Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
В обцем ятоге, на рубеже веков средм ннтеллйгенцйй массовых профессяй белорусов было прйблйзнтельно 17-18%.
Важным фактором становленяя нацяонального сознанйя ннтеллйгенцйй сталя результаты йсследованйй в областя ясторйй, этногра фйй й лйнгвйстйкй (А. Квркора, М. Довнар-Запольского, Е. Карского й др. ), которые свядетельствовалй о том, что белорусы являются самостоятельным славянскям этносом. Тем самым опровергалмсь утвержденйя росеяйскйх й польскйх велякодержавнйков о
ies -
бесперспектйвностй развйтмя белорусского языка й культуры н подготавлявалась почва для мдей нацйонального возровденйя, ставшйм знаменем "Нашей Нйвы".
"Нашенйвство" представляло собой важнейшнй момент саморазвйтйя в процессе формйрованйя нацяональной белорусской мнтеллйгйнцйй, о котором, перефразйруя П. Мйллера, можно сказать: йнтеллйгенцня формйруется й формярует себя.
К.М. Бондаренко
(Мэгйлёв)
Буржуазные н помеіцнчьн партнн Росснн
на террпторнм Беларусн в 1905-1917 гг.
Революцяонные событяя 1905-1907 гг. ускорйля полйтйческую дмфференцйацйю россййского обіцества н ознаменовалйсь вознмкновенмем крупнейшйх полмтйческйх партяй буржуазйй й помеіднков.
Йсторйя нацмональных обіцественно-полйтйческйх двмженяй того временя, в том чясле н белорусскях, в определённой мере нашла своё отраженйе в трудах нацяональных русскях й, отчастй, западных ясследователей. В йсторйческсй лйтературе получнлй освеіценйе й проблемы, связанные с деятельностью на террйторйй западных губерннй партнй соцйалйстйческой орнентацйй соцйал-демократов й эсеров. Меньше вняманйя в советской ясторйографйй уделялось деятельностн в Беларуся крупнейнінх россййскях буржуазных й помеіцйчьйх партйй. Это обьяснялось ннзкой коньюнктурностью данных вопросов, а также отсутствйем, по нзвестным прйЧйнам, достаточного колйчества архнвных матерналов. Поэтому ймеюідяеся сведенйя о деятельностй этйх партнй на террйтормй Белоруссйй носят фрагментарный характер, что не позволяет йсследователям воссоздать целостную картнну сложнейшях полмтйческйх процессов, пройсходйвшйх в годы трёх россййскях революцнй.
Вместе с тем, аналйз ймеюшрйся научной лмтературы й доступных йсточнйков повволяет сделать вывод, что в рассматрйваемый пернод росснйскме буржуазные й помеіцнчьй партйй велн актйвную полмтйческую работу средя разлйчных соцйальных слоёв белорусско-
го населення городов н сельской местностл. Так, напрлмер, налболее крупная буржуазно-консерватлвная партля "Союз 17 октября" в 1905-1906 гг. лмела значлтельные органлзацлл в Млнской я Гродненской губернлях, в которых-насчлтывалось соответственно 100 л 158 членов. Стороннлкл октябрлстов былл в Влтебской л Могллёвской губернлях. Эта партля была представлена в основном предпрлнлмателямл л дворянамв-пометлкамл, прлчём, в болыплнствё своём, польского проусходденля. Средл среднлх л нлвшлх слоёв населенля октябрлсты серьёзным вллянлем не пользоваллсь. К 1917 году "Союз 17 октября" фактлческл свернул свою деятельность, a бывшле его члены пополнллл Партлю народной свободы ллм вошлл во вновь образованную Ллберально-демократлческую партлю.
Главная ллберальная партля росслйской буржуаэмл кадеты пользовалась более пмроклм вллянлем. Её органлвацлл былл созданы во всех губернлях тогдашнего Западного края, к которому относлллсь л белорусскле землл. В Млнске л Могллёве действовалл губернскле, в Елтебске, Плнске л Белостоке городскле, в Гродно, Малятлчах л Снержнополе уездные коммтеты констлтуцлонно-демократлческой партлл. К 1917 г. кадетскле органлзацлл актлвлзйровалл свою работу на террлторлл Белорусслл в связл с тем, что её восточная часть оказалась в прлфронтовой полосе. Довольно крупные ответвленля кадетской партлл появляются л в сельской местностл. В частностл, на террлторлл нынешнего Городокского района Влтебской областл весной 1917 г. насчлтывалось более 200 членов партлл, в Горецком районе Могллёвской областл более 150 л т. д. Кадеты лздавалл ряд губернсклх газет. Средл нлх особенно выделяллсь "Голос провлнцлл" (Млнск), "Могллёвсклй голос", а с 1917 г. "Эхо" (Могллёв), повсеместно распространялась газета "Речь", орган ЦК Партлл народной свободы. ЦК Партля народной свободы.
Соцнальный состав кадетсклх органлзацлй в Белоруссял отллчался крайней неоднородноетью, включая в себя не только дворян л крупных буржуа, но л.крестьян. Однако следует отметмть, что программные положенля кадетов по нацлональному н аграрному вопросам, остававшлеся без лзмененлй на протяженлл всего рассматрлваемого перлода, отрлцательно сказываллсь на лх авторлтете средм шлроклх слоёв белорусского населенля. На выборах в Учредлтельное собранле по всем четырём лзблрательным округам Белорусслм л За-
падного фронта кадеты набралм всего около ЗХ голосов.
Особое вннманне белорусскнм губёрнням уделялн монархнческме партня. Это обгяснялось, с одной стороны, преобладаннем в данном регноне крестьянского населення, а с другой тем, что белорусскне землн входнлй в черту еврейекой оседлостн н являлйсь обьектом нсключйтельной "заботы" черносотенцев. He случайно нанболее крупные отделы м подотделы монархнческлх партнй возняклн в Вйтебской, Мннской губернмях, прн этом нх деятельность распространялась н на сельскую местность. Колнчест о сельскнх подотделов доходнло в одной губерннн до 10 н более. Чясленность монархнческнх органнзацнй в Ммнской й другнх губерннях нередко составляла несколько тысяч человек. С 1907 г. полнтнческая актнвность помеіцйчьйх партнй заметно падает, н к 1917 г. онй практнческн прекрашают свою деятельность. Нсключеннем, пожалуй, является Всеросснйсклй союз земельных собственнмков, за который на выборах в Учредмтельное собранне голосовалм члены Вмтебской монархнческой органмзацнй "Земельные собственннкй н старообрядцы", Мннской "Землевладельцы" м Могллёвского "Союза земельных собственнйков".
В заключенме необходммо подчеркнуть, что велнкодержавная н монархнческая направленность помеіцйчье-буржуавных партнй Росснн сдержнвала рост нацмонального самосознання н полнтнческой актнвностн белорусского народа, ослабляла его борьбу за нацнональные ннтересы н соіціальный прогресс.
М. М. Забаўскі (Мінск)
Дзяржаўная Дума ў палітычным жыцці Беларусі
Дзяржаўная дума ў Расіі (1906-1917гг.) прадстаўнічая заканадаучая ўстанова з абмежаванымі правамі, створаная царызмам пад націскам рэвалюцыі 1905-1907 гг. Пры дапамоэе Думы ўрад разлічваў папярэдзіць новы магчымы выбух рэвалюцыі і вырашыць галоўныя пытанні грамадска-палітычнага жыцця краіны: аграрнае, нацыянальнае, рабочае і* інш., захоўваючы непахісным памешчыцкае вемлеўладанне і дапускаючы да ўлады вярхі гандлёва-прамысловай
буржуаз і і.
Палажэнне аб выбарах было надрукавана 11 снежня 1905 г. На выбарах поўная перавага была эабяспечана памешчыкам і буйной буржуазіі. Адзінай легальнай партыяй, якая выступала на выбарах з апазіцыйнымі заявамі ў адносінах да урада 1 так як левыя партыі ў гэты час знаходзіліся ў падполлі, то ўсе незадаволеныя царызмам галасавалі за кадэтаў, супраць правых. У выніку, з 36 дэпутатау ад Віледскай, Віцебскай, Гродзенскай, Мінскай і Магілёўскай губерній (5 заходніх губерняў) 10 належалі партыі кадэтаў. 3 агульнага ліку дэпутатаў памешчыкаў было 10 (28%), ксяндзоў 2 (5,4%), чыноўнікаў 11 (30,5%), сялян 13 (36,1%).
Дзяржаўная Дума пачала сваю работу 27 красавіка 1906 г. Цэнтральным пытаннем у Думе было аграрнае. Кадэты вынеслі свой аграрны законапраэкт землекарыстання за лік казённых і царкоўных зямель, частковага адчужэння памешчыцкіх зямель з узнагароджаннем уладальнікаў "по справедлявой оценке". Ва ўмовах абвастрэння пазадумскай барацьбы класаў царскі ўрад палічыў неабходным распусціць Думу, лічачы, што думскія дэбаты, асабліва па аграрнаму пытанню аказваюць рэвалюцыянізіруючае ўздзеянне, асабліва на сялян. Указам ад 8 ліпеня 1906 г. Урад выступіў з заявай, у якой катэгарычна выказаўся за недатыкальнасць памешчыцкай уласнасці на зямлю.
II Дзяржаўная Дума (20 лютага 24 чэрвеня 1907 г.; адна сесія). Новыя выбары, як і ў I Думу павінны былі праводзіода на аснове антыдзмакратычнага закона 11 снежня 1905 г. , пазбаўляўпіага выбарчых правоў болып паловы насельніцтва краіны. У выніку актыўнай дапамогі царквы і паліцыі перамога ў выбарчай кампаніі дасталася правым і акцябрыстам. Усяго ў 11 Думе ад 5 зах губ. былі выбраны 13 памешчыкаў, 3 прадстаўнікі духавенства, 4 інтэлігенты і 16 сялян. Памешчыкі і бурлуазія атрымалі 56% дэпутацкіх месц, сяляне 44%. У Думе кадэты павярнулі ўправа.
Трудавікі і сяляне займалі тую ж пазіцыю, што і ў I Думе. У сваіх палымяных прамовах яны заяўлялі аб адданасці "цару-батюшку", але калі паўставала пыганне аб зямлі, патрабавалі адчужэння яе ў памешчыкаў і перадачы ў рукі сялян. 11 Дума была асуджана.
III Дзяржаўная Лума (1 лістапада 1907 9 чэрвеня 1912; 5 сесій). 3 чэрвеня ўрад надрукаваў маніфест аб роспуску II Думы і змяненні палажэння аб выбарах. Нарызм, такім чынам, здейсніў
дзяржауны пераварот, які адзначаў паражэнне рэвалюцьн 1905-1907 гг. У другой палове 1907 г. адносіны да выбарчай кампаніі ў 111 Думу былі ў цэнтры ўвагі ўсіх палітычных сіл і партый. Урадавым партыям, выкарыстоўваючы папраўкі да новага выбарчагам закону ў дачыненні да заходніх губерняў, розныя махінацыі мясцовай адміністрацыі, удалося правесці ў Думу 80,5% сваіх дэпутатаў, у той час як па Расіі ў цэлым 61,1%. Гзты факт дазваляе зрабіть выснову, што палітыка царызму ў заходніх губернях адрознівалася крайняй рэакцыйнасцю, а уплыў крайніх правых ііартый на палітычнае жыццё быў больш значным, чым у цэлым па Расіі. Галоунымі пытаннямі ў III Думе былі аграрнае 1 нацыянальнае. 14 чэрвеня 1910 г. стаў законам прыняты Думай Указ 9 лістапада 1906 г. (аб пераходзе абшчыннага сялянскага эемлекарыстання да ўласнага). Па сутнасці гэта была самая буйная рэформа, якую ажыццявіла III Дума. У III Думе яскрава праявілася шавіністычная палітыка царызма. 7 кастрычніка 1910 г. дэпутаты прыступілі да разгляду "Палажэння аб пачатковых вучылішчах". Прымяненне рускай мовы ў школах імперыі, задачы пачатковага навучання былі галоўнымі пунктамі пры яго абмеркаванні.
IV Дзяржаўная Дума (15 лістапада 1912 6(19) кастрычніка 1917 г., 5 сесій). У Думе 21 дэпутат ад заходніх губерняў далучыўся да фракцыі цэнтра, 1 да акцябрыстау. Польскія памешчыкі 1 прадстаўнікі каталіцкага духавенства ад Віленскай губ., як і ў III Думе етварылі Беларуска-Літоўска-Пбльскую групу. Правыя патраба валі ад урада ўзмацнення курса рэпрэсій. У гэтым яны бачылі выхад з тупіка, магчымасць пакончыцв з адсталасцю і галечай "рускага племя". Далей, як і ў трзцячэрвеньскі перыяд, ішлі патрабаванні утаймаваць "іншародцаў" і "інаверцаў".
КНІГІ ОНЛАЙН
