Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
Спйсок, блнзко отстояшйй от протографа первой группы, лег в основу созданйя годового Пролога нестйшного южнославянской редакцмй. Прйчем необходвмо заметять, что южнославянская редакцмя Пролога составлялась на основе несколькях спйсков первой н второй редакцнй. В южнославянскях странах "Жйтне Мстнслава Владммнровнча" переіійсывалось в составе годового Пролога южнославянской редакцйй в конце XIII-XIV вв. В связй с распространенйем у южных славян в XIV в. стйшного Пролога перепнска Пролога нестйшного южнославянской редакцнн прекраіпается.
В Древней Русл праздннк в честь Мстйслава ВладйМйровнча не получает распространенйя, во-первых, в связй с утратой влйянйя Федоровского монастыря в Кмеве, созданного Мстйславом Владммнровнчем й в котором он был псгребен, во-вторых, с потерей полйтйческого веса й, следовательно, возможностй участвовать в борьбе за велнкокняжескую власть потомков Мстнслава Владймнровнча й, втретьнх, можно констатйровать, что на Русм спйскй Пролога, со~ держашйе "Жнтйе Мстлслава Владйммровнча" быля распространены в небольшом колмчестве только в Кмевской й Новгородской вемлях.
Налболыпее распространйе средн Прологов первой редакцнй мартовской половйны получллй спйскй третьей группы. В протографе третьей группы, по сравненмю с архетяпом первой редакцйй, во-первых, "Сказанле о Ферапонте Сарднйском" находятся 26 мая, a не 25 мая. во-вторых, "Сказанне о перенесенйй мошей Феодосля Пе черского" перенесено с 30 на 31 мая й, в-третьмх, "Сказанне о Борнсе й Глебе" под йюлем располагается на первом мест^ под дан ным чй?лом, а не на пятом местё, как в архетнпе первой редагаійй.
Таккм образом, проведенное мсторнко-текстологнческое нсследованме Пролога первой редакцнн мартовской половнны на основе нзучення состава сохраннвшмхся спнсков, позволяет решнть вопрос о ранней мсторнн Пролога. Конечной целью нашей работы являлось выясненне следуюшях вопросов: необходммо было определнть, когда древнерусскне сказання XI-XII вв. попалн в состав Пролога, на основанйй текстологйческого нзучення установнть спмскн, сохранмвшне нанболее блнзкйй к архетмпу состав н на основе этого провестн йсточннковедческое нсследованйе древнерусскнх проложных памятннков XI-XI 11 вв.
В. В. П у п a
(Мінск)
М. М. Карамэін аб адносінах паміж Маскоўскім
і Вялікім княствам Літоўскім у XIV ст.
У барацьбу за вялікакняжацкі прастол першым з Маскоўскіх князёў, як піша М. М. Карамзін у сваёй працы "Нсторяя государства Россмйского", уступіў Юрый Данілавіч (1303-1325), які атрымаў адпаведны ярлык ад Залатой Арды ў 1317 г. ' Поспех замацаваў пасля смерці брата Іван Данілавіч, вядомы ў гісторыі пад прозвішчам Іван Каліта (1328-1340). Па яго ініцыятыве з Уладзіміра ў Маскву ў 1326 г. пераехаў мітрапаліт, што пераўтварыла яе ў агульнарускі цэнтр. Ен дамогся ад Арды права на збор даніны, атрымаўшы такім чынам новы сродак узбагачэння і ўмацавання ўплыву.
Разглядаючы падзеі XIII ст. , М. М. Карамзін не удзяляе значнай увагі справам літоўскім. Але пачынаючы з Гэдыміна (1316-1341) яго інтарэс да Літвы ўзрастае, становіцца больш стабільным. Карамзін піша, што Гэдымін імянаваў сябе Вялікім Князем Літоўскім 1 Расійскім, быў чалавекам розума і мужнасці неэвычайных. Удачлівы ў войнах, ён не цураўся і другіх спосабаў пашырэння межаў сваёй дзяржавы. Гэдымін здолеў аб’яднаць пад сваім кіраўніцтвам усю Бел&русь і Украіну, частку велікарускіх земляў. Кграваў ён новымі падданымі разумна, шануючы іх звычкі, па-
шыраў гандаль і рамяство, адукацыю, лрактыкаваў верацярпімасць.
Пры Іване Каліце 1 Гэдыміне, падкрэсліваў Карамзін, абодва княствы набіралі моц, пашыралі свае межы, але да ваеннага сутыкнкння справа не дайшла. Праўда, яно амаль не адбылося ў 1341 г. , пад час надыходу на Ноўгарад сына Івана I Сімяона Гордага. У гэты час сын Гэдыміна Альгерд асадзіў Маікайск. Бітва не адбылася, лічыць Нарамзін, па дзвух прычынах, гэта мужнасць абаронцаў і моц сам^го горада, а таксама смерць Вялікага князя Літоўскага. Алыерд спыніў асаду і адышоў назад.
Высока ацэньвае Карамзін 1 Альгерда (1345-1377). Ен пераўзыходзіў братоў розумам і славалюбствам, вёў жыццё цвярозае 1 дзейснае. У 1345 г. , уступіўшы ў змову са сваім братам Кейстутам, ён выганяе трох другіх братоў 1 захоплівае ўсю ўладу. Але пачыналася яго адзінаўладдзе ў складаных умовах, таму ён выказаў жаданне Вялікаму князю Маскоўскаму зрабіцца яго сябрам. Маскоўскі князь прымае прапанову і хітры Альгерд стаў карыстацца дружбай Сімяона (1340-1353). Яна была падмацавана жаніцьбай Альгерда 1 яго брата Любарта з дачкой князя Цвярскога і пляменніцай Сімяона.
Пасля смерці Сімяона дынастычныя шлюбы прадоўішліся, але палітыка Альгерда змянілася. У часы кіравання Івана II (1353-1359) і Дзімітрыя Іванавіча Данскога (1363-1389) Вялікае княства Літоўскае прымае на ўзбраенне наступальную тактыку. У 1356 г. пад яго ўладу перайшоў Бранск. Пасля некалькіх сутычак каля Ржэва, Мсціслаўля, Смаленска ў 1368 г. Альгерд і Кейстут, сабраўшы вялікую армію, з саюзнікамі, князямі Смаленскім і Цверскім, рушылі ў паход на Расію. Палкі маскоўскія, многія князі і баяры былі знішчаны. астатнія абаронцы схаваліся за моцнымі сцянамі Крамля. Моцныя маразы мяшалі асадзе 1, прастаяўшы пад Масквой, з вялікай здабычай і палонам Альгерд адышоў. Падобнага спусташэння Вялікае княства Маскоўскае не бачыла ўжо сорак гадоў. У кароткі час, да лета 1372 г. , Альгерд і Кейстут зрабілі яшчэ тры паходы на Маскву, але значных поспехаў ні ваенных, ні палітычных не дасягнулі.
У 1377 г. слаўны Альгерд, як піша Карамзін, памёр. Любімы сын яго і пераемнік Ягайла (1377-1437), па-зладзейску забіўшы свайго дзядзьку Кейетута, прымусіў уцякаць у Прусію яго сына Вітаўта. Браты Ягайлы Андрей і Дзімтрый перайшлі на бок Масквы
Пагроза з боку Вялікага княства Літоўскага на нейкі час знікла, што дазволіла Дзімтрыю Іванавічу кінуць усе сілы супроць татар. Гэтую магчымасць ён выкарыстаў выдатна, атрымаўшы славутую перамогу ў 1380 г. на Куліковым полі. М. М. Нарамзін адзначае, што сыны Альгердавы, Андрэй Полацкі і Дзімтрый Бранскі, прывялі да Дзімітрыя свае моцныя дружыны, а Ягайла, насупраць, быў у саюзе з Мамаем, але апошняга падвёў.
У 1386 г. Ягайла са згоды вяльмож польскіх ажаніўся з Ядвігай, адзінай спадчынніцай памёршана караля. Умовай дынастычнага шлюбу было прыняцце князем і яго прыбліжоннымі веры лацінскай, як яе называе Карамзін. Хрысціў свой народ Ягайла воляй і няволяй, а прыхільнікаў веры грэчаскай пачаў праследаваць. Усё гэта, натуральна, вызывалі нездавальненне Дзімтрыя Іванавіча, але ён меў патрэбу ў прыязні Ягайлавай, бо яшчэ болып, чым яго, асцярагаўся татара-манголаў.
ІІамёр князь Дзімтрый у 1389 г. Вялікім князем стаў яго сын Васіль I (1389-1425), які ажаніўся з Соф’яй, дачкойВялікага князя Літоўскага Вітаўта (1392-1430). Нягледзячы на сваяцтва, a магчыма і карыстаючыся ім, Вітаут пашырае свае ўладанні. Карамзін характэрызуе яго як чалавека хітрага і вераломнага. Вітаўта асцярагаюцца і Ягайла, і Васіль I, хутка ён захапіў усю Падолію, Вяцкую, Чарнігаўскую землі, а потым Смаленск і іншыя гарады. У рзшце рэшт наступіў рашучы момант. У 1406 г. Васіль I пачаў рыхтавацца да адпору, войскі нават сьшшся, але зноў было падпісана перамір'е, а ў 1408 г. і мір, па якому рака Ўгра стала мяжой паміж дзвюма дзяржавамі. Усё было яшэ наперадзе.
Разглядаючы гісторыю адносін дзвух мацнейшых усходнеславянскіх дзяржаў XIV ст. , іх нарастаючага саперніцтва, М. М. Карамзін часта з сімпаціяй апісвае не толькі князёў 1 друтіх выдатных людзей княства Маскоўскага, але і Літоўскага. Ен не бачыць паміж імі неперадольных перашкод для саюза пад кіраўніцтвам Маскоўскай дзяржавы.
М. Т. Авсйевнч
II Ф. Б е л о у с
Е. А. Б о р й с о в
(Ммнск)
Г. Р. Дерікавмн н Белоруссня
йзвестный русскяй поэт й сенатор Г. Р. Державмн был в Белоруссня дваады на рубеже XVIIІ-ХІХ веков. Кроме того, он ммел поместье на террнторйй бывшей Вйтебской губернйй около г. Себежа.
В первую поездку Г. Р. Державмн посетвл Шклов й Горкя, a также блйзлежапійе деревнй, где он разбярал жалобы евреев на прнтесненвя co стороны графа Зорнча й сопротявленйе крестьян деревнй Березятня местным властям. Воспоммнанвямй об этой поездке осталясь етнхотворенйя "Горкй", "Горы” й "Вйша" [13.
Вгорая поездка Державяна была связана с порученяем нмператора Павла I провестй расследованйя прмчмн голода в Белорусской губернйй. С йюня до октября 1800 г. он находнлся в Белорусской губернмй, которая в то время включала Полоцкую й Могдмлевскую губернйй. Центром был Вмтебск. ймея большне полномочня,Державнн опечатал вянокуренный завод в местечке Лёзно, взял под опеку йменне князя Огйнского; скупленный хлеб, который был предназначен к отправке в Лмфляндйю для перегонкн в вйно, прнказал по; дать крестьянам [23. Раз’ьезжая по всей губернмм, он собрал боль нюй матернал й напвсал в Внтебске запмску под названмем "Мненйе об отвраіденйй в Белорусснм голода й устройстве быта евреев".
По мненйю Лержавйна, прйчмны голода заключалмсь в следук» іцем-. 1) белорусскме крестьяне, в отлнчйе от русскнх, не занйма іотся подсобным промыслом; 2) владельцы. особенно "богатейпійе польскне господа", управлякгг нменйямм не самн, а через арендаторов (в основном, евреев), которые берут крестьян на короткмп ерок й, ітобы поскорее ймоть прнбыль, "мзнурнтельнымй работамн н налогамм пряводят мх в беднейоіее состоянве й преврашают йз хле бопашцев в бобыл^й, для мзвлеченмя своей корыстм повергают в совершенный упадок" I.3J. ; .0 "превосходнейшме прмбыткй" получаютса здесь от вйнокуренмя; 4) некоторые помеілнкй, отдав деревню в аронлу. ;>'<претаіот креетьянам покупать что-лнбо на стороне, ч
только у своего арендатора; 5) в губерняя, в кавдой деревне, a кое-где й по нескольку, построены корчмы. В нйх крестьяне разврашают свой нравы, делаются гулякамя й нерадетельнымй к работам" [4J. Прн этом вйно продается й ночью.
Это главные прячйны, но Державян насчйтывает йх трйнадцать, не упуская нячего, как, напрямер: "Недостаток в скоте, пяшет он, отннмает способ удобренйя полей" [53.
"70ЙТОГО, чтобы йзбавнть крестьян Белоруссйй от голода, Державян предлагает пятнадцать меропряятйй. Вот некоторые йз нйХ:
КНІГІ ОНЛАЙН
