КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Быў час, калі Васіль амаль не зазіраў у чарку, толькі зрэдку, святам; увесь вольны час аддаваў сям’і ды любімай рабоце. Ён надумаў палепшыць канструкцыю станка, каб зрабіць яго болып дасканалым і надзейным. I вось калі справа рэлага года была скончана і ён прынёс чарцяжы на прагляд галоўнаму інжынеру, той прачытаў толькі тытульны ліст. «Ты, Ліпень, надта малады і шмат чаго ў жыцці не паспеў зразумець,— сказаў начальнік,— навукай у нас займаюцца інстытуты, а мы павінны рабіць план. Няўжо ты думаеш, што там працуюць горшыя ці дурнейшыя людзі за нас. He, хлопец, там таксама недарма грошы атрымоўваюць, дык давай будзем працаваць кожны на сваім месцы і рабіць тое, што ад нас патрабуюць». Васіль быў чалавек мяккі, спрачацца, асабліва з начальствам, не любіў Пасля гэтай размовы ў яго прапаў настрой, апусціліся рукі. Ён зразумеў што яго веды і рацыяналізатарства тут зусім непатрэбныя. Ён быў упэўнены ў сваёй праўдзе, але на канфлікт з галоўным інжынерам не пайшоў, не хапіла рашучасці. 3 гэтага часу ён часцей і часцей пачаў наведBappa туды, дзе можна было залірь гора. Там ён даказваў выпадковым знаёмым сваю праўду. Марыя не вытрымала такога жыцця, і яны разышліся. Васіль зноў вярнуўся да маці, і толькі цяпер, пажыўшы разам, Лявоніха ўбачыла, што і праўда сын п’е надта часта. Яна кінулася ратаваць Васіля, але было ўжо позна — кінуць піць ён не мог, а хваробу лячыць не хацеў. Лічыў сябе здаровым, хоць заўсёды раніцай галава балела так, што слёзы самі ліліся з вачэй, рукі трэсліся, нутро быццам полымем пякло. Васіль не меў моцы змагацца з нясцерпнаю смагаю, бы магнітам цягнула да чаркі, і ён пахмяляўся. П’янаму ж і мора па калена. Ён рабіўся зласлівы і, калі што выходзіла не так, не па яго — да трох не гавары,— кідаўся з кулакамі на крыўдзіцеля. На падпітку Васіль быў фанабэрысты, чапляўся да ўсіх, але больш клопату з ім было ў маці. Угаворамі ды ласкаю яна супакойвала сына, прыбірала, калі яго ванітавала, як маленькага, укладвала ў ложак. А сын куражыўся, нават выганяў маці з кватэры. Дзе толькі не начавала старая Лявоніха, куды толькі не ўцякала. Але прыходзіла раніца, і яна, быццам нічога не здарылася, вярталася дахаты, гатавала Васілю снеданне. Сын часцей за ўсё не памятаў таго, што было ўчора, а можа, і не хацеў успамінаць. Так яны апошні час і жылі. Скардзіцца на бясконцыя здзекі Васіля Лявоніха не хацела. Баялася сораму, ганьбы. Моўчкі несла свой крыж. Яна чакала, спадзявалася, што Васіль возьме сябе ў рукі і жыццё стане лепшым. Гадзіннік, які вісеў на сцяне побач з фотаздымкам мужа, які загінуў на вайне, сцішана пачаў адбіваць гадзіны. Жанчына знячэўку здрыганулася, паволі ўзняла галаву і доўга ўглядалася ў шэры цыферблат, нібы не верачы вачам,— ажно сем гадзін! Лявоніха перавяла позірк стомленых вачэй на фотаздымак. Муж ласкава глядзеў на яе і, здавалася, усміхаўся. Лявоніха паволі ўстала з канапы і падышла бліжэй. Яе Лявон бьіў сфатаграфаваны дваццацігадовым юнаком, такім застаўся ў памяці. Цяпер яго сын, Васіль, больш чым у два разы старэйшы. Лявоніха з трывогай у голасе і пачуццём віны перад мужам прагаварыла: — Вось, Лявоначка, гаруем мы без цябе,— шаптала яна,— сын твой і без вайны гіне. Зусім розум страціў... П’е клятую гарэлку кожны дзень, мяне зусім не шануе, не паважае. Чужы нейкі стаў, бязлітасны. А быў жа, як і ты, ласкавы ды сарамлівы. Сэрцам, Лявонка, чую, што сустрэнемся мы з табой хутка... Толькі ці пазнаеш ты мяне там... Ты ж і застаўся малады ды прыгожы, а я хворая зусім ды старая... — Зноў ты лазара пяеш, няшчаснай прыкідваешся,— пачула Лявоніха за спінай голас сына, які нячутна зайшоў у пакой.— He малілася б, а лепш схадзіла ў выканкам, мо далі б якую дапамогу як удаве, a то надта сарамлівая. Вунь сусед з пятнаццатай кватэры, Барыс Міхайлавіч, і ваяваў недзе ў абозе, а сораму меней мае. На днях зноў атрымоўвае кватэру, мо пятую за дзесяць гадоў. А гэтую, у якой жыве, пакідае ўнучцы. Усіх забяспечыў кватэрамі, і сыноў, і дачок, а калі яшчэ пажыве гадоў з дзесяць, і ўнукі ўсе будуць мець. Розныя дэфіцыты ў магазінах бярэ без чаргі, і зноў жа не сабе, а нашчадкам. На тым тыдні бачу, нясуць яму ў кватэру электрычную швейную машыну. Я і пытаюся: «Навошта табе, Міхайлавіч, машынка? Ці ў семдзесят год краўцом вырашыў стаць? А можа, пачнеш займацца індывідуальнай працоўнай дзейнасцю?» I што ты думаеш? He пра сябе сусед наш клапоціцца, ён пляменніцы машынку па льготнай чарзе купіў.— Васіль імпэтна хадзіў па кватэры і выціраў ручніком мокры твар. Раптам ён спыніўся супраць вялікага люстэрка і, разглядаючы сябе, працягваў: — А чым жа мы горшыя за яго пляменнікаў ды пляменніц?.. Мо тым, што мой бацька не дажыў да Перамогі, загінуў, і няма каму ў нас стаяць на льготнай чарзе?.. — He ўсе такія, як Міхайлавіч,— перабіла сына Лявоніха,— ты ўспомні бацькавых сяброў, з якімі ён ваяваў. Хіба яны хапугі? А колькі нам дабра зрабілі?.. —• Ну, хопіць, хопіць,— незадаволена буркнуў Васіль.— Ведаю сам, што яны добрыя людзі, а ты ўсё ж схадзі ў выканкам, няхай выпішуць што, як кажуць, «на беднасць». — А мне нічога і не трэба, слава Богу, усё ёсць,— горка прамовіла Лявоніха. — Ну, калі ёсць, то і мне дай дваццаць рублёў, бо вельмі яны мне сёння трэба... Лявоніха неяк адразу ссутулілася і, нічога не адказаўшы сыну, хацела пайсці на кухню, але ён ступіў напярэймы. — Што, не хочаш грошай на гарэлку даваць? — рэзка, са злосцю ў голасе дапытваўся Васіль.— He хочаш свае грошы аддаваць, дык і не трэба! — ускрыкнуў ён.— Тады схадзі ў выканкам ды папрасі «наркомаўскія» сто грамаў што бацька недапіў за два гады да канца вайны. Няхай мне аддадуць, бо не да твару сыну франтавіка піць чарніла і адэкалон. — Сціхні ты...— гнеўна прашаптала Лявоніха, і на яе вачах нагарнуліся слёзы.— He глуміся над памяццю бацькі, не сын ты яму, калі язык паварочваецца такое плявузгаць! — Кроў адхлынула ад твару старой, бляклыя вусны дрыжэлі, даўкі камяк падкаціў да горла, дыхаць стала цяжка, у грудзях балюча аддаваўся кожны ўдар сэрца. Раптам ёй нясцерпна захацелася ўчапіцца ў мутныя, бессаромныя сынавы вочы і лупіць яго, пакуль не папросіцца, не заплача. — А-а, значыцца, я яму не сын?! — кіўнуў галавой Васіль у бок фотаздымка.— Можа, ты мяне нагуляла з кім другім у вайну?.. Можа, я і табе далёкая радня?.. Кроў шыбанула ў скроні Лявонісе. Востры халадок жалю да сябе ахінуў яе стомленую душу. Пачуўшы ад роднага сына такія словы, яна неяк раптам сцішылася, уцягнула галаву ў плечы, стала быццам меншая ростам. Невыразны загадкавы страх усё болей агортваў яе, неспакойна ўзрушваў. Яна шмат што цярпела ад Васіля, даравала яму нават бяздушнасць і здзекі, але такога яна ад яго не чакала. У галаве круціліся блытаныя думкі, грудзі поўніліся болем і крыўдай, вочы свяціліся асуджэннем і жахам. Яна хацела сказаць сыну нешта абразлівае і гнеўнае, але вусны толькі прашапталі: — He сын ты мне больш! — і Лявоніха адчула, што траціць прьітомнасць. У вачах пацямнела, чорныя і белыя кругі замільгалі перад ёй, сынаў твар пачаў расплывацца ў нейкую бясформенную чырвоную пляму. Яна добра бачыла толькі яго рот, які нешта крычаў, выскаляючы жоўтыя зубы, але што крычаў, не чула і не разумела. Потым усё знікла. Лявоніха не ведала, колькі часу праляжала непрытомная. Толькі раптам аднекуль здалёк зноў пачула бой гадзінніка, свядомасць паціху вярталася да яе. Цела было чужое, непаслухмянае, і старая з цяжкасцю ўзнялася на ногі. Галава кружылася, але ў памяці неяк разам усплыла гаворка з сынам, і на душы стала моташна, пагана. Непадалёк на падлозе валялася насоўка. Лявоніха абыякава паглядзела на яе, памацала кішэню халата — так і ёсць, Васіль забраў грошы, якія былі ўвязаны ў гэты лапік каляровай матэрыі. Лявоніха падняла насоўку і, выціраючы вочы, пасунулася ў свой пакойчык. He распранаючыся, лягла ў ложак і доўга думала аб сваімжыцці... А на дварэ пачыналася завіруха. Вецер шкуматаў вывешаную на балконе бялізну, рваў заледзянелую, адубелую матэрыю, гулка біў ёю па балконных дзвярах. Пад завыванне ветру Лявоніха і не заўважыла, як заснула. Ёй часта, асабліва апошнім часам, сніўся муж. I цяпер убачылаяго. Вось яны разам на сенажаці. Свеціць сонца, спяваюць птушкі, і раптам наляцеў вецер, загуло наваколле, пачалася навальніца. Схаваць ад дажджу малога Васіля няма дзе. Лявоніха хапае плашч і захінае ім сына, муж памагае ёй, глядзіць, каб вада не заліла дзіця, не парушыла яго сон. А Васіль у сне цмокае вуснамі, раз-пораз ускідае ўгору пульхныя ручкі. Яны з мужам прамоклі да ніткі, але радасна ўсміхаюцца адно аднаму, шчаслівымі вачыма глядзяць на дзіця... Раптам твар у малога пачынае павялічвацца, расце... I вось на Лявоніху ўжо глядзяць п’яныя, мутныя вочы дарослага сына. Яго дрыготкія рукі цягнуцца да яе, хапаюць за валасы і з неймавернай моцай тузаюць з боку ў бок, балюча трасуць, аж іскры замільгалі ў вачах. Яна хоча закрычаць і не можа. Ёй не хапае паветра, яна задыхаецца. Муж няўцямна глядзіць на яе, на сына. Ён кідае плашч на зямлю і паволі ідзе ў поле. Лявоніха хоча пайсці следам і не можа, Васіль не адпускае, моцна трымае за валасы, яна толькі чуе мужаў шэпт: «Уцякай ад яго хутчэй... Мы памыліліся, гэта не наш сын...» A дождж усё мацнее і мацнее, халодныя кроплі цякуць па твары, за каўнер, замінаюць добра бачыць Лявона. Страх жудас- ным болем упіваецца ў душу, пакутліва ные сэрца. Лявоніха хоча вырвацца, кідае плашч, адпіхае ад сябе сынавы рукі, a ён п’яна рагоча, скаліць зубы і балюча цягне за валасы... Старая прачнулася. Адразу не можа ніяк зразумець, дзе яна і што з ёй. А побач, хістаючыся з боку ў бок, стаіць Васіль. Ён разбудзіў маці і, нешта мармычучы, п’яна пазірае на яе. Ступіў да яе крок, пахіснуўся. — Чый жа я сын? Я хачу ведаць, хто мой бацька! — набычыўся ён.— Ты мне ўвечары так і не адказала. Лявоніха маўчала. Гаварыць з Васілём, бачыць яго п’яны, брыдкі твар не хацелася. Яна села на край ложка і пасоўгала нагамі па падлозе. На звычайным месцы тапак не было. Абмінуўшы сына, яна босая пайшла на кухню, а ён, цяжка ступаючы нагамі па падлозе, пасунуўся следам. — Што маўчыш? — дапытваўся Васіль.— Адказвай, сын я свайму бацьку ці не? Лявоніха рэзка павярнулася і з асуджэннем паглядзела яму ў твар. Яна шукала родныя рысы, шукала таго Васілька, які жыў у яе сэрцы, і не знаходзіла. Брыдкі пунсова-азызлы твар з халоднымі, як у рыбіны, вачыма нават і не нагадваў яе Васілька.