Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
I апускаюцца глыбей, глыбейу цемру... Калісьці і я так,
Паніклы, стомлены ад будзёншчыны, Сам хворы ад святла, Адкінуў дурноту мудрасці I намыслы, жаданні дня I апусціўся ў морак, Апалены адкрытай мне адной праўдай: Ці памятаеш ты, гарачае сэрца маё, Як некалі цябе грызла прага? Прага быць адкінутым, Ад праўды ўсякай!
Ты — блазен толькі, Ты — толькі Паэт!
Пра навуку
Так спяваў чарадзей; і ўсе пячорнікі непрыкметна трапілі, як птушкі, у сеткі яго змрочнага, падступнага запалу. Толькі сумленнага духам яму не ўдалося запаланіць: ён борздзенька выхапіў з рук чарадзея арфу і ўсклікнуў: «Паветра! Дайце чыстага паветра! Клікніце Заратустру! Ты атручваеш паветра ўгэтай пячоры і робішяго задушлівым, старым, ліхічарадзею!
Ты, фалыпывец, змушчаеш нас невядомымі жаданнямі, ты спакушаеш нас прагай няведамых пустэльняў. Гора, калі такія, як ты, пачынаюць славіць ісціну і балбатаць пра яе!
Гора ўсім, хто ў свабодным розуме, хто не асцерагаецца такіх, як ты чарадзеяў! Прапала свабода іхняя, бо сваім вучэннем ты вабіш назад, у цямніцы;
— стары, змрочныдэманпаныласці, панадныя гукі жалейкі чутны ў тваіх скаргах; ты падобны да таго, хто сваёй апалогіяй цноты тайна схіляе да вычудаў страснасці!»
Так казаў сумленны духам, а стары чарадзей азіраўся навокал, цешыўся з перамогі і таму праглынуў прыкрасць, якую адчуў ад слоў сумленнага духам. «Ціха! — коратка адказаў ён. — Каб добрыя песні адгукнуліся ў душы, пасля іх трэба памаўчаць.
Так трымаюцца ўсе вышэйшыя людзі, якія сабраліся тут. Ты, мабыць, мала што зразумеў з маёй песні? Мала ў табе духу чараў!»
«Ты ўжо хваліш мяне тым, што аддучаеш ад сябе, — запярэчыў сумленны духам, — што ж, довад! Але вы, пячорнічкі мае, я ўсё яшчэ бачу пахацінства ў вашых вачах:
Вы свабодныя душы, дзе ж ваша свабода, вы свабодныя? Вы рыхтык мне тыя, што доўга тапырыліся на голых танцорак: так і вашыя душы — самыя ў скокі пайшлі!
Мабыць, дужа шмату вас таго, што чарадзей называе сваім злым духам чараў і падману: і гэтым я адрозніваюся ад вас.
I сапраўды, мы шмат перагаварылі і перадумалі тут, у пячоры, пакуль не вярнуўся Заратустра, і мне гэтага болып чым досыць, каб зразумець: мы з вамі розныя.
Рознага мы шукаен тут, утары, — вы і я. Бо я шукаю большай надзейнасці, таму і прыйшоў да Заратустры. Ён — сама трывалая вежа і сама моцная воля
— сёння, калі ўсё расхісталася, калі трасецца зямля. Але гледзячы ваму вочы, думаю сабе, што вы, наадварот, шукаеце болыпай няўстойлівасці,
— вы хочаце болей жахаў, небяспекі, землятрусаў. Даруйце мне маю самаўпэўненасць, але часам мне здаецца, што вы, вышэйшыя людзі,
— прагнеце якраз такога жыцця, якое мяне болын за ўсё жахае, жыцця брыдкага, поўнага небяспекі, жыцця дзікіх жывёл; вас вабяць лясы і пячоры, горныя ўрвішчы і лабірынты.
I больш за ўсё вам падабаецца не той, хто можа выбавіць ад усякай небяспекі, а змусціцель, які зводзіць з любое дарогі. Але калі вашая прага да ўсяго гэтага ёсць нешта сапраўднае, дык у мяне яна — немагчымае.
Бо страх — гэта пачатковае і прыроднае пачуццё чалавека; страхамтлумачыццаўсё — і першародны грэх, іўспрычыненая цнота. 3 страху ўзрасла і мая дабрачынная цнота, якая называецца навукай.
Бо спрадвеку ў чалавеку гадаваўся страх перад дзікімі жывёламі, уключаючы сюды і таго звера, якога ён тоіць у самім сабе і якога сам баіцца: Заратустра называе гэтага звера «ўнутраным быдлам».
Гэты страх, старадаўні і пачатковы, які стаў нарэшце вытанчаным I адухоўленым, цяпер, як мне здаецца, называецца навукай.
Так казаў сумленны духам; а Заратустра, які якраз заходзіў у пячору, — а ён чуў апошнюю казань і разгадаў яе сэнс, — кінуўямужменю ружаў, пасмяяўся з ягоных «ісцін». «Што? — усклікнуў ён. — , Што я чую? Сапраўды, здаецца мне, адзін з вас — дурань, а тваю «ісціну» я момантам пастаўлю дагары нагамі.
— Бо ў нас страх — гэта выключэнне. А мужнасць і дух прыгодаў, прага да нязведанага і на што яшчэ не адважыўся, — мужнасць, вось што на мой клёк ёсць чалавечая перадгісторыя.
У сама дзікіх і бясстрашных звяроў чалавек адабраў, з зайздрасці, усе іхнія цноты: і толькі так ён зрабіўся чалавекам.
Гэта мужнасць, зрабіўшыся, нарэшце, вытанчанай і адухоўленай, гэта чалавечая мужнасць.з арлінымі крыламі і змяінай мудрасцю, я думаю, сёння называецца...»
«Заратустра!» — уадзінголаскрыкнуліўсепячорнікіізарагаталі ўголас; але нешта падобнае на цяжкуто хмару аддзялілася ад іх і паднялося ўгору. Засмяяўся і чарадзей і сказаўхітравата: «Вось і майце! Сышоў мой злы дух!
Ці ж сам я не асцерагаў вас ад яго, кажучы, што ён шэльма і хлус, гэты дух ілжы?
I асабліва тады, калі паказваецца голы. Але я не вінаваты, што ён такі падступны! Хіба ж бо я стварыў гэты свет і яго разам з светам?
Вось і майце! Будзем зноў радыя і вясёлыя! I хоць гнеўны позірк у Заратустры — зірніце на яго! Ён злуецца на мяне, — але яшчэ да ночы ён зноў палюбіць мяне і пачне хваліць, бо не можа доўга абыходзіцца без такога глупства.
Ён любіць сваіх ворагаў: з усіх, каго толькі я бачыў, ён найлепей авалодаў гэтай штукай. Але за гэтую любоў да ворагаў помсціцца ён — на сваіх сябрах!»
Так сказаў стары чарадзей, і вышэйшыя людзі ўхвалілі яго казань: і тады Заратустра пачаў пахаджаць сярод іх, з любоўю і нянавісцю паціскаючы рукі сваім сябрам, быццам хочучы памірыцца з усімі і выпрасіць даравання. Але калі ён дайшоў да выхаду з пячоры, яго зноў павяло на свежае паветра і да звяроў, і ён сабраўся непрыкметна ўцячы.
Сярод дочак пустыні
1
«Не адыходзь! — сказаў тады дарожнік, які называў сябе Заратустравым ценем. — Застанься э намі, a то ранейшая туга зноў нападзе на нас.
Стары чарадзей шчыра падзяліўся з намі тым найгоршым, штоўягобыло.івось, зірні, — унашагадобрагапабожнагаПапы на вачах слёзы, і ён зноў гатовы плысці па моры паныласці.
Падобна на тое, што гэта каралі спрабуюць стрымлівацца перад намі: бо за сённяшні дзень яны лепш за ўсіх нас навучыліся гэтаму! Але я гатовы пайсці ў заклад, што калі б не сведкі, яны б таксама закалацілі благую гульню,
— благую гульню марудлівых воблакаў, вільготнай маркоты, сырой нуды, хмарнага неба, украдзеных сонцаў, восеньскіх віскатлівых вятроў!
— благую гульню нашых галашэнняў і крыкаў на дапамогу: застанься ж з намі, о Заратустра! Тут шмат схаваных гаротаў, якія хочуць выказацца, шмат воблачнага і вечаровага, шмат душнага паветра!
Ты накарміў нас моцай, мужчынскай ежай і бадзёрымі прыпавесцямі: дык жа не дапусці, каб дух жаноцкасці і песты авалодаў намі за дэсертам!
Ты адзін робіш паветра вакол сябе моцным, бадзёрым і чыстым! Нідзе на зямлі не знаходзіў я паветра чысцейшага, чым утваёй пячоры!
Хоць і пабачыў я шмат краёў, a hoc мой адвык пазнаваць і ацэньваць розныя пахі; а ў цябе, у тваёй пячоры, цешыцца нюх мой як ніколі раней!
Хіба што аднаго разу, — о, даруй мне адзін успамін! He крыўдуй за старую застольную песню, якую я склаў, жывучы сярод дочак пустыні:
— бо там таксама было добрае, здаровае, светлае паветра Ўсходу: там адышоў я далей за ўсё ад захмаранай, ад сырой, панурай, струхлелай Эўропы!
Тады я любіў дзяўчат Усходу і іншых паднябесных краін, чые блакітныя нябёсы не азмрочвалі ніводнае воблачка, ніводная думка.
Вы не паверыце, як жа манерна сядзелі яны, калі не скакалі — глыбокія, але пры гэтым бяздумныя, быццам маленькія таямніцы, быццам упрыгожаныя стужкамі загадкі, быццам дэсертныя арэшкі,
— стракатыя, яркія і чужыя, сапраўды так! Але не азмрочвала іх ніводная аблачынка — гэтыя загадкі даваліся адгадваць сябе: і вось — у гонар гэтых дзяўчат склаў я тады застольную псальму — псальму за дэсертам».
Так казаў дарожнік, які называў сябе Заратустравым ценем; і перш чым хто паспеў адказаць яму, ён схапіў арфу старога чарадзея і, скрыжаваўшы ногі, азірнуўся вакол, спакойны і мудры: павольна і выпрабавальна ўцягнуў у сябе паветра, быццам спрабуючы на смак новае, незнаёмае паветра чужой краіны. А пасля заспяваў у нейкай адмысловай манеры, з лямантам і завываннем.
2
Пустыня расце: гора таму, хто пустыні хавае — О! Урачыста! Сапраўды ўрачыста! Годны пачатак!
Па-афрыканску ўрачыста!
Годна ільва,
Альбо высокамаральнае малпы — — але не вас, Любасныя дзяўчаты, Каля чыіх ног мне, Эўрапейцу, пад пальмамі Дазволена сядзець. Сэля.
Проста дзівосна!
Там і сяджу цяпер,
Паблізу пустыні, і ўжо
Зноў ад пустыні далёка,
Але яшчэ не спустошаны:
Бо ўжо паглынуты
Гэтым маленькім аазісам...
— ён якраз бо разявіў Сваю любасную пашчу, Сама духмяную пашчу: I я ўпаў туды, У салодкую пашчу — і вось Я сярод вас, любасныя дзяўчаты! Сэля.
Слава, слава таму кіту, Якідаўпрытулакгосцю! — Ці зразумелі вы Мой вучоны намёк!
Слава таму жывату За тое, што ён Стаў утульным аазісам, Як вось гэты цяпер мне: Але што паняверыць мяне — Гэта, што я сын Эўропы; яна Сама недаверлівая 3 усіх старых жанок.
Няхай гэта Гасподзь паправіць!
Амін!
I вось я тут,
У гэтым маленькім аазісе, Як фінік, Салодкі, руды, паспелы, духмяны, Прагны вуснаў дзявочых, Яшчэ болей прагны ўкусу Беласнежных, халодных, Вострых дзявочых зубоў, Якога прагна жадаюць Сэрцы ўсіх фінікаў палкіх. Сэля. Да названых паўднёвых пладоў Падобны, нават дужа падобны, Я ляжу тут сярод рою Гуллівых назолаў-жукоў, Сярод марнасці прахлай Нясціплых, маленькіх, пошлых жаданняў, I намыслаў грэшных, —
Сярод вас,
О маўклівыя і прадчувальныя Коткі-дзяўчаты,
Дуду і Зулейка —
А сфінксаваны, хоць адным словам Выславіць мог бы пачуцці свае: (Даруй мне, Божа, Гэты грэх супраць мовы!) —
Сяджу тут, удыхаючы водар паветра, Празрыстага, райскага, свежага, У залацістых палосках, Такога паветра
Месяц яшчэ не пасылаў — Ані выпадкова, Ані з капрызу,
Як расказваюць старажытныя паэты. Але я скептык,
Я сумняваюся ў гэтым, Я паходжу з Эўропы, а яна — Сама недаверлівая баба на свеце. Хай выправіць гэта Гасподзь! Амін!
П'ючы духмянасць паветра, Уцягваючы ноздрамі прагнымі, Без будучыні, без успамінаў, Сяджу я тут,
О любасныя сяброўкі мае, 1 пазіраю на пальму,
Як яна, нібы танцорка, Гнуткім станам чаруе, Сцёгнамі пругкімі вабіць, — Пераймаеш яе, загледзеўшыся! Яна падобная на танцорку, якая Доўга — о, як небяспечна доўга! — Стаіць на адной назе — Можа, яна пра другую забыла? Прынамсі, дарма я шукаў
Каштоўную другую палавіну, У святой блізкасці я шукаў Лёгкай тканіны бліскучых адзежын, Тонкіх павеўных спадніц.
КНІГІ ОНЛАЙН
