Слова аб роднай прыродзе
Пісьменнікі і паэты Беларусі аб прыродзе
Выдавец: Народная асвета
Памер: 272с.
Мінск 1989
I казкі шапчу ім аб шчасці, I цемру зганяю з вачэй... Хадзіце, хадзіце к марозу! Хадзіце у госці хутчэй!
МАКСІМ БАГДАНОВІЧ
ЗАВІРУХА
У бубны дахаў вецер б’е, Грыміць па ім, звініць, пяе, I спеў ліецца ўсё мацней — Гулянку справіў пан Падвей. У бубны дахаў вецер б’е, Грыміць па ім, звініць, пяе. Ўскіпела сн.ежнае віно, I белай пенай мкне яно.
У бубны дахаў вецер б’е, Грыміць па ім, звініць, пяе. Па вулках вее дзікі хмель, Гудзіць сп’янелая мяцель. У бубны дахаў вецер б’е, Грыміць па ім, звініць, пяе.
РЫГОР ІГНАЦЕНКА
ЛІСЦЕ
За акном злосна свішча завіруха, шпурляе разпораз у замёрзлыя шыбы жмені калючага снегу.
На дварэ гуляе мяцеліца, а ў мяне ў пакоі восенню пахне: на стале, у тонкай крыштальнай вазачцы, лісце. Засохлае восеньскае лісце. 3 кожным лістком у мяне звязана нешта дарагое і блізкае сэрцу.
Вось лімонны, з тонкімі зялёнымі прожылкамі лісток бярозы. Як зірну на яго, дык адразу ў думках пераношуся на светлую лясную паляну.
Сяджу на пні. Ногі па калені тонуць у ружовай пене верасу. На паляне, быццам на пчальніку, соладка пахне
91420
241
мёдам. Гудуць пчоды. Каля ног стаіць кошык з грыбамі. Раптам бачу: паволі падае на зямлю адзінокі жоўты лісток. Бярозавы. Мусіць, недзе там, у гушчары маладога сасонніку, хаваецца бярозка. Пэўна б, не звярнуў я ўвагі на гэты адзінокі лісток, як не звяртаў увагі на тысячы апалых яго братоў. Але на фоне цёмназялёнага хвойніку нельга было не заўважыць гэтага залацістага пасланца восені, як немагчыма не заўважыць у начным небе падаючую зорку. Ліст, ціха шоргаючы па каравых сучках сасонкі, паволі падаў долу. He даляцеўшы да зямлі, ён раптам спыніўся і затрымцеў. Я ўстаў і падышоў бліжэй. Аказалася, лісток зачапіўся за павуцінне, наснаванае між сасонкамі павукомкрыжавіком. Я асцярожна вызваліў яго, паклаў у кошык з грыбамі і пакрочыў дадому...
А калі гляну на буры дубовы ліст, што таксама зашыўся ў вазачку, на твары маім міжволі з’яўляецца ўсмешка...
Была ўжо глыбокая восень, але снег па нейкіх прычынах пазніўся. Дарожныя лужыны і канавы былі зацягнуты празрыстым лядком. Каўзанешся па ім — затрашчыць, але вытрымае, толькі затчэцца мудрагелістымі ўзорамі драбнюткіх трэшчынак.
За маладым ельнікам пачуў я раптам шэпт — нібы яехта шаптаў камусьці: «Шы, шы, шы...»
Хто б гэта мог шаптацца там? Выходжу асцярожна на невялікую прагалінку. Пасярод яе — малады дубок. Стаіць, з ног да галавы апрануты ў рыжы кажух сухіх пакручастых лістоў. Дзьмухне ветрык — каляныя сухія лісты і зашамацяць між сабой: «Шы, шы, шы...»
Так у маёй калекцыі, у маім восеньскім букеце апынуўся і гэты буры шаптун...
Шмат у вазачцы лістоў.
ЯКУБ КОЛАС
МЯЦЕЛІЦА
Нізка звіслі над зямлёю Хмары снегавыя, Свішча вецер за сцяною, У коміне вые.
242
Лес гудзе, дрыжаць галіны, Стогне бор хваёвы, Злосна выюць верхавіны, Гнуцца іх галовы.
Белым пылам даль закрыта, Ходзяць віхры вірам, Прасяваюць снег на сіта
У бясконцай шыры.
Як разнімуць крыллераме Ды як задурэюць, Следам гурбы курганамі Стануць на сувеях.
ВІКТАР КАРАМАЗАЎ
БАГУНОВЫ ПАХ
(Урывак з рамана «Пушча»)
За хвойнікам дарога пакацілася ў лагчыну, і там, у лагчыне, адкрылася роўнядзь прысожскіх паплавоў — прастора. Пры дарозе стаялі багуны, прысыпаныя снегам, высокія і густыя, што каноплі, панура звешвалі доўгія мяцёлкі на тоўстым гонкім бадыллі, выглядалі зпад снегу зялёнымі, лапушыстымі, буйнымі. Улетку, бывала, пакуль іх пройдзеш ці праедзеш, захмеляць голаў, у вачах зробіцца мутна, а цяпер, узімку, яны хоць таксама пахлі не мёдам, гаркатою, ды не так моцна, мякчэй — цяпер іх дзяркаты хмельны водар асадзілі мароз ды снег. Прытрымаўшы каня, Ягоравіч споўз з саней, наламаў венік крохкіх ад марозу мяцёлак, паклаў у перадок, сабе пад ногі...
...Багуны скончыліся, але іх гаркавы водар яшчэ кружыў галаву, ёлка сушыў у горле. Цяпер, магчыма, ён ішоў ад вгніка, што ляжаў у нагах, але дзеду Гароху здавалася, што водар пакінутых на балоце багуноў нябачнай аблачынаю зачапіўся за сані, за доўгую конскую грыву, за конскі хвост, за кажух, за сена, якое на санях, і тая аблачына плывеедзе разам з імі, яны самі плывуцьедуць, ёю спавітыя. I адкуль, думалася, гэтакая моц, гэтакі трывалы дух жыве ў балотнай травіне? Яе і снег прыкідаў, і мароз прымарозіў, а яна ўсё яшчэ хмеліць. I якога толькі дзіва няма ў прыродзе? Што ні кветка, што ні травіна — то свой гоман, свой нораў, сваё жыццё.
243
МАКСІМ БАГДАНОВІЧ
ЗІМОВАЯ ДАРОГА
Шпарка коні імчацца у полі, Сумна бомы гудзяць пад дугой, Запяваюць аб долі і волі, Навяваюць у сэрцы спакой.
Ўюцца змейкай срабрыстай дарожкі, Брызгі золата ў небе блішчаць, I маркотныя месяца рожкі Праз марозную мглу зіхацяць.
Поле нікне у срэбным тумане, Снег блішчыць, як халодная сталь, I лятуць мае лёгкія сані, Унашуся я ў сінюю даль.
МІХАСЬ ЛЫНЬКОЎ
У ДАРОЗЕ ЗІМОЮ
(Урывак. з апавядання «Воўчы лог»)
Хораша ў полі зімою... У полі аснежаным, дзе такія гурбы прыгожыя, неахопная шырыня і празрыстае неба, што пачынае цямнець з надыходам вечара.
Серабрыцца снег, мігацяць незлічоныя мільёны брыльянцістых іголак, вецеркусака шчыпле за шчокі, нос. Забіраецца за каўнер, невідзімкаю прабіраецца пад кажух са сваёю халоднаю пяшчотай. Тулішся, пацягваешся, падбіраеш пад сябе ногі, да якіх вельмі ахвоч мароз са сваімі балючымі пацалункамі.
Але ўсё ж такі добра. Так бадзёра скрыпяць палазы, снежны пыл ляціць зпад капыт, абдае цябе ледзяністымі пырскамі, аж зажмурваеш вочы. А коні бягуць, падганяць не трэба — дарога чыстая, дарога слізкая, чаму ж не бегчы.
Надыходзіць вечар, сінеюць снегавыя гурбы, ад бледнага месяца цягнуцца празрыстыя промені і не ззяюць, а тлеюць над лесам і полем. Сінія цені плывуць за кустамі, кладуцца ў баразёнкі, у снегавыя сумёты. А зоры, тыя нібы вылецець хочуць з сваіх
244
гнёздаў, да таго зыркія, бліскучыя яны ў марозным паветры.
I салодкі сум закрадваецца ў сэрца, ціхі сум, непазнаны. Здаецца, што пяюць над табой срэбныя жаўранкі, заліваюцца таемныя бомы цудоўнымі танюсенькімі пералівамі, якія акунаюць цябе ў небыццё... Нібы вясна абымае цябе пахучымі кветкамі.
Ты пачынаеш драмаць...
ЭДУАРД САМУЙЛЕНАК
РАКА ЎЗІМКУ
(Урывак з апавядання «Паляўнічае шчасце»)
Узімку рака мае іншы выгляд. Яе наглуха забівае снегам. Цэлыя гурбы снегу ляжаць на кустах, звешваюцца з берагавых абрываў. Снег усюды белы, сыпкі, неба гэткае ж малочнабелае, шчыльна кладзецца на ўскрай берагоў, і калі чалавек трапляе ў рэчышча, яму здаецца, што трапіў ён у нейкі інакшы свет, на інакшую планету, дзе бель снегу ўгары і ўнізе і ўрачыстае маўчанне зімы.
Але ў гэтым белым свеце ёсць цікавае, непрыкметнае на першы погляд жыццё. Сюды прыходзіць звер. Тут шныраюць тхары, гарнастаі, шкалдыбаюць зайцы, крадуцца лісы, тут поўна ўсялякага дробнага звера, і нават часам трапляе ў рэчышча разважны воўк. I нават не адзін, а больш іх прыходзіць шукаць спажывы. Зацішна ў рацэ, кожнаму звяру прытулак...
...Прыходзілі ўначы пажывіцца горкай крушынай асцярожныя зайцы. Яны ўзнімаліся на заднія лапкі, стаялі стаўпкамі, грызлі мёрзлую кару, перабіраліся з куста ў куст, ныраючы пад снежныя шапкі гурбаў, што ляжаць на спляценнях гушчару, і пакідалі за сабой несуразны след. Калі глядзіш на яго, здаецца, што ішоў звярок на пяці лапках.
Крыху ў бок ад зайцавага следу лёг чоткі, роўны след: лапа за лапу. Гэта падкрадвалася да зайцоў лісіца. Яна балансавала пушыстым хвастом, падрыхтоўваючы пружкі скок, усё яе цела было наструненым, выцягнутым, падрыхтаваным. Вось тут яна стаяла, магчыма, дзесяткі хвілін, чакаючы таго, пакуль захоплены смакам крушыны шэры камок неасцярожна падкоціцца бліжэй. Адгэтуль — скачок. Далей ідзе блытаніна
245
заячых і лісічых слядоў, і вось на завароце ракі — развязка. Аб ёй сведчыць чырвонабурая пляма на снезе і рэдкія кавалачкі шэрага пуху.
Роўненькая сцежка дробных слядкоў прашыла раку ад берага да берага. Гэта бегла звычайная мышпалёўка. А з боку гэтага следу — двайны след. Гэта імкнуў услед за мышшу люты драпежнік тхор. Глыбокі, грузны след. Гэта бухнуў пад абрыў непаваротлівы воўк. Ен меў на ўвазе ўсіх: і лісаў, і зайцоў, і, магчыма, меркаваў падысці рэчышчам пад калгасную абору, адкуль нясе сытным мясным духам і адкуль даносіцца кволае бляянне ягнят.
Жоўтыя чарвячкі з белымі галоўкамі — гэта памёт цецеравоў. Сядзелі грузныя, шэрыя і сінія птушкі на гнуткім вецці маладога беразняку, вольхі і асінніку, адшуквалі, выглядалі ў гушчары крывавачырвоныя кроплі змерзлых ягад каліны, якія колерам сваім падобны да колеру грэбняў адважных цецеравіных самцоў. Густая сетка дробных птушыных слядоў сведчыць аб тым, што тут нядаўна дружным шэрым табунком прабягала стада курапатак.
СЯРГЕЙ ГРАХОЎСКІ
ЛАСІНЫ СЛЕД
На досвітку па хрусткай стыні Паміж алешын і асін, Страсаючы рагамі іней, Ідуць галодныя ласі
I ловяць мяккімі губамі Тугія парасткі альхі, Над пасівелымі гарбамі Ляціць слупамі снег сухі.
На досвітку у лесе ціха, Курыцца сіняя імгла, Але мацёрая ласіха Трывожна вушы падняла.
I, прыхіліўшыся да вецця, Глядзіць за снежныя валы: Здаецца ёй, што свішча вецер У варанёныя ствалы.
246
I лес, i снег v чыстых зорах, У срэбных пацерках — кусты, Але ласіха чуе шорах
I кожны скрып за тры вярсты.
Завея замяла дарогі...
Якочуць недзе ганчакі,
Закінуў лось на спіну рогі, Бяжыць ласіха ў хмызнякі.
Праз буралом і крутаяры, Шарпак ламаючы таўсты, Яны ў гушчар ляцяць у пары I ў кроў збіваюць капыты.
Гарачы след у змроку тоне, 3 густое снежнае імглы Шуміць шалёная пагоня, I свішча вецер у ствалы.
Дыміцца сцежка колкім снегам, Клубамі сцелецца гання...
Азваўся лес тужлівым рэхам, I ўсё замерла. Цішыня.
Адразу стала пуста ў лесе, Смала іскрыцца на кары, I толькі след на стылым снезе Гарыць палоскаю зары.
ЯКУБ КОЛАС
ВЫПАДАК У ЛЕСЕ
(Урывак з аповесці «Дрыгва»)
Доўгая і трудная хада без дарог па лесе прытаміла дзеда Талаша. Прыпыніўся пад тоўстым дрэвам, змёў рук
КНІГІ ОНЛАЙН
