі о даследавання як у яго сістэмнай цэласнасці і гістарыч-
най працягласці развіця, так і ў неабходных дэталях пры разглядзе розных падсістэм на розных іерархічных узроўнях.
Вядома, такое фундаментальнае гісторыка-тэарэтычнае даследаванне магло быць зроблена толькі пры асэнсаванні шырокай базы папярэдніх навуковых распрацовак. У аснове работы — сапраўды вельмі багагы масіў навуковых крыніц. Але адначасова трэба адзначыць і папаўненне навуковага фонда самой даследчыцай: янаўпершыню ўвяла ў навуковы ўжытак ёй асабіста апрацаваны, рэстаўрыраваны і выдадзены з навуковым каментарыям корпус 4 пакаленняў стараславянскіх лексіконаў і 6 пакаленняў грамагык. 3 улікам гэтага аўгар упершыню гісторыка-тэарэтычнаразглядае сукупна духоўную і філалагічную культуру як цэласную сістэму ў яе несупынным шмагвяковым развіцці, падкрэслівае на канкрэтных прыкладах яе ўнікальнасць і выдзяляе яе вяршынныя дасягненні. Аўтар дасведчана накіроўвае сваю ўвагу на анталагічныя сярэднявечныя коды і выяўляе іх сугнасць з дапамогай сінтэзу сучасных навуковых метадаў. Вяршыняй у ісрархіі сяр эднявечнай культуры A. А. Г'алубіцкая-Яскевіч справядліва лічыць духоўны пачатак, увасоблены ў біблейскай кніжнасці, у анталагічным узбуйненні Слова.
Аўтар уводзіць уласны тэрмін «архетыпізацыя этнічнага жыцня», пашыраючы значэнне ўсталяваўшагася ў навуцы тэрміна «архетып». A. А. Галубіцкая-Яскевіч мае на гэта права, бо ўдакладняе ўласны тэрмін пашыраным тлумачэннем паняцця «архетыповы ідэал»; гэі а ўзор для пераймання. Галоўныя высновы аўгара аптымістычныя і вельмі актуальныя: духоўная кулыура і філалагічная культура старабеларускай кніжнасці дазваляюць нам. у нашым XXI стагоддзі, сцвердзіцца ў думцы, што беларускі менталітэт мае вельмі глыбокія гісгорыка-кулыурныя карэнні, што на складаных скрыжаваннях айчыннай гісторыі і куль-
туры нашы продкі склалі і развілі, перадаючы архетыпова на доўгім гістарычным шляху, каштоўную па сваёй значнасці духоўную і філалагічную культуру. Гэта не «ускраінная культура», а вялікая духоўная і мастацкая скарбніца.
Наспелымі і доказнымі з’яўляюцца палажэнні працы, якія тычацца перагляду традыцыйнай канцэпцыі Рэнесанса. Абапіраючыся на гюгляды шэрагу навуковых аднадумцаў на гэтую праблему, аўтар справядліва падкрэслівае яго разгалінаванне на два напрамкі — паглыблена духоўны на праваслаўным Усходзе і прагмагычна свецкі на Захадзе. Гэта важная самастойная праблема, якая закранаецца ў рабоце ў сувязі з яе асноўнай канцэпйыяй.
Практычная значнасць кнігі A. А. Галубіцкай-Яскевіч, яе грунтоўных шматлікіх публікацый заключаецца не толькі ў магчымасці далейшых навуковых распрацовак у гэтай галіне і выкарыстанні навуковых палажэнняў аўтара ў вучэбным працэсе (вядома, гэта плённы і неабходны працэс). Але магчымае і пагрэбнае «поле» дзеяння навуковых кніг і артыкулаў A. А. Галубіцкай-Яскевіч больш шырокае, яно закранае не толькі арэал тэорыі літаратуры, тэксталогіі і навуковых праблем, што тычацца беларускай літаратуры. Сучасная гуманітарная сфера вельмі разнастайная, у многіх сваіх зонах супярэчлівая, у ёй існуе мноствасупраньлеглых поглядаў. Палажэнні працы A. А. Галубіцкай-Яскевіч ясныя і доказныя, падмацаваныя мноствам фактаў, глыбока асэнсаваных аўтарам. Яны могуць быць выкарысганы ў многіх сферах — у прыватнасці, у беларускай экраннай культуры. Так. пры выпраноўцы канцэпцыі стварэння іміджа ў структуры каналаў Беларускага тэлебачання маглі б быць цэласна і паслядоўна ўведзены ў «віртуальную рэальнасць» экрана вобразы архетыповых постацяў беларускай гісторыі і культуры як духоўныя носьбіты менталітэту нацыі. У бела-
рускім тэлевізійным кіно ўжо створаны шэраг фільмаў пратакіх выдатных асоб, пра важныя гісторыка-культурныя гюмнікі, пра знакавыя падзеі розных эпох (напрыклад, фільмы «Кірыл Тураўскі», «Сімеон Полацкі», «Полацкая Сафія», «Запавет Ефрасінні», «Зорка Афанасія», «Каложская царква», «Жыровічы. Тут», «Крыжутвайму..», «Усемагутны Божа» і іншыя). Кнігі і публікацыі A. А. Галубіцкай-Яскевіч могуць быць канцэптуальнай асновай для сістэмнага цыклавога ўвасаблення архетыповых постацяў беларускага этнаса на экране.
Лічу, што, мяркуючы па вельмі ёмістаму і насычанаму важнымі навуковымі канцэпцыямі і фактамі матэрыяле, кніга A. А. Галубіцкай-Яскевіч з'яўляецца фундаментальным унёскам у навуку.
Доктар мастацтвазнаўсгпва, вядучы навуковы супрацоўшк Інстытугпа мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя Кандрата Крапівы НАН Беларусі В. Ф. Нячай.
2. Неабходнасць навуковага асэнсавання ролі і месца беларускай культуры, у прыватнасці — духоўнай і філалагічнай культуры сларабеларускай кніжнасці, у айчыннай гісторыі і ў культурна-і ісіарычнай скарбніцы аіупьнаславянскай супольнасці не выклікае сумнення, з’яўляецца відавочнай.
Таму прапанаванае даследаванне з’яўляецца сапраўды актуальным і вельмі перспектыўным навуковым накірункам сучаснай беларускай філалагічнай навукі. Актуальнасць такога даследавання ўзмацняецца ў наш час і неабходнасцю ўключэння высокадухоўных ідэалаў у жыццё грамадства, а таксама выкарыстання фундаментальных аспектаў у вызначэнні сацыяльных перспекгыў развіцця краіны. Высокая ступень навуковай навізны ўласціва зробленаму ў працы апісанню і тэарэтычнаму аналі-
зу старабеларускай духоўнай і філалагічнай культуры IX— XVII1 стагоддзяў, тым больш, што значная частка матэрыялу даследавання ўводзіцца аўтарам у навуковы ўжытак упершыню. (A .А. Галубіцкай-Яскевіч выдадзена асноўная частка старабеларускіх граматык і слоўнікаў з навуковымі каментарыямі). Значнай навуковай задачай, вырашанай ў працы, з'яўляецца распрацаваная ў ёй цэласная іерархічная метадалогія медыялінгвістыкі ў перспектыўным дпя сучаснай лінгвістычнай і літаратуразнаўчай тэорыі сінкрэтычным накірунку.
У гірацы знайшлі асвятленне нявырашаныя пытанні медыялінгвістычнай галіны з яе сінкрэтычным гісторыка-этнічна-культурна-філачагічным аб’ектам даследавання
Распранаваная A. А. Галубіцкай-Яскевіч канцэпцыя філалагічнай цэласнасці, заснаваная на паралельным, дапаўняльным аб’яднанні філалагічных дысцыплін з самастойнымі аб’ектамі даследавання знаходзіць шырокае выкарыстанне ў міждысцыплінарных навуковых пошуках і валодае высокай пазнавальнай вартасцю.
Прапанаваная ў аб’ёме медыялінгвістычных дысцыплін цэласна-іерархічная метадалогія выяўляе прадуктыўнасць як старых, так і новых ведаў, адкрывае новыя перспектывы сучаснага пазнання.
Адзначанае вышэй дазваляе зрабіць заключэнне, што пастаўленыя ў працы Галубіцкай-Яскевіч A. А. «Духоўная і філалагічная культура старабеларускай кніжнасці (канцэпцыя цэласна-іерархічнай метадалогіі)» важныя і аклуальныя для сучаснай філалагічнай навукі задачы паспяхова вырашаны.
Доктар філалагічных навук, прафесар, заг. кафедры беларусазнаўства Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь Л. А. Антанюк.
3. He подлежнт сомненню, что современлое положенне славянсклх культур, нх новая встреча с ромалогерманскнмн в лерспектйве отношенлй «Восток-Запад», требует восстановлення едчного взгляда наразвнтне этйх культур. Необходчмо заново прбвернть, — чего уже давно не делалось, — состоянме йх ствола, уходяіцег'о свонм основанлем в Внзантню; то, насколько й в чем продвлнулнсь его «ветвн», каково главное налравленне лх обшего роста, взанмодействня — й не только с другймн кулыурно-йсторйческймн тмпамн, но н между собой. Задачаявно не лросто академнческая.
КНІГІ ОНЛАЙН
