Станіслаў Шушкевіч
Пуцявіна лёсу: Партрэт палітыка, навукоўца, чалавека
Выдавец: Полымя
Памер: 175с.
Мінск 1994
век прайшоў ужо ўсе «колы пекла» і канчаткова зняверыўся, што можна знайсці справядлівасць у кабінетах мясцовых ды ведамасных чынуш.
Атрымаўшы мноства скаргаў ад жыхароў Барысава, Шушкевіч пабываў у гэтым горадзе восенню 1992-га. I на свае вочы ўбачыў: большасць з тагр, пра што яму з абурэннем пісалі,— чыстая праўда. Ён звярнуўся да мясцовых кіраўнікоў з заклікам навесці ў горадзе парадак. Але тыя закасалі рукавы зусім з іншай мэтай... Яны вырашылі правучыць Старшыню. Кіраўнік гарсавета Шыдлоўскі заявіў, што Шушкевіч, маўляў, займаецца папулізмам, «заклікае да перавароту ў горадзе».
3 паўгода сачыла прэса за развіццём «барысаўскага канфлікту». Адмысловая праверка афіцыйна выявіла цэлы букет непарадкаў у «гаспадарцы» Шыдлоўскага. Але ў выніку, атрымаўшы ад абласных уладаў толькі чыста сімвалічныя спагнанні, барысаўскія кіраўнікі наглядна прадэманстравалі сваю «непатапляльнасць».
Высілкі Старшыні не аднойчы будуць такім вось чынам грузнуць у магутнай, глыбока эшаланіраванай абароне старой наменклатурнай гвардыі, намёртва з’яднанай кругавой парукай. Шушкевіч адчуе: прабіць брэшы ў гэтай абароне дапаможа толькі новая, дэмакратычная рэдакцыя закона аб мясцовым кіраванні, калі кіраўнікоў пачнуць абіраць усе дарослыя жыхары адпаведнага горада ці рэгіёна.
Ён пачне настойліва паўтараць гэту ідэю ў сваіх выступленнях і інтэрв’ю, чым адразу ж выкліча дадатковае раздражненне «князькоў». Да пары да часу яны закусяць губу...
I такія бываюць сустрэчы ў Старшыні Вярхоўнага Савета. Барысаў, 1992 год
* * *
Нягледзячы на адсутнасць намесніка, удалося з цягам часу арганізаваць сваю працу так, каб не заседжвацца ў кабінеце да ночы. Іншы начальнік лічыць такое няспанне вялікай доблесцю: паглядзіце, маўляў, як дбаю я пра інтарэсы справы, як «гару на рабоце». У Шушкевіча крытэрый іншы: калі «зашыўся» — значыць, дрэнна спланаваў і арганізаваў свой дзень, не здолеў размеркаваць руцінную працу паміж падначаленымі. Ды і які з цябе назаўтра работнік са свінцовай ад ператамлення галавой?.. (Адно толькі: пашастаць, як раней, па дарозе дадому ў пошуках такіх-сякіх пакупак па .крамах — ужо не выпадае...)
Ён узяў за правіла даваць сабе паўнацэнны адпачынак і ў выхадныя. Усе думкі аб гірацы — убок. A найлепшы адпачынак — пацюкаць малатком ці пазавіхацца каля бетонамяшалкі на будаўніцтве сваёй загараднай «вілы», дзе фронт работ яшчэ шырачэзны. Для яго гэтае будаўніцтва так і засталося індывідуальным у самым натуральным сэнсе.
Аднойчы, наступіўшы там на цвік, пракалоў нагу. Журналісты, даведаўшыся, адразу ж растыражавалі навіну. Ён з гумарам адзначыў: для палітыка, ва ўсякім разе, гэта не самы горшы «пракол», пра які піша прэса...
Між тым друк пачаў раз за разам выцягваць на свет Божы даволі непрывабныя факты, звязаныя з імёнамі тых ці іншых «шышак». У рэспубліцы цішком пайшоў працэс, які ў народзе трапна ахрысцілі «прыхватызацыяй». Пакуль тармазілася прыняцце заканадаўства, што адкрыла б шлях да справядлівай прыватызацыі з удзелам радавых грамадзян, Савет Міністраў прыняў «часовыя» рашэнні, пад прыкрыццём якіх найменш абцяжараныя маральнымі прынцыпамі «тузы» пачалі жвава прыбіраць да сваіх рук спакуслівыя кавалачкі дзяржаўнай маёмасці. Адным з улюбёных стаў, напрыклад, спосаб, калі гэтая маёмасць па «ну, ве-ельмі смешных» цэнах спускаецца новаствораным прыватным фірмам, дзе на ключавых ролях апынуліся сваякі і сваячкі шаноўных босаў. Колішнія палымяныя змагары супраць «буржуазнай ідэалогіі» аказаліся на дзіва ўвішнымі бізнесменамі...
На непрывабных справах быў схоплены за руку і хто-кольвечы з дэпутатаў.
У інтэрв’ю «Народнай газеце» у лістападзе 1992-га Шушкевіч пракаменціраваў гэта так: «Каб, напрыклад, мяне ў друку абвінавацілі ў тым, у чым абвінавацілі асобных дэпутатаў Рэспублікі Беларусь,— прабачце, я або застрэліўся б, каб змыць ганьбу са сваіх дзяцей, калі б гэта бьіла праўда, альбо хаця б падаў у адстаўку. А калі б не адчуваў за сабой віны, то бараніў бы свой гонар. Калі ж людзі не ўзбуджаюць справу аб паклёпніцтве і не змагаюцца за сваю рэпутацыю ў судзе, што застаецца думаць? Можа, яны лічаць, што «сорам не дым, вочы не выесць»? Што ўсё неяк пакрысе забудзецца? Я лічу, што гэта проста не да твару народнаму дэпутату. Трэба ж’ мець хоць нейкі гонар! На жаль, я не бачу такой маральнасці ў тых, у каго яна павінна быць».
Увогуле ягоныя ацэнкі дэпутацкага корпуса, іншых кіруючых структур, усёй старой плеяды «адказных работнікаў» пачалі гучаць больш рэзка. У інтэрв’ю італьянскаму інфармацыйнаму агенцтву «АНСА» ў чэрвені 1993-га Шушкевіч выказаўся адкрытым тэкстам: «Прывыкнуўшы працаваць у ранейшай жорсткай камандна-адміністрацыйнай сістэме, гэтыя людзі перабудавацца ўжо не могуць».
I гэтыя словы яму таксама неўзабаве прыгадаюць...
Дома за чаем
5 Класкоўскі
Да таго як Шушкевіч стаў дзяржаўным лідэрам, за мяжой яму давялося пабываць усяго некалькі разоў, ды і то выключна ў краінах, што ўваходзілі тады ў так званы сацыялістычны лагер,— Польшчы, ГДР, Югаславіі. Гэта былі не турыстычныя ваяжы — абменьваўся вопытам з калегамі, чытаў лекцыі. Вельмі дарэчы сталіся ўрокі польскай, атрыманыя некалі ад маці і бабулі. Дарэчы, у Югаславію ў 1966-ым і ў Польшчу ў 1974-ым давялося ехаць праз... Маскву, бо папярэдне належала прайсці адмысловы інструктаж у ЦК КПСС. Як выглядалі тады такія інструктажы, можна добра ўявіць па сатырычных песнях Уладзіміра Высоцкага... Савецкім грамадзянам строга прадпісвалася быць за мяжой наглуха зашпіленымі на ўсе .гузікі — і ў пераносным, і ў прамым сэнсе. Памятаецца забаўны эпізод: падчас калёквіуму ў Любляне ў аўдыторыю зайшоў хударлявы барадаты чалавек у шортах (а дзень быў сонечны, гарачы) і спакойна прымасціўся проста на сходах. «Хто гэта?» — ціха пацікавіўся Шушкевіч у суседа. I пачуў імя знакамітага заходняга навукоўца. Аслабаняючы неўпрыкмет вузел гальштука, падумаў: нашага за такую вольнасць адразу б у парткам павалаклі...
Пасля распаду Савецкага Саюза свет напачатку пільна прыглядаўся: што ж гэта за новыя незалежныя дзяржавы, наколькі ўсё ‘гэта сур’ёзна, ці варта з імі мець справу? Ішоў зандаж сітуацыі. I першыя паездкі лідэра маладой суверэннай Беларусі за мяжу не мелі характару афіцыйных міждзяржаўных кантактаў. Так, напачатку 1992-га яго запрасілі на Сусветны эканамічны форум у Швейцарыю. Трое беларускіх прадстаўнікоў прыляцелі туды звычайным пасажырскім авіярэйсам. Шушкевіч змог грунтоўна пагутарыць з шэрагам дзяржаўных дзеячаў розных краін, што ўдзельнічалі ў форуме.
— А што ж вы без аховы гуляеце? — пацікавіўся ў яго нехта з суразмоўцаў.
Шушкевіч не збянтэжыўся, кіўнуў на свайго памочніка Леаніда Камарова:
— А вось Леанід Захаравіч тут адзіны ў дзвюх асобах.
Вядома ж, узброены быў Камароў хіба што аўтаручкай з зарадам чарніла. Гэта потым, калі свет болей даведаецца пра маладую. краіну, надыдзе час афіцыйных візітаў і на борце лайнера з выявай бел-чырвона-белага сцяга і надпісам «Беларусь» на
фюзеляжы, вядома ж, знойдзецца месца і для сімпатычных дужых хлопцаў з адпаведнай службы.
А тады... He абышлося і без кпінаў, праўда, не з боку іншаземцаў, а з-пад пяра лідэра Беларускага народнага фронту. Пасля першай паездкі Шушкевіча ў Германію Зянон Пазьняк надрукаваў з’едлівы артыкул: сорам, маўляў,— кіраўнік незалежнай дзяржавы разменьваецца на запрашэнні нейкіх другаразрадных закардонных арганізацый...
Але тыя першыя кантакты не сталіся марнымі. Спакваля, кажучы мовай фізікі, нарошчвалася іх крытычная маса. У той самы час хто-кольвечы з урадавых асоб Беларусі, вярнуўшыся з-за мяжы, пераможна абвяшчаў: пашчасціла дамовіцца аб пастаўцы бясплатнай партыі апельсінаў! Шушкевіч вяртаўся ў Мінск без апельсінаў. Аддаючы належнае гуманітарнай дапамозе, ён, аднак, з самага пачатку зрабіў акцэнт на іншыя прыярытэты. Каб хутка мадэрнізаваць эканоміку рэспублікі, патрэбны выгадныя замежныя крэдыты, буйныя інвестыцыі. Трэба пераканаць заходніх партнёраў, што яны такім чынам не выкінуць грошы на вецер. А гэта вельмі няпроста, улічваючы, што ў беларускім парламенце з упартасцю, вартай лепшага ўжывання, тарпедуюцца законы, закліканыя даць прастору развіццю цывілізаванай рыначнай эканомікі, забяспечыць надзейныя гарантыі замежным інвестарам... Пасля адной з паездак Шушкевіч мусіў жорстка канстатаваць на прэс-канферэнцыі: «Нас у Еўропе ніхто асабліва і не чакае». I патлумачыў: «У рамках еўрапейскай інтэграцыі мы з працягнутай рукой нікому не патрэбны. Беларусь могуць успрымаць толькі як раўнапраўнага партнёра, здольнага садзейнічаць развіццю». У іншых гутарках з журналістамі ён таксама неаднойчы падкрэсліць гэтую думку: ніхто не збіраецца браць нас на ўтрыманне, ніхто не пройдзе за нас наш шлях.
* * *
Тым не менш у кабінетах заходніх дзеячаў усё часцей пачыналі з цікавасцю адшукваць на карце невялікую новую дзяржаву ў цэнтры Еўропы. Пакрысе бралася пад увагу ўсё: і нарастанне працэсаў ломкі Сістэмы, і адметнае геапалітычнае становішча Беларусі, і адносная развітасць яе эканомікі, і адсутнасць сур’ёзных міжэтнічных калізій, і традыцыйна памяркоўны менталітэт насельнікаў гэтага краю...
Асаблівыя ж сімпатыі ў свеце выклікалі рашучыя
крокі маладой незалежнай краіны ў напрамку ўмацавання міжнароднай бяспекі. Беларусь адразу ж выказала жаданне найхутчэй пазбавіцца ад страшэннай ядзернай спадчыны Саюза, ад дзесяткаў усталяваных тут некалі маскоўскімі стратэгамі ракет, кожная з якіх магла б пахаваць, бадай, цэлую еўрапейскую краіну сярэдняй велічыні...
26 лютага 1992 года ў Хельсінкі Станіслаў Шушкевіч падпісаў ад імя сваёй рэспублікі Заключны акт Нарады па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе. Выступаючы на ўрачыстай цырымоніі ў палацы «Фінляндыя», беларускі кіраўнік сцісла, але ёміста сказаў пра тое, чаму ідэя міралюбства так моцна валодае свядомасцю ягонага народа: «На працягу стагоддзяў, ні на кога не нападаючы, але знаходзячыся на геаграфічным і гістарычным раздарожжы, мая Радзіма пастаянна была арэнай спусташальных ваенных сутыкненняў паміж яе суседзямі. Ахвяры нашага народа каласальныя. Толькі апошняя сусветная вайна, паводле апошніх даных, забрала жыццё амаль кожнага трэцяга з 10-мільённага насельніцтва Беларусі.
Стагоддзі фізічнага знішчэння народа спалучаліся з яго духоўным падаўленнем
КНІГІ ОНЛАЙН
