Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
бачком, о вышэйшыя людзі! Бо няўдала вы кінулі гульнёвыя косці.
Але, гульцы, ці варта засмучацца праз гэта! Вы не навучыліся яшчэ як след гуляць і смяяцца з рызыкі! Ці не сядзім мы заўсёды, так ці інакш, за вялікім гульнёвым сталом, за якім так многа смяюцца?
I калі не ўдалося, ці азначае гэта, што вы самі не ўдаліся? А калі вы самі не ўдаліся, ці азначае гэта, што не ўдаўся Чалавек? А калі не ўдаўся Чалавек: ну, якое ж тут рады дасі!
15
Чым высакароднейшае, тым больш рэдкае. Вы, вышэйшыя людзі, што пазбіраліся тут, ці ж не ўсе вы не ўдаліся?
Хай так — ну і што ? He падупадайце духам! Яшчэ шмат што можна! Навучыцеся смяяцца з сябе, смяяцца як след!
Няма нічога дзіўнага, што вы не ўдаліся альбо ўдаліся толькі напалавіну, вы, напалавіну разбітыя! Хіба не б'ецца, не пульсуе ў вас чалавечая будучыня?
Уся глыбіня і далячынь, уся зорная высь і пачварная сіла: ці не падымаецца ўсё гэта пенаю ў катле вашым?
Якое дзіва, што многія катлы лопаюцца! Вучыцеся смяяцца з сябе, смяяцца як трэба! О, яшчэ многа можна, о вышэйшыя людзі!
I праўда, як многа ўжо ўдалося! Якая багатая зямля ад дасканаласці невялікіх, але прыгожых рэчаў, што сапраўды хораша ўдаліся!
Абстаўляйце сябе гэтай дасканаласцю, вышэйшыя людзі! Яе залатая сталасць ацаляе сэрца. Усё дасканалае вучыць спадзявацца.
16
Які грэх, учынены тут, на зямлі, да гэтага часу сама цяжкі? Ці не словы таго, хто сказаў: «Гора тым, што смяюцца!»
Няўжо ён не знайшоў на зямлі, з чаго пасмяяцца ? Значыцца, ён блага шукаў. Прычыны знаходзіць нават дзіця.
Мала любові было ў ім, інакш ён палюбіў бы ўсіх, што смяюцца! Але ён ненавідзеў і ганіў нас, прадказваючы нам плач і скрогат зубоў.
Ці трэба адразу праклінаць, калі не любіш? У мяне гэта — дрэнны іуст. Але менавіта так рабіў ён, гэты нецярпімы. Ён выйшаў з чэрні.
Мала ў ім было любові — інакш ён не гневаўся б, што не любяць яго самога. Усякая вялікая любоў жадае нелюбові, яна прагне большага.
Ухіляйцеся ад такіх нецярплівых! Гэта парода хворых і няшчасных, гэта — чэрня; кісла глядзяць яны на жыццё, ліхім вокам глядзяць на зямлю.
Ухіляйцеся ад такіх нясцерпных! У іх цяжкія ногі і прыгнечаныя сэрцы: не ўмеюць яны танцаваць. Як жа зямля можа быць ім лёгкаю!
17
Крывымі дарогамі ідуць усе добрыя рэчы да сваёй мэты. Яны выгінаюцца, як каты, муркаюць ад блізкасці шчасця: усе добрыя рэчы смяюцца.
Ці ідзе ўжо чалавек па сваёй дарозе, а ці не — гэта выдае паходка ягоная: зірніце, як іду я! Ну, а той, які ўжо блізкі да мэты сваёй, той танцуе!
I сапраўды я не стаў помнікам і не зрабіўся нерухам, тупым, скамянелым слупам: я люблю шпарка бегаць.
Хоць ёсць на зямлі і багны, і гразкі смутак, усё роўна той, у каго лёгкія ногі, прабягае нават па глеі і танцуе на ім, як на падмеценым лёдзе.
Братове мае, падымайце сэрцы вашыя ўсё вышэй і вышэй! Але не забывайцеся і пра ногі! Вышэй, як спорыя танцоры, падымайце вашыя ногі, а яшчэ лепей — стойце на галаве!
18
Гэты вянок таго, хто смяецца, вянок з ружаў, я сам усклаў на сябе і сам асвяціў свой смех. Болып нікога не знайшоў дастаткова моцным на гэта.
Заратустра — танцор, Заратустра — лёгкі, ён махае крыламі і гатовы ўлёт, ён кліча за сабою ўсіх птушак, увішны і шчасна лёткі.
Заратустра — прарок, Заратустра, які вяшчае ісціны смехам,
цярплівы, цярпімы, улюбёны ў скачкі і авантуры, сам усклаў я на сябе гэты вянок!
19
Братове мае, падымайце вашыя сэрцы вышэй і вышэй! He забывайцеся і пра ногі! Вы — заўзятыятанцоры, вышэй падымайце вашыя ногі, а яшчэ лепш — станьце на галаву!
Бываюць звяры, цяжка-важкія нават у шчасці сваім; ёсць няўклюды ад нараджэння. Гэтаксама пацешна глядзець на іхнія намогі і высілкі, як на слана, які спрабуе стаяць на галаве.
Але лепей з'ехаць з глузду ад шчасця, чым ад няўдач, лепей няўклюдна танцаваць, чым хадзіць кульгаючы. Вучыцеся ж маёй мудрасці: нават у горшай рэчы ёсць некалькі добрых другіх бакоў,
— нават у горшай рэчы дастаткова моцныя ногі на танец: навучыцеся ж, вышэйшыя людзі, стаяць на сваіх нагах!
Забудзьце спевы скрухі, забудзьце паныласць чэрні! О, якімі панылымі сёння бачацца мне гэтыя блазны, што весяляць натоўп! Але ўсё сённяшняе належыць натоўпу.
20
Будзьце, як вецер, што вырываецца з цяснін: пад свіст сваёй жалейкі ён гатовы скакаць, моры дрыжаць і хвалююцца пад яго нагамі.
Слава таму браваму, неўтаймавальнаму духу, які дае крылы аслам, які доіць ільвіц, духу, які ўраганам прыходзіць да ўсяго сённяшняга і да ўсякай чэрні,
— Духу, які варожы любамудраму чартапалоху, зусім завялым лістам і жытцам: слава дзікаму, бадзёраму, свабоднаму духу буры, які танцуе па багнах і паныласці, быццам палугах!
Які ненавідзіць гаротных дварнякоў прасталюддзя і ўсякае выроддзе, няўдалае і змрочнае; слава гэтаму духу свабоднага розуму, гэтай рассмяянай буры, якая зацярушвае пылам вочы тым, хто пакрыты струпамі і бачыць усё ў чорным!
О вышэйшыя людзі, вось ваша горшае: вы не вучыліся танцаваць, як трэба, — так каб у танцы выйсці за межы свае! Што з таго, калі вы — не ўдаліся!
Як многа яіпчэ можна! Дык жа навучыцеся ў смеху выхо-
дзіць за межы свае! Вы, заўзятыя танцоры, вышэй і вышэй падымайце сэрцы вашыя! Iне забывайцесяяк след пасмяяцца!
Гэты вянок рассмяянага, гэты вянок з ружаў: я кідаю яго вам, братове мае. Смех абвясціў я святым: о вышэйшыя людзі, вучыцеся смяяцца!
Песня тугі
1
Кажучы гэтыя словы, Заратустра стаяў каля пячоры; а з апошнімі словамі ўцёк ад гасцей і ненадоўга выбег на свежае паветра.
«Очыстыяпахіваколмяне, — усклікнуўён, — одабрашчасная цішыня вакол мяне! Але дзе ж мае звяры? Да мяне, мой аролі мая змяя!
Скажыце мне, звяры: можа, пагана пахне ад гэтых вышэйшых, калі яны збіраюцца разам? О чыстыя пахі вакол мяне! Толькі цяпер я разумею і адчуваю, яклюблю вас, звяры мае!»
I зноў Заратустра паўтарыў: «Я люблю вас, звяры мае!» I калі гаварыў ён гэтыя словы, змяя і арол наблізіліся да яго, падняўшы на яго вочы. Так стаялі яны ціха ўтрох, удыхаючы чыстае паветра і напіваючыся ім. Бо тут ён быў лепшы, чым у вышэйшых людзей.
2
Але ледзь толькі Заратустра пакінуў пячору, як устаў стары чарадзей і сказаў, хітра азірнуўшыся: «Ён выйшаў! I вось, вышэйшыялюдзі, — дазвольцеімне, якяму, паказытаць вас гэтым ліслівым назовам, — івось, вышэйшыялюдзі, мянеўжозабірае мой злы дух і ашуканец, дух маны і чараў, дэман паныласці,
— спрадвечны супраціўнік Заратустры: даруйце гэта злому духу майму! Прагне ён разгарнуць перад вамі свае чары, бо якраз настаў яго час: дарма я змагаюся з гэтым злым духам.
Усім вам, якія б ні былі ўшанаванні, якімі вы сябе самі на словах адорваеце, называючы сябе «свабодным розумам», альбо «праўдзівымі», альбо «духам пакаяння», альбо «свабоднымі ад путаў», альбо «поўнымі вялікай тугі»,
— усім вам, пакутнікам, як і мне, ад вялікай агіды, — бо стары Бог памёр для вас, а новы яшчэ не ляжыць спавіты ў калысцы — усім вам блізкі мой злы дух, дэман чараў.
Я ведаю вас, вышэйшыя людзі, я ведаю і яго, гэтага ката, якога люблю супроць волі сваёй, — Заратустру; часта ён мне нагадвае прыгожую маску святога,
— новы велягурысты маскарад, якім бавіцца мой злы дух, дэман маркоты: часта здаецца мне, што я люблю Заратустру дзеля майго злога духа.
Але ён ужо авалодвае мною і падпарадкоўвае сабе, гэты дух тугі і маркоты, дэман вячэрніх прыцемкаў, шары мой дух; і сапраўды ён прагне:
— расплюшчыце ж вочы! Ён прагне явіцца голым — я не ведаюяшчэ, якмужчынаціякжанчына, — але ён набліжаецца і падпарадкоўвае мяне, о няшчасны я! Разбудзіце ж пачуцці свае!
Дзень аціхае, на ўсё ападае вечар, нават на ўсё найлепшае; цяпер слухайце і глядзіце, вышэйшыя людзі, які гэты дух, — хай ён мужчына, хай жанчына — гэты дэман вячэрняй тугі!»
Так казаў стары чарадзей, хітра азіраючыся, а потым узяў сваю арфу.
3
Калі прасвятлее паветра, I раса суцяшэння Ападзе на зямлю, Нябачна, нячутна — Бо ходзіць у лёгкім абутку, Як усе пяшчотныя суцешнікі — Ці згадваеш ты, ці згадваеш, сэрца гарачае, Як ты прагнула колісь Нябеснай расы, Ты, спрагненае і сасмяглае;
А сонца коса на цябе пазірала Праз чорнае плеціва дрэў, I позіркі гэтыя — прамяні, Сляпуча пакеплівыя, Усчыналі вакол цябе злую гульню,
Мільгалі па сцежках, парослых травою, Залітых золатам распаленага вока?
«Ты Жаніх ісціны? — кпілі яны, — He! Ты — Паэт!
Ты хітры звер, драпежны, падступны, Які хлусіць павінен,
Умела і па добрай волі Прагны да ловаў, Замаскаваны краскамі свету, Сам — маска
I сам сабе — здабыча, I гэта — Жаніх Ісціны? He! Толькі блазен! Толькі паэт! Стракатамоўны, Стракатамаскамоўны, Вялікі майстар будаваць масты Слоў каляровых
I прывідных вясёлкавых дарог, Якімі ты блукаеш марна і бязмэтна Паміж уяўным небам
I прыдуманай цвердзю зямною, — Толькі блазен! Толькі'Паэт!
I гэта — Ісціны Жаніх?
He халодны, не ціхі, не гладкі, He храмавы ідал,
He! А нецярпімы да выяваў Ісціны, Да безжыццёвых яе падабенстваў, Тваё жытло — пустыня, а не храм. Ты поўны спрыту кашэчага, Праз кожнае акенца скачаш, Каб ухапіць Выпадковасць, Табе казыча ноздры спрадвечны лес Зазыўным і прывабным пахам, Калі б ты апынуўся ў гэтым лесе Сярод звяроў пярэстаскурых, Калі б ты сам быў зверам, Магутным, здарова-грэшным I шчасна-крыважэрным,
Па-боску і па-д'ябальску прыгожым, Падступным,
Калі б ты фыркаў ад пажады палкай, He ведаў грэху ў пагоні за здабычай!
Калі б арлом ты быў,
Які празірае свае глыбіні, Лунаючы над прорвамі, Пасля раптоўна, Раз'ятраны ад голаду, Пажаддіва лапочучы крыламі, Спадае на разбляяных ягнят, Бо жорстка ненавідзіць ён душу авечкі I тых, чый пагляд, бы ў ягняці, цнатлівы, Пушыстых, шэрых і рахманых.
Як у арла, як у пантэры — Такая прага у паэта, I палкія твае жаданні, Схаваныя пад тысячаю масак, Ты — блазен! Ты — Паэт!
Глядзіш згары на чалавека, як на Бога, I гэтаксама нібы на авечку;
I раздзіраеш Бога ў чалавеку, Нібы авечку ў чалавеку,
I, раздзіраючы, смяешся...
1 гэта, гэта ёсць твая ўзнагарода! У гэтым радасць і арла, і пантэры, У гэтым шчасце блазна і паэта!..»
Калі прасвятлее паветра,
У зарыве вячэрняе зары прагляне Зайздросліва таемны
Зеленаваты серп маладзічка,
Варожы дню, ён крадзецца пад ружамі, I з кожным крокам месячнай жняі
Усё болей блякнуць, нікнуць кветкі
КНІГІ ОНЛАЙН
