Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
У традыцыйным, канкрэтна-гістарычным значэнні гэтага слова, рамантызм з’явіўся як бы найвышэйшым пунктам антыасветніцкага руху, які пракаціўся па ўсіх еўрапейскіх краінах. Расія не стала тут выключэннем. I калі пакаленне дзекабрыстаў выхоўвалася пераважна на асветніцкай філасофіі французскіх матэрыялістаў XVIII ст., то новае пакаленне знаходзілася ўжо пад уплывам рамантызму, філасофскім абгрунтаваннем якога была нямецкая ідэ алістычная філасофія, галоўным чынам, філасофія Шэлінга.
Яшчэ у першай палове 20-х гг. XIX ст. маладыя рускія паслядоўнікі Шэлінга аб'ядналіся ў "таварыства любамудрыя". 3 сярэдзіны 20-х гг. інтарэсы любамудраў каццэнтруюцца на тэорыі грамадства і чалавека. Незадоўга да выступлення дзекабрыстаў у 1824 пачатку 1825 г. яны выдалі чатыры часткі альманаха "Мнемазіна", дзе публічна заявілі аб сваіх поглядах. Любамудры былі ідэйнымі праціўнікамі французскай асветніцкай філасофіі. Яны крыгыкавалі рускае Трамадства за перайманне Захаду, адзначалі празмернае захапленне рускіх французскімі ідэямі, заяўлялі, што
y Pacii няма сваёй нацыянальнай культуры, што ўся руская літара тура праеякнута французскім уплывам. Галоўным патрабаваннем лю оамудраў было самабытнае нацйянальнае развіццё Расіі, дасягнуцв якого на іх думку, магчыма было праз асвету і выхаванне грамадства.
"Данясенне Следчай камісіі" і царскі маніфест ад 13 лніеня 1826 г. , якія залажылі асновы ўрадавай ідэалогіі часоў Мікалая 1, пры ацэнцы руху дзекабрыстаў зыходзілі з такіх жа пасылак. У іх з асаблівай стараннасцю прасочвалася ўздзеянне на дзекабрыстаў заходнееўрапейскай думкі, дзекабрысты абвінавачваліся ў пераймальнасці. Характзрна, што сама першапрычына дзекабрыстскага руху прыпісвалася не адукацыі, а "недахопу цвердых пазнанняў". Выхад жа з гэтага становішча бачыўся ва ўдасканальванні "айчыннага", прыроднага, нечужаземнага выхавання".
У 1827 -1830 гг. органам рускага рамантызму стау часопіс "Маскоўскі веснік". Ен нрацягваў адстойваць курс любамудраў на самабытнае нацыянальнае развіццё Расіі. Адмаўляючыся ад рэвалю цыйнага шляху, рамантыкі выступалі за паступовы прагрзс і ўдасканальванне грамадства. Уяўленне аб развіцці ў рамантыкаў мела шэраг асаблівасцей. Так, усеагульнай заканамернасцю развіцця з’яулялася трыядычнасць. Прычым, у шэлінгіянскую трыяду павінны былі ўключацца дзве "палярныя" рэчы, якія стваралі жыццёвы працэс "як трэцяе".
Формула 0. С. Уварава "праваслаўе, самадзяржаўе, народнасць", якая завяршала афармленне афіцыяльнай ідэалогіі расійскага самадзяржаўя, была складзена цалкам у адпаведнасці з законамі шэлінгіянтсва. Дзве палярныя асновы "праваслаўе" як аснова духоўная і "самадзяржауе" як аснова матэрыяльная стваралі жыццёвы працэс самастойнае, самабытнае развіццё Расіі, перададзенае паняццем "народнасць" у тагачасным разуменні гзтага слова.
Прынцып трыяды выкарыстоўваўся рамантыкамі і пры характарыстыцы гістарычных эпох. Тут была такая заканамернасць: пераход ад адной эпохі да другой павінен быць паступовым, і ў ■ апошняй зпосе павішш адлюстроувацца дзве папярзднія. Тэорыя афіцыяльнай народнасці дакладна з такіх пазіцый падыходзіла да перыядызацыі гісторыі Расл Першы перыяд, да Пятра I, называлі рускім, другі еўрапейекім, трэці, які пачынаўея з усталявання Мікалая I -
162 еўрапейска-рускім.
I нарэшце, у афіцыяльную ідэалогію было ўключана панявде "народнасць". Гэтае паняцце з’яўлялася ключавым у шэлінгіянскай філасофіі гісторыі. Рускае Слова "народность" было неалагізмам 20-х гг. XIX ст. і хутка ўвайшло ва ўсеагульнае ўжыванне якраз дэякуючы распаўсюджванню ў Расіі шэлінгіянства.
Такім чынам, ва ўмовах калі апазіцыйныя самадзяржаўю сілы яшчэ не аформіліся, а шэлінгіянства было пануючай ідэйнай плынню рускай грамадскай душі, у царызму з’явілася магчымасць выкарысгаць светапогляд эпохі ў сваіх інтарэсах, што было рзалізавана ў тэорыі афіцыяльнай народнасці. Менавіта дзякуючы рамантычнай аснове зместу праграма 0. С. Уварава спачатку змагла атрымаць прызнанне і падтрымку сярод найболып прагрэсіўнай часткі рускага грамадства.
В. С. Касмылёу
(Мінск)
I. Ю. Сянкоўскі
Абставіны склаліся так, што шмат асоб, якія з’яўляюцца беларусамі па паходжанню да гэтуль застаюцца невядомымі на сваёй Айчыне.
Такой асобай з’яўляецца і Іосіф(Ювэф)-К1піан Сянкоўскі (1800 -1858, пол. I. I. Sekowski, рус. 0. М. Сенковскнй). Біяграфія і практычная дзейнасць гэтага чалавека здаўна прыцягвала ўвагу шматлікіх даследчыкаў, але амаль ніхто з іх не злучаў яго з Беларуссю, практычна адсутнічае аналіз і адзнака яго шматграннай дзейнасці як гісторыка (за выключэннем яго даследаванняў у галіне арыенталістыкі).
Паспрабую нейкім чынам запоўніць гэтыя лакуны.
Месцам нараджэння I.-Ю. Сянкоўскага большасць даследчыкаў называе Антаколь (Антакалон), часам з удакладненнем, што гэты населены пункт знаходзіцца за 50 вёрст ад Вільні. Населеных пунктаў з такімі назвамі шмат. Але калі верыць сведчанням юнкі Сянкоўскага, нарадзіўся Сянкоўскі ў наваколлі Вількаміра, гэта
значыць ria-aа межамі Беларусі. Разам з тым пашчасціла знайсці крыніцы, дз Сянкоўскі збліжаецца з Беларуссю. Найбольш грунтоўным доказам з'яўляецца тое, што маці паходзіць са старажытнага беларускага роду Буйкоу. Бацька Сянкоўскага паходзіць з польскага роду Сарбеўскіх, але відаць той лініі, якая пражывала на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага, бо яго дзед займаў п^саду Ваўкавйсскага старасты. На жаль, дакладнага радавода Сянкоўскага знайсці не удалося. У карысць беларускага паходжання сведчыць 1 тое, што першай навучальнай установай Сянкоўскага быў Мінскі езуіцкі калегіум, у які ён паступіў у 1814 г. Такія навучальныя ўстановы былі паншраны на тэрыторыі ВКЛ і, верагодней за ўсе, для навучання абралі бліжэйшую.
Вельмі хутка Сянкоўскі перавёўся ў Віленскі ўніверсітэт, які скончыў у 1819 г. Навуковай і літаратурнай дзейнасцю Сянкоўскі пачаў займацца яшчэ ва ўніверсітэце.
Дзейнасць Сянкоўскага-арыенталіста даволі добра вядома і атрымала станоўчую адзнаку як даследчыка і выкладчыка-прафесара Пецярбургскага унівсрсітэта.
Побач з гэтым Сянксускі цікавіўся гюторыяй Вялікага княства Літоўскага, Полыпчы і Расіі, іх узаемаадносінамі. Яго гістарычная спадчына раекідана па шматлікім перыядычным выданням і звычайна ўяўляе палемічна завостраныя творы. Большасць іх уражвае парадаксальнасцю высноў; напісаны яны так, быццам бы іх ayTap жадаў выклікаць у чытачоў пачуцце пратэсту, незадавальнення і нават абурэння. Чаго варта заява Сянкоўскага, што польская шляхта мае іншае паходжанне, чым польскі народ.
Лічу мэтазгодным прывесці вытрымкі з прац Сянкоўскага. Першая з іх адносіцца да 1834 г. "Тот.кто собнрается пнсать какую-ннбудь нсторню должен сперва посвятять многне годы еовокупленню вокруг себя всего, что только может просветмть ум его в рассувденнй нзбранного предмета; должен слнчнть все тексты, сблнзйть все огголоскй одного й того же нзвестня, йзведать все сопряженныя с нйм нравственные й фйзйческяе обстоятельства; должен преследовать его не толькона родной земле, но й за ее пределамн, до последней точкй эха, пронзведенного нм в бытопнсаннях рода человеческого; должен проннкнуть во все доступные йсточнйкй, не пропустнть нй строчкя, не увядя ее собственнымм глазамм, й не взвеснв собственным беспрйстрастйем. Первая обязанность в
таком случае знать где нскать, втсрая уметь мскать н нахо днть. Для этого нужна бесконечная начнтанноеть. Нет такого мел кого нстормческого вопроса, который бы не требовал соедннення множества кннг, бумаг н выпнсбк, н долговременного обзора го ct всех сторон. Еслм к чему-лнбо в лнтературе впрямь прнменяется прекрасное нзреченне Петра Велнкого "He отговармваться незва ннем однажды обнародованного закон^’ так это к нсторнческнм тру дам нашего временн: пнсатель, который не знает того, что уже раз еказано было по его предмету, н что раз внесено в ободмй архнв человечеекнх знаннй, ннчем ве нзвнннтелен. Для того, кто ііншет л человеке, даже разлнчне язйков не есть отговорка: он обязан знать все, что в его время мзвестно людям об его вопросе. Черер себя нлн через другнх, он должен сорвать с постороннего свнде тельства завесу незнакомых ему звуков, п нсчерпать весь свет, сокрытый в недрах его. Настояшцй нсторнк в XIX веке знает все языкн, на которых есть что-нмбудь полезное для его дела”.
У наступнай вытрымцы Сянкоўскі дае вельмі цікавую характэ рыстыку пралетарыята (1856 г.): "Конечно, еіце более чем всякур фабрнчность, я обожаю Россню, н, по нстннной, нелнцемерной любвн к ней, терпеть не могу пролетарнев: а оня-то н составляют основной камень, велякнй элемент фабрнчностн в другнх странах. Фабрнчные там... это пролетарнн; это людн, которых едннственнук? собственность составляют нх детм. Креетьяннн не пролетарчй: у него есть дом, свой йліі наемный, все равно; ов у себя хозянн; ов фермер. РемесленнйК, мастеровой тоже не пролетаріій: он надеет ся н может быть хозямном, может нажнть не только собственность, но дах® н богатство. Но фабрнчный сугцествует насутно, поденно. нмчего не надеется в будуіцем й ннкогда ннчем не владеет в насто яіцем. Это н есть пролетарнй. Прйзнаюсь, я не внжу ннкакой осо бенной нужды яскусственно создавать пролетарнев там, где сама прнрода не создала этого бнча обшества, й я вовсе не желаю так> го опасного класса людей Росслн”.
C. A. R y з н я e в a
Фадэей Булгарын i заходнерусізм
У гісторыі расійскай культуры няма, бадай, больш адыёзнай постаці, чым Ф. В. Булгарын (1789-1859), наш эямляк, імя якога стала хадзячай назвай, сінонімам рэцыльнасці, прадажнсці і данасіцельства. Рэпутацыю сваю Фадэей Венядзіктавіч заслужыў сумленна і менавіта яна вызначыла месца Булгарына, які быў і аўтарам тагачасных бестселераў, адным з піянераў рускай прэсы, у гісторыі. Здавалася б, прысуд вынесены канчатковы, аднак было заўчасным сцвярждаць, што Феномен Булгарына як з’ява русага жыцця асзнсованы канчаткова. Беларускія даследчыкі, пераважна, грэбавалі Булгарыным, але і для іх яго асоба можа быць цікавая, у прыватнасці з пункту гледжання гісторыі фарміравання канцэпцыі заходнерусізма.
Жыццё і творчасць Булгарына былі цесна звязаны з Беларуссю, дзе ён нарадзіўся ў маёнтку Пырашава Мінскай губерні , правёў дзяцінства, меў радавыя ўладанні. Гістарычныя абставіны прапаноўвалі Яну Тадэвушу Крыстофу Булгарыну,нашчадку старажытных радоў ВКЛ, сыну ўдзельніка паўстання 1794 г. , некалькі варыянтаў жыццё вага іпляху. Закінуты лёсам у Расію, ён не б ваганняў, бо Айчынную для рускіх вайну 1812 г. скончыў у чыне капітана французскай арміі, абраў служэнне новай радзіме Расійскай імперыь Дзейнасць сваю ў рускай літаратуры і журналістыцы ён усведамляў менавіта як службу, за стараннасць у якой меў ад вышэйшага начальства ўзнагароды маёнтак, брыльянтавыя персцені і давер: яму адзінаму з усёй пішучай браціі Расіі ўрад Мікалая і дазваляў друкаваць палітычныя навіны. 3 "польскага" паходжання Булгарына кпіла руская арыстакратыя, у тым ліку і літаратурная, аднак той знайшоў у рускай славеснасці экалагічную, не дасягальную для іх крытыкі. Ён стаў прапаведнікам маральнасці па разліку і рускім патрыётам па прафесіі. Вярхі імперыі не бянтэжала вульгарнасць і казённасць патрыятызму Булгарына, бо пісменнік заўжды гаварыў толькі тое, што яны жадалі ад яго пачуць, у тым ліку 1 па пытаннях нацыянальнай палітыкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
