КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
паэзіяХнародаўТсвету Поль Верлен (1844—1896). Маст. Эдгар ІІІакін. ПОЛЬ ВЕРЛЕН У МЕСЯЦАВЫМ ЗЗЯНШ ВЫБРАНАЕ Укладанне, пераклад і заўвагі Алега Лойкі МІІІСК «МАСТАЦКАЯ ЛІТАРАТУРА» 1974 В 33 II (франц.) „ 70404-164 В М 302(05^-74 140-74 ©Пераклад на Веларускум мову. Выдавецтва «Мастадкая літаратура», 1974 г. ПАЭТЫЧПАЯ МУЗА ВЕРЛЕНА Асобнай кнігай вершы Поля Верлепа на беларускай мове выходзяць упершыню. Думаецца, што ўжо само гэта выкліча цікавасць да кнігі аднаго з пайвялікпшх лірыкаў новага часу, які, паводле слоў A. В. Лупачарскага, даў сусветнай лірыцы «нямала сапраўдпых шэдэўраў, якія па свайму майстэрству належаць да найпрыгажэіішага, што толькі моваю чалавечаю было калі створана». Надзвычай складаны быў лёс Верлепа. Усё сваё жыццё, акружаны нянавісцю сучаснага яму грамадства, Верлен сумаваў па прыгажосці цялеснай і чысціні духоўнай. Уся яго творчасць была праклёнам грамадскаму ладу. Гэтага, на жаль, пе заўважылі яго сучаснікі — яны бачылі ў ім толькі паэта-песіміста і абвясцілі яго пачынальнікам дэкадэнцкага мастацтва. Жывыя і зусім бясспрэчпыя для нас сведчапні рэвалюцыйнага абурэння Верлена былі прыглушапы пры яго жыцці, а наступныя накалеппі, ігпаруючы іх, ізалюючы паэта ад грамадства, разглядалі Верлена як чыста іпдывідуалістычпага, камернага паэта. Сапраўды, пранікнёны лірызм, адзначаны тонкай музычпасцю і вобразнасцю, гэтая адметпая рыса сталай паэзіі Верлепа, нярэдка спалучаецца ў лго з матывамі смутку, адчаю і рэлігійнап містыкі. Адпак мы ведаем і другога Верлена, у паэзіі якога гучаць сацыяльныя матывы, адчувасцца глыбокая незадаволенасць буржуазнай рэчаіснасцю, ярка выяўляецца нянавісць да тлустага, самазадаволенага мяшчанства. Ужо ў маладосці Верлеп прытрымліваўся рэспубліканскіх поглядаў, верыў у ідэалы свабоды, роўпасці, братэрства. У гады Другой імперыі ён с.упрацоўнічаў з апазіцыйным друкам, выступаў з антыбанапартысцкімі вершамі. У дні ІІарыжскай камуны Всрлсн, нягледзячы па забаропу версальскіх улад, служыць Камуне, загадваючы бюро прэсы парыжскай ратушы. У эміграцыі, у Лопдапе, Верлен падтрымліваў сяброўскія сувязі з камунаралі-эмігрантамі, наведваў іх сходы і літаратурпыя вечары. Рэакцыя пастаянна цкавала паэта. 3 1872 да 1882 года Верлен пе змог апублікаваць у афіцыйным перыядычным друку ні аднаго верша, пра яго не было надрукавана ніводнай рэцэнзіі. Ніхто не прыпшоў яму на дапамогу, калі яго заключылі ў турму ў бельгійскім горадзе Монсе за тое, што ён страляў у свайго сябра — вядоыага фравцузскага паэта-сімваліста Арцюра Рэмбо (прыкры эпізод з гісторыі іх увогуле дружалюбных адносін). Французскі ўрад не толькі не зрабіў адпаведпага дэмаршу, але, болып таго, атэставаў Верлена бельгшскш уладам як небяспечнага камунара. Праўда, увесь гэты час светапогляд Поля Верлена заставаўся супярэчлівым, Пра гэта сведчыць, напрыклад, топ факт, што ў адным і тым жа зборніку «Колісь і нядаўна» (1881) былі змешчаны цалкам процілеглыя творы — верш «Маіістэрства паэзіі», які пазней стаў мапіфестам французскага сімвалізму, і блізкая да паэзіі Парыжскай намуны рэвалюцыйная паэма «Пераможаныяэ (1867—1872), Сёння, амаль праз 80 гадоў пасля смерці Верленаі перад намі паўстае парадаксальпае гістарычпае аблічча паэта: мы бачым яго ва ўсёй велічы паэтычнага таленту і ў той жа час ва ўсёй складанасці і супярэчлівасці яго светапогляду. У паэзіі Верлена адлюстраваліся яго пошукі сапраўднай творчай свабоды ад мяшчанскага дабрабыту, ад агульнапрынятых норм буржуазнай маралі. Лаэт усей душой вітаў ГГарыжскую камуну, а пасля яе разгрому спрабаваў зпайсці заспакаепне ў свабоднай гульні фаптазіі, у кахаппі, у бадзяжніцтве, парэшце, у рэлігійным паслушэпстве. Галеча, хваробы, цяжкая сямейная драма, алкагалізм — усё гэта паступова разбурала талепт Верлена. Смерць яго як паэта настала раней за фізічную смерць. Творчасць Поля Верлена — гэта паэтычная гісторыя яго мяцежнай душы, разгубленай ад удараў рэакцыі, ахопленап смуткам І адчаем. Трагічнасць светаўспрымання звязана ў Верлепа перш за ўсё з трагічным абліччам яго эпохі. У той жа час творчасць Всрлена — гэта і лірычны свет чалавека яго часу, Хоць гістарычныя падзеі эпохі (франка-пруская вайна, Парыжская камуна, рост палітычнай актыўнасці рабочага класа і г. д.) амаль но зпайшлі пепасрэднага адлюстравання ў яго творах, аднак яны ўсё ж выяўляюць унутранае, інтымпае жыццё сучасніка Парыжскай камувы, чалавека, які жыў у змрочпую пару рэакцыі 70—90-х гадоў. Першыя зборнікі вершаў Верлепа былі далёкія ад сімвалізму. У іх адчуваецца ўплыў парпаскай шко' лы, якую ўзначальваў Лекопт дэ Ліль, і асабліва Шарля Бадлера. Гэта датычыць, у прыватнасці, ранняга, юнацкага зборпіка «Сатурнаўскія вершы» (1866). Але ўжо ў гэтым зборніку, праслкпутым песімізмам і адзяачаным культам яснай і дакладнай паэтычнай формы (што было характэрна для парнасцаў), узпікаюць і новыя матывы, якія вызначаць напрамак далейшага развіцця паэзіі Верлена, стануць характэрпымі для яго сталай і позпяй творчасці,— мудрагелістасць вобразаў, музычнасць, напеўнасць, глухое, невыразнае гучанне, пачуццё неакрэсленай, але пічьтрай і натуральпай мелапхоліі («Разгубленасць», «Асенняя песпя»), «Шыкоўныя святы» (1869) — своеасаблівая калекцыя паэтычных замалёвак, якія паказваюць вытанчаныя забавы кавалераў і дам XVIII стагоддзя. Персанажы твораў гэтага зборніка пе жывуць у рэальным свеце. Іх вобразы паўстаюць перад намі як вольная гульня фаптазіі паэта — палоппіка вялікага французскага мастака Антуана Вато. У зборніку «Добрая песпя» (1870) Верлен расказаў пра сваё палкае і нясмелае кахаппе да Мацільды Матэ, сваёй нявесты і будучай жонкі, пра каханпе, якое, на жаль, было нешчаслівае. Вершам гэтага зборніка ўласцівы прастата, шчырасць, Іх паэтычпая мова набліжаецца часам да цростай гутаркі, лірычпая атмасфера падзвычай празрыстая, сардэчная, лірызм поўпы топкіх псіхалагічных шоансаў. У гады рэакцыі Верлену ўдалося выдаць толькі адзін зборпік — «Рамапсы без слоў» (1874), у які ўвайшлі вершы, папісаныя ў 1872—1873 гадах. Гэты зборнік — самы эначны па сваёй мастацкай вартасці, не заўважаны сучаснай паэту літаратурпай крытыкап, топькі пасля быў падняты па шчыт сімвалістамі. «Добрая песня», «Рамансы без слоў» — вышэіішае паэтычпае дасягпенне Поля Верлеаа. Паэт пе імкнуўся да цэласпага, сіптэтычпага адлюстраваппя рэальнага свету. У яго вершах амаль няма падзей. Ен быццам свядома адварочваўся ад іх, каб звярнуцца да сваііго сэрца. Уяўнае жыццё ў паэзіі ён выказаў як самастойнае рэальнае жыццё. Музычнасць і маляўнічасць бачаппя свету пабываюць і самастойную форму. Пяма ні прадметаў, ні пачуццяў, пі знешпяга аб’ектыўпага свету—ёсць толькі музыка, якая ўзнікае ў душы паэта, ёсць слова, здольнае перадаць гэтую музыку ў сваім рытме і сваёй афарбоўцы. Нават прырода, імпрэсіянісцкія пейзажы Верлена былі па сутнасці пейзажамі яго душы. Перад намі пе карціны і галасы прыроды, а свет адчуваппяў і перажываппяў самаго паэта. Усе верлепаўскія рэаліі: дрэва, ліст на ім, кропля дажджу — як бы выпраменьваюць ледзь чутны гук. Гукі зліваюцца ў музычным руху верша, кожяае слова робіцца потай. Усе разам япы ўтвараюць музыку паэтычнага свету Верлена. У 1881 годзе Верлеп выдаў кнігу вершаў, прасякнутых рэлігійным духам,— «Мудрасць». Турэмным свяшчэяяінам удалося на нейкі час прывесді паэта да веры ў хрысціянскага, каталіцкага бога. Але як не скавала яго цалкам сімвалісцкая тэорыя, так не звязала яго да канца і рэлігія. У пачатку 80-х гадоў ён зразумеў, што рэлігія не адпавядае яго перакапанням. Поль Верлеп не стварыў сваёй уласнай паэтычнай тэорыі. Праўда, ён папісаў верш «Майстэрства паэзіі», які ўяўляе сабой пешта накшталт пародыі па аднапмепны твор тэарэіыка фраяцузскага класіцызму Буало з яго строгімі правіламі. Але сам Верлен не падаваў «Майстэрству паэзіі» зпачэпня літаратуряага мапіфеста. Тут усё не адпавядае сцверджапням Буало. Калі для Буало на першьш месцы сэнс, дакладнасць, яснасць, то для Верлепа — пеакрэсленасць, невыразнасць, музычнасць. Сам Верлсн захоўваў традыцыйныя памеры і рыфму, разам з Малармэ і Рэмбо ён збярог санет — гэту класічную форму франдузскай паэзіі, У той жа час у «Майстэрстве паэзіі» ён, заклікаючы выгнаць з цаэзіі абстрактпае красамоўства і рыторыку, аб’явІў вайяу традыцыйнай рыфме як пустой забаўцы. Магчыма, таму «Майстэрству паэзіІ» было суджапа нечакапа стаць маніфестам малодшага пакалення французскіх сімвалістаў. У канцы XIX стагоддзя адбываецца разпяволеяпе верша, уваходзіць у моду верлібр, і «праклятыя паэты» пазвалі Поля Верлепа сваім родапачы- нальнікам. Пасля смерці Леконта дэ Ліля Верлен быў абраны «каралём французскіх паэтаў». Больш Taro, ён быў абвешчаяы правадыром школы дэкадэнтаў, хоць сам Верлен гаварыў, што лічыць гэта слова бязглуздым і піяк не стасоўным да азпачэння паэтычнай практыкі яго маладых сяброў. У гісторыі літаратуры роля Поля Всрлена выключпа вялікая. Ён увбагаціў французскую і сусвотпую лірыку разнастайнымі адцепнямі перажыванняў і пачуццяў, надаў вершу тонкую музычпасць (праўда, нярэдка за кошт недакладпасці сэнсу). «Адзін з самых суб’ектыўных паэтаў, якіх толькі памятае гісторыя літаратуры» (В. Я. Брусаў), Верлен быў бліжэй да пачуццяў простых людзей, чым Рэмбо і Малармэ; яго паэзія, у якой ён раскрываў усё самае цудоўнао і самае горкае ў сваёп душы,— болып шчырая і лірычная. Лірыка Верлена і сёппя па чысціні, непасрэднасці, шчырасці пе мае сабе роўнай на фрапцузскай мове. Па словах A. М. Горкага, «Верлен бьтў болыц зразумелы і просты, чым яго вучпі; у яго заўсёды мелапхалічных і акрыленых гльтбокай тугой Bepmax быў ясна чуцен крын адчаю, боль чуллівап і пяшчотнай душы, якая прагне святла, прагне чысціпі, шукае бога і не знаходзіць, хоча любіць людзей і но можа». БАРЫС МІЦКЕВІЧ Са »6орпіка „САТУРНАЎСКІЯ ВЕРІ1ІЫ« 1866 31 еланхолія Эрнэсту Буцье I рэзігнацыя Як сніў, як трызніў колісь я, малы, Раскошай, пыхай Персіі, Непала, Палапамі цара Сардапапала: Там вежы ў золаце, у серабры — сталы, Звон лютпяў, водар льюдь парфумы, кррмы, Як рай душы — бяскопцыя гарэмы!.. Цяпер жыцпём сцябаяы, не юпак, Болып ціхі, па-ранейшаму гарачы, Кілзаць красу пачуццяў мушу ў плачы, Сам пс зракаючыся іх, аднак.