Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
Вся постройка с утварью й колоколамя обошлась около 13000 руб. Н вот 25 ноября 1907 г. совершйлось освятенйе новосооруженной церквй Епйскопом Мйнскйм й Туровскйм Мйхэйлом С31. В дальнейшем, к велйкому сожаленйю, она разделмла судьбу многйх мйнскйх церквей. По сообвденню сотрудннка Белгосмузея Л Д. Клока ее разрушйлй около 1929-30 гг. прй постройке Дома Правйтельства.
Ныне церковь в честь йконы "Всех скорбяшях Радосте" возрож дается в новом качестве (как памятннк жертвам Чернобыля) й на новом месте (ул. Прнтыцкого) 14J. Хочется верять, что по прммеру свойх дедов мйнчане не останутся безучастнымя к этому доброму делу.
1. Мйнскне епархяальные ведомостя. 1907. №17. С. 322-325.
2. Мянское слово. 1912. 8 апреля.
3. Мйнскне епархйальные ведомостй. 1907. №23. С. 463-464
4. Веснік беларускага экзархата. 1992. №8/1. 0. 21 23.
Н. Н. М е з г a (Гомель)
Проблема белорусского нацмонального меньшннства в Польше в советско-польскмх отношеннях (1921-1926 гг. )
В основе язученйя советскямй ясторйкамй международных отношеняй н внешней полйтйкй СССР долгне годы лежал теэйс о непогрешймостй советской дйпломэтйй. Это вело зачастую к одностороннему й необ'ьектйвному освешенню советской внешней полйтйкй, замалчлванмю отдельных фактов.
Йзученйе советско-польскйх отношеняй также несет на себе печать названных выше негатйвных факторов, влйявшйх на развятйе советской йстормографнй международных отношеняй. Однйм йз аспектов в отношеняях межДу СССР м Польшей, которому в советской йстормографйй уделялось мало внймэнйя, является проблема Западной Беларусн в советско-польскнх отношенйях.
18 марта 1921 г. в Ряге между Польшей, с одной стороны, й Р(ЖР н УССР, с друг.ой, был заключен мнрный договор. Делегацяя БССР в Рмге не прйсутствовала. Правйтельство БССР передало свой полномочйя на подпйсаняе мнрного договора правйтельству Советской Россйй. По мярному договору Западная Беларусь отошла к Польше. На этой терряторйй, по данным, прмводймым в советской лятературе, прожнвало 2,6 млн. белорусов. Рнжскнй договор содержал ст. 7, в которой нацйональным меньшйнствам на террнторйй Польшм, с одной стороны, й Р(ЖР, УССР, БССР, с другой, гарантйровалось право на свсбодное развйтйе культуры, языка, а также свобода релйгнозных культов.
Однако, в отношенмн населенйя Западной Беларусн эта статья не выполнялась польскймй властямй с момента заключення договора. Правнтельство БССР уже 21 августа 1921 г. было вынуждено обратйться к польскому правйтельству с нотой протеста в связй с нарушеннем прав белорусского населенйя на террнторйй Польшн. В ноте прослежявалось явное стремленне не обострять отношвння с Польшей.
Правятельство РСФЗР, а затем СОСР такле стремялось йзбегать обостреняя отношеннй с Польшей нз-за вопроса о нацйональных
меньшмнствах. Эта проблема не являлась первостепенной в советско -польскмх отношеняях. Во время вйэйтов в Варшаву Чнчернна осенью 1922 г. й осенью 1925 г. , Коппа в октябре 1923 г. основное внн манне на переговорах с польскймй представйтелямп концентрнровалось на другйх вопросах: торговый договор, транзнт, выполненне матернальных обязательств по Рйжскому договору. Вопрос о выпол ненйй ст. 7 Рйжского договора нй советской, нй польской стороной не поднммался.
В то же время было бы неправйльно утверадать, что проблема украмнского й белорусского нацмональных меньшннств в Польше полностью йгнорнровалась советской дйпломатпей. В мае яюне 1924 г. по йНйЦйатнве советской стороны между правйтельствамй СССР й Польшй состоялся обмен несколькймй нотамя в свяэй с положеннем украннцев й белорусов в Польше. Перепяска показала, что стороны разлячно толкуют положення ст. 7 Рйжского договора. Правятельство СССР счмтало, что эта статья дает ему право охраны прав нацмональных меньшмнств в Польше путем требованяя от польского правмтельства её точного соблюдення. Польское правятельство рассматрнвало этй устремленяя советской стороны как вмешательство во внутреннне дела Польшй. Хотя в советской ноте от 10 мая 1924 г. й говорнлось, что соблюденме ст. 7 Рйжского договора является необходммым условйем добрососедскпх отношеннй, обе стороны пошлй на быстрое прекраіденне днскуссйй, так й не прндя к какому-лнбо сблйженйю свонх поэйцйй. Нй СССР, нй Полыва не желаля ухудшать свой двустороннйе отношеняя нз-за проблемы нацнональных меньшйнств.
Советскую позйцйю по проблеме украмнского й белорусского нацнональных меныіпінств в Польше концептуально йзложйл в своей речй на 3-ем Всесоюзном сьезде Советов 14 мая 1925 г. народный комнссар мностранных дел Чйчерян. Он прязнал, что ст. 7 Рйжского договора Польшей не выполняется. Добнться ее выполнення от Поль шн, no мненйю Чйчернна, путем оказання на нее давлення нельзя. 'Ійчернн счйтал, что решеняе проблемы нацнональных меньшмнств возможно лйшь прй условйй обіцего улучшення советско-польскмх отношеннй. Такой позпцней руководства советской внешней полйтйкй й обт>ясняется, вйдймо, to, что вопрос о соблюденйй прав украйнцев й белорусов в Польше крайне редко поднммался советской стороной. Однако эта проблема, не являясь первостепенной в советскополь-
137 -
скмх отношенмях в 20-е годы, оказывала определенное отрнцательное вляянне на развнтне этнх отношеннй.
Ю. В. К і т у р к a
(Гродна)
Погляды Ю. Шлсудскага на палітыку русіфікацы:.
Пачынаючы з 60-х гг. XIX ст. на тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай палітыка русіфікацыі становіцца адлюстраваннем нацыянальнаіч прыгнёту з боку расійскага самадзяржаў’я. Ніякія іншыя абмежаванні ке выклікалі такога абурэння ў асяроддві польскіх рэвалюцыянераў не ў Полыпчы, але 1 ў Літве (пад гэтй наввай у той час разумелі а;млі былога Вялікага княства Літоўскага). Адзін з лідэраў Полоскай саць'ч..’ зтычнай партыі (ППС) Ювэф Пілсудскі лічыў варожьець да палітыкі русіфікацыі галоўнай рысай кожнага свядомага барацьбіта. Але калі іншыя прыносілі ў няспыннае супраціўленне абрусенню шмат асабістых пачуццяў, а не зімнай развагі, то Ювэф Пілсудскі імкнуўся да больш-менш аб’ектыўнага разгледжання коранёў гэтай палітыкі 1 шляхоў яе правядзення Ill.
Зараджэнне русіфікацыі Пілсудскі бачыў у рэформах 6070-х гг. мінулага стагоддзя, знаходзячы пры гэтым нечаканыя аргументы і падыходзячы да парадаксальных вывадаў. He толькі ў яго час, але і ў нашыя дні, шмат хто лічыць русіфікацыю вынікам падаўлення нацыянальна-вызваленчага паўстання 1863-64 гг. Але тады ўзнікае заканамернае пытанне чаму ж пасля шматлікіх выступленцяў польакага 1 значнай часткі літоўска-беларускага грамадства 1 у канцы XVIII ст., і у гады войн з Наполеонам, і ў 1830 г. палітыка адкрытай русіфікацыі не праводзілася, а пачалася толькі з пачаткам рэфсрм у Расійскай імперыі?
Ю. Шлсудскі лічыў, што да пачатку рэформ у Расн не было сілы на, якую магло бы абаперціся самадзярлаў’е ў правядэенні русіфікацыі, бо ўсе расійскае грамадства было вельмі цялкім на пад’ём і доўта жыло ў стане стагнацыі. Толькі ў час рзформ з’явіўся слой, які актыўна шукаў прымянення сваім сілам. Гэта была разначынная інтэлігенцыя. ■ Шлсудскі не разглядаў расійскук
інтэлігенцыю як нешта аднароднае. Ен падыходзіў да яе не з культурнымі 1 маральна-этычнымі крытэрыямі, але ў залежнасці ад яе адносін да царызму і яго палітыкі. 3 яго пункту гледжання расійская інтэлігенцыя магла быць падзелена на дзве асноўныя часткі: тыя, хто пайшоў у барацьбу з царскай уладай, a іх вельмі мала 1 яны вельмі слабыя (напомнім, што Пілсудскі добра пазнаёміўся з рускім рэвалюцыйным рухам за гады сібірскай ссылкі) (21, 1 ўсе астатнія, няздольныя да барацьбы з самаўладствам. Яны 1 сталі апорай царызму ў палітыцы русіфікацыі, а ён гарантавау ім уладу 1 багацце пры ўмове ператварэння іх у чыноўніцтва. "Палітыка русіфікацыі, якая праводзіцца на ўсіх акраінах царскай дэяржавы, ёсць амаль што непазбежны вынік існуючых у ім грамадскіх адносін. Яна з’яўляецца рычагом у руках абанкроціўшагася царызму і мае непасрэднае дачыненне да ўзмацнення рзакцыі ў Расіі, а таксама ўяўляе сабой у некаторай ступені клапан бяспекі для выдалення дадатковага націску з боку інтэлігенцыі, якая жадае хлебу і ўлады," пісаў Шлсудскі на пачатку 1900-х гг. [3].
У сваіх артыкулах Ю. Шлсудскі часта звяртаў увагу на тре, што хоць палітыка русіфікацыі мела розныя праяўленні, але перш за ўсё гэта была спроба стварыць на захопленых землях новы прывілеяваны клас праваслаўных расіян. Выхадцы з буржуазіі, дваранства і духавенства хутка перайшлі ў слой чыноўнікаў. Інтарэсы прадпрымальнікаў захоўваліся палітыкай пратэкцыянізму, нават працоўныя масы былі ўцягнуты у русіфікацыю перасяліўшыяся рускія рабочыя 1 сяляне мелі прывілеі перад мясцовымі жнхарамі [ 4J. Царскі ўрад знаходзіў пімат спосабау, як абмежаваць справы адукацыі на захопленых тэрыторыях Рэчы Паспалітай [51. Асабліва балючым для палякаў і беларусау-католікаў было ўзмацненне рэлігійнага прыгнёту, і кожнае яго праяўленне знаходзіла сваё адлюстраванне ў публіцыстыцы Пілсудскага. Але больш за ўсё яго абурала расійская бюракратыя, якую ён лічыў "няздольнай да жывой справы, сапсаванай да шпіку касці... Яна заўсёды і ўсюды э’яўляецца перашкодай у кожнай грамадскай справе, нават самай легальнай" [ 6J.
Такім чынам Ю. Шлсудскі ў яго барацьбе з русіфікацыяй, няг ледзячы на часам завялікі палемічны запал. выказаў сябе здольным
аналітыкам, які можа правідлова ацзніваць сацыяльныя асновь ўнутранай палітыкі, што так дасканала спраўдзілася ў будучым.
1. Pilsudski J. Jak stalem sie socialista // Pilsudski J. Pisma-moviroskazy. T. 2, Warszawa,1930, S. 3.
2. Там жа, C. 12.
3. Pilsudski J. Rusifikacia // Pilsudski J.
Pisma-mowiroskazy. T. 2. 1930. S. 23
4. Pilsudski J. Rusifikacia // Robotnik, 1895. Nr. 8.
5. Pilsudski J. Korespondencia z "Przedswitu" z marca 1893 r.//Pisma zbiorowe. T. 1 Warszawa, 1937.S. 22-25.
6. Там жа, 0.33-36.
A. A. T h т o в a
(Гомель)
Проблема аграрной реформы в Лольше как фактор переворота Пплсудского
К 1926 г. Польша оказалась перед выбором сохранять прежнюю парламентскую форму правлення нля моднфнцнровать ее, усяляв роль презмдента н нсполннтельной властн. Первый варнант предполагал достнженне компромнсса с более шмрокнм сяектром снл, чем правые н центр, н нензбежно требовал согласовання взглядов н подходов к решенню важнейшнх проблем тогдашнего польского обіцества аграрной н нацяональной, тесно между собой переплетавшнхся. Еслн бы полйтяческне партнн сейма нашлм в себе сялы н решнмость для такого шага, сползанне к днктатуре можно было бы преодолеть. Этого, однако, не пронзошло.
КНІГІ ОНЛАЙН
