Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
На жаль, мае чароўныя сяброўкі,
Верце — не верце — няма:
Яна згубіла другую ножку!
Ах, як шкада!
Магчыма, яна недзе блукае, Няўцешніца адзінокая?
Магчыма, страшэннай пачвары баіцца Ільва жаўтагрывага?
Можа, абгрызена ўжо, Парваная на кавалкі? О гора!О гора!
Напэўна, ужо з'едзена яна. Сэля.
О, не плачце, Пяшчотныя сэрцы! He плачце, Сэрцы фінікаў!
Малочныя грудзі!
Салодкія сэрцы!
He плач болей,
Бледная Дуду!
Будзь мужчынам, Зулейка!
Мужная, мужная будзь! — А можа, дарэчы тут будзе Сябе ўмацаваць Сродкам сардэчным?
Намашчанай прыпавесцю?
Урачыстаю прытчаю?
О! Уздыміся, годнасць,
Годнасць дабрачынства! Годнасць эўрапейца! Дыхайце, дыхайце, Мяхі дабрачынства!
О!
Яшчэ раз завыць,
Маральна завыць!
Маральным ільвом
Перад дочкамі пустыні завыць!
— Бо выццё — дабрачынства, О, найлюбаснейшыя дзяўчаты — Палкасць эўрапейца, эўрапейцава страснасць За ўсё даражэйшая!
I вось я тут ужо,
Я, эўрапеец,
Я не магу інакш, памажы мне, Божа!
Аман!
Пустыня расце: гора таму, хто пустыню хавае!
Абуджэнне
1
Пасля песні вандроўніка пячора раптам напоўнілася шумам і смехам: і як што госці гаварылі ўсе разам, і нават асёл пры такім захапленні не маўчаў, у Заратустры з 'явілася лёгкая агіда да сваіх гасцей і гарэзлівы настрой, хоць ён і радаваўся іх весялосці. Бо яна здавалася яму знакам выздараўлення. I вось паціхеньку ён вымкнуўся на свежае паветра і загаварыў са сваімі звярамі.
«Кудыпадзеласяцяперіхняягарота? — спытаўся ён, уздыхнуўшызлёгкайпрыкрасцю. — Падобнанатое, што, пабыўшы ў мяне, яны развучыліся клікаць на дапамогу!
— хоць, на жаль, не развучыліся яшчэ наогул крычаць». I Заратустра заткнуў сабе вушы, бо да радаснага шуму вышэйшых людзей неяк дзіўна дамешвалася аслінае «І-А».
«Імвесела, — сказаўёндалей, — іхтоведае, можа, весяляцца яны за кошт гаспадара? I хоць яны вучыліся смяяцца ў мяне, ды не майго смеху навучыліся.
Але што з таго! Яны ўжо немаладыя і смяюцца, і здаравеюць кожны па-свойму; і не такое чулі мае вушы і не абураліся.
Гэты дзень — перамога: ужо адступае, бяжыць мой стары закляты вораг — Дух Цяжару! Як добра канчаецца дзень, што пачаўся так цяжка і блага!
I ён хоча закончыцца. Вечарэе: ён імчыцца па моры, шалёны верхавец! Як раскачваецца ён, шчасны, летучы дамоў, на пурпуровых сёддах сваіх!
Неба глядзіць так ясна, свет такі глыбокі: О вы ўсе, дзівосныя людзі, што прыйшлі да мяне, яшчэ варта жыць побач са мною!
Так сказаў Заратустра. I зноў з пячоры пачуліся крыкі і смех вышэйшых: яны зноў загаварылі.
«Торгае гэтая рыба, добрая ёй прынада мая, і вось — адступае іх вораг, Дух Цяжару. Калі я добра пачуў, яны вучацца смяяцца з сябе.
Разбірае іх мужчынская ежа, цвеляць сакавітыя і мацавітыя прыпавесці мае: і сапраўды, я не частую гнілой гароднінай! У мяне ежа воінаў, ежа заваёўнікаў; я абуджаю новыя жаданні.
Новыя надзеі ў іхніх руках і нагах, сэрцы іх расшыраюцца. Новыя словы знаходзяць яны, і скора іх дух будзе дыхаць адвагаю.
Зразумела, такая ежа непрыдатная дзецям і жанчынам, якія пакутуюць ад маркоты — як старым, так і маладым. Інакш неяк трэба пераконваць іхнюю нутробу: не лекар ім я і не настаўнік.
Агіда адступае ад гэтых вышэйшых людзей: што ж! гэта мая перамога. У маім царстве ім небяспекі няма, любы дурны сорам уцякае ад іх, сэрцы іх адкрываюцца.
Яны размыкаюць сэрцы свае, вяртаюцца шчаслівыя гадзіны, яны святкуюць і жуюць — яны робяцца ўдзячнымі.
I тое, што яны робяцца ўдзячнымі, я лічу найлепшым знакам. Яшчэ пройдзе крыху часу, і яны прыдумаюць сабе святы і паставяць помнікі сваім ранейшым радасцям.
Яны ацаляюцца!» — так сказаў радасна Заратустра сэрцу свайму, гледзячы ўдалечыню; а звяры падышлі бліжэй і ўшанавалі яго спакой і шчасце.
2
Але тут Заратустра спалохаўся, бо слых ягоны, ужо абвыклы з шумам і смехам у пячоры, быў раптам уражаны мёртвай цішынёй; a hoc яго пачуў дым пахошчаў, быццам палілі сасновыя шышкі.
«Штотакое? Штоянытамробяць?» — спытаўсяёнсаму ch-
бе і падкраўся да пячоры, так, каб убачыць сваіх гасцей, а самому застацца няўбачаным. О вялікае дзіва! Што ж угледзелі вочы ягоныя!»
«Усе яны зноў сталі пабожныя, яны моляцца, яны павар'яцелі!» — сказаў ён, без меры здзіўлены. I сапраўды! Усе вышэйшыя людзі — абодва каралі, адстаўны Папа, ліхі чарадзей, жабрак-дабрахот, вандроўнік і цень, стары вяшчун, сумленны духам і сама брыдкі чалавек — усе яны кленчылі, быццам дзеці альбо старыя пабожныя бабулі, і маліліся аслу. А сама брыдкі чалавек якраз пачаў хрыпець і сіпець, нібыта нешта неверагоднае хацела вырвацца з яго; калі ж, нарэшце, ён апрануў гэта ў словы, дык гата было не што іншае, як своеасаблівая дабрамысная літанія ў гонар асла, якому маліліся і курылі пахошчы. I такія былі словы яе:
Амін! Чта і хвала, і мудрасць, і падзякаванне, і сіла, і слава Госпаду нашаму на векі вечныя!
А асёл крыкнуў: «І-А».
Ён узяў на сябе цяжар наш, і прыняў вобраз слугі, сэрца яго цярплівае, і ён ніколі не скажа «Не», і той, хто любіць Госпада свайго, той карае яго.
А асёл крыкнуў: «І-А».
Ён не кажа: хіба што ўвесь час вымаўляе «Так» таму свету, які стварыў: так ён хваліць яго. I ў гэтым спанатранасць ягоная, што яна не гаворыць: так што мала калі ён не мае рацыі.
А асёл крыкнуў: «І-А».
Непрыкметна ідзе ён па свеце. Ён любіць шэры колер, ім ахінае сваю цноту. Калі і ёсць у яго дух, дык ён схаваны: аднак кожны верыць у яго доўгія вушы.
А асёл крыкнуў: «І-А».
Якая таемная мудрасць — мецьдоўгіявушы, заўсёды казаць «Так» і ніколі «Не»! Ці не паводле свайго вобраза і падабенства стварыў ён гэты свет — гэта значыць як мага дурнейшы?
А асёл крыкнуў: «І-А».
I простымі, і крывымі дарогамі ходзіш ты; і мала турбуе цябе, што людзям здаецца крывым, а што — простым. Па той бок дабра і зла ляжыць тваё царства. У тым цнота твая, што не ведаеш ты, што такое нянавісць.
А асёл крыкнуў: «І-А».
Ты нічога не адкідаеш, ні каралёў, ні жабракоў. I дзецям не забараняеш прыходзіць да цябе, а калі нядобрыя хлапчукі дражняць цябе, ты прастадушна кажаш: «І-А».
А асёл крыкнуў: «І-А».
Ты любіш асліх, і сама свежыя смоквы падабаюцца табе, і аддаеш ты належнае ўсякай ежы. Пах бадзякоў мацуе тваё сэрца, калі выпадае табе галадаць. I ў гэтым — божая мудрасць.
А асёл крыкнуў: «І-А».
Аслінае свята
1
Але на гэтым месцы літаніі Заратустра ўжо не мог болей трываць і сам крыкнуў «І-А» яшчэ галасней за асла і кінуўся на ашалелых гасцей. «Што гэта вы тут вырабляеце, прыяцелі? — крыкнуў ён, рыўкамі падымаючы з зямлі мольбітаў, — Ваша шчасце, што ніхто, акрамя Заратустры вас не бачыў.
Кожны падумаў бы, што вы з гэтай вашай новай верай, — зацятыя блюзнеры альбо старыя бабы, што ўжо зусім з'ехалі з глузду!
А ты, апошні Папа, як ты мірышся з самім сабой, калі так нягожа молішся аслу, быццам ён бог?»
«Даруй мне, о Заратустра, але ва ўсім, што датычыцца Бога, я болып абазнаны за цябе. Тут нікуды не папрэш.
Лепей боўзносіцьмалітвы Госпадуўтакім вось вобразе, чым наогул не мець божага вобраза! Падумай над гэтымі словамі, узнёслы мой дружа, і ты неўзабаве спасцігнеш, у якім выслоўі ісціна.
Той, хто сказаў: «Бог ёсць Дух», зрабіў найвялікшы крок і скачок, які наблізіў да няверства, крок, якога ніхто на зямлі да яго яшчэ не рабіў: нялёгка паправіць тое, што сказана ім!
Маё старое сэрцахвалюеццаітрымціць, калі падумаю, што ёсць яшчэ на зямлі нешта вартае малітвы. Даруй жа, о Заратустра, старому пабожнаму сэрцу апошняга Папы!»
«Аты, — звярнуўсяЗаратустрадавандроўніка, якіназываў сябе ягоным ценем, — ты называеш сябе свабодным духам
і ўяўляеш сябе ім? А сам грэшыш балвахвалствам, удзельнічаеш у розных папоўскіх вычудах?
Сапраўды, што ты ладзіш тут, яшчэ горш за тое, што ты нарабіў з гэтымі нехарошымі чарнамазымі дзяўчатамі! Эх ты, нікчэмны нявернік!»
«Так, усё гэта даволі паскудна, — адказваў вандроўнік, які называў сябе Заратустравым ценем, — і твая праўда: але я нічога не магу з гэтым зрабіць! Стары Бог зноў жывы, о Заратустра, што б ты там ні казаў.
Ва ўсім вінаваты сама брыдкі чалавек — гэта ён уваскрэсіў яго. Хоць ён і кажа, быццам калісьці забіў яго, але смерць багоў — заўсёды забабон».
«А ты, — спытаўся Заратустра, — ты, стары ліхі чарадзей, што ты зрабіў? Хто ў гэты свабодны век паверыць у цябе, калі сам ты вызнаеш гэты боскі аслізм?
Глупства было тое, што рабіў ты; як ты, такі разумны, мог учыніць такое глупства?»
«О Заратустра, — адказваўвяшчун-чарадзей, — тваяпраўда, гэта было глупства, і я ўжо паплаціўся за яго».
«А ты, — звярнуўся Заратустра да сумленнага духам, — раскінь мазгамі і шырэй расплюшчы вочы! Ці не паўстае супроць гэтага тваё сумленне? Ці не надта чысты твой дух для малітвы і чаднага фіміяму гэтых святошаў?»
«У гэтым нешта ёсць, — адказваў той, вылупіўшы вочы, — ёсць нешта такое ва ўсім гэтым спектаклі, што ўлешчвае нават маё сумленне.
Магчыма, я проста не адважваюся верыць у Бога, аднак мне несумненна тое, што ў гэтым вобразе Бог найбольш верагодны.
Паводде сведчання пабожных, Бог вечны: У каго столькі часу, той можа дазволіць сабе не спяшацца. Як мага дурней і павальней — такім чынам можна зайсці даволі далёка.
Той, у каго столькі духу, можа цалкам захапіцца глупствам і шаленствам. Згадай сам сябе, Заратустра!
Сапраўды! Нават сам ты цалкам мог бы зрабіцца аслом ад лішніцы сваёй і ад мудрасці сваёй.
Хіба не любіць сапраўды мудры хадзіць крывымі дарогамі? Гэтаму вучыць сама відавочнасць, гзтаму вучышся, гледзячы на цябе, Заратустра!»
«Ну і, нарэшце, ты, — сказаў Заратустра, павярнуўшыся да сама брыдкага чалавека, які ўсё яшчэ ляжаў на зямлі, працягнуўшы рукудаасла (боёндаваўямувыпіцьвіна). — Ты, каму няма назову, скажы, што зрабіўты?
Ты здаваўся мне пераўтвораным, блішчалі вочы твае, брыдкасць твая была ахутана ўзвышаным: што ж зрабіў ты?
Значыць, гэта праўда, што кажуць, быццам ты ўваскрэсіў яго? А навошта? Хіба ж без ніякай прычыны забілі яго і аддзяліліся ад яго?
Ты сам здаваўся мне ўваскрэшаным: што ж ты зрабіў? Чамушы павярнуўся назад? Чаму здрадзіў сабе? Кажы, невыказны!
«О Заратустра, — адказваў сама брыдкі чалавек, — ты шэльма!
Ці жывы ён яшчэ, ці ўваскрэс, ці памёр канчаткова, хто з нас двух лепей ведае гэта? Я пытаюся ў цябе.
Аднак я ведаю адно: у цябе я навучыўся гэтага калісьці, о Заратустра: хто хоча забіць канчаткова, той смяецца.
КНІГІ ОНЛАЙН
