Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
Кроме холеры в русской арммн, вседствяе размеіценйя бявуаков на болотйстых местах, распространялмсь йзнурйтельные я нервные лйхорадкя. "Чйсло больных возросло в апреле месяце (1831 г.). Госпйталм, учревденные в Седльце, Медржеце, Бмале, Бресте я др. городах былн переполнены, й есля верйть свйдетельству лйц, заведывавшях госпнтальной отчетностью, то целая треть армйй лежала в госпйталях".
Такям образом, йзнурйтельные болезнн: ляхорадка й холера, свйрепствовавшйе в русской й польской арммях, увелмчйлй чйсло жертв. Эпндемйя холерв' влмяла на ход военных действяй вплоть до прекраіцення сраженмй. Значятельному распространенню холеры способствовало отсутствйе медйцйнскмх знаняй й средств по борьбе с этйм заболеваняем. Военные событйя 1830 1831 гг. ускормлм распространеняе этой болезня в страны Западной Европы.
С. В. II а з н я к
(Мінск)
Заходняе земства і польскае пытанне
Праблема перабудовы мясцовых гаспадарчых органаў у заходніх губерніях Расіі пасля 1863 г. урадам доўгі час нават не ставілаея у сувязі з бояззю "польской опасностя". Толькі пры й. М. Дурнаво Міністэрства ўнутраных спраў пачало збор матэрыялау аб магчымасці увядзення мясцовага самакіравання ў няземскіх губерніях. Прынцыповым прыхільнікам заходняга земства выстаўляў сябе ўжо Л, д. Гарэмыкін, аднак падрыхтаваны ім законапраект рэформы быў правалены.
У далейшым на палітыку царызма ў адносінах да мясцовага кіравання на выбарчых пачатках аказалі канкрэтныя ўнутрыпалітычныя ўмовы і падэеі (ажыўленне ліберальнага руху, "урадавая вяс-
на" П. Д. Святаполк-Мірскага, рэвалюцыйная атмасфера 1905 г. , трэцячэрвеньскі выбарчы закон, з'езд "йстннно-русскнх" дзеячоў у Кіеве ў кастрычніку 1909 г. і інш.), а таксама міжнародныя абставіны ў Еўропе (англа-расійскае пагадненне 1907 г. , Пражскі з’езд неаславістаў, Баснійскі крызіс і г. д.). Механізм прыняцця рашэнняў залежыў, безумоўна, і ад асобы Мікалая II (была шырока вядбма яго рэзалюцыя на ўсепадданейшай справаздачы гродзенскага губернатара за 1897 г.), і ад такіх царскіх бюракратаў як С. Ю. Віттэ, Д. 0. Сіпягін, В. К. ІІлеве, IL А. Сталыпін.
Палажэнне 2 красавіка 1903 г. толькі злёгку падфарбавала фасад ранейшага апарату кіравання ў шасці губерніях. Таму у хуткім часе аб пажаданым увядзенні земскіх устаноў на аснове палажэнняў 12 ліпеня 1890 г. загаварылі нават кансерватыуныя прадстаўнікі бюракратыі і грамадскасці заходніх губерніяў. Сярод шматлікіх хадайніцтваў было нават пажаданне Падольскага камітэта па справах земскай гаспадаркі пра ўвядзенне земскіх устаноў па палажэнню 1864 г.
Праект МУС, унесены у Савет міністрау у лістападзе 1906 г. , негледзячы на яго відавочны антыпольскі змест, быу правалены. Характэрна, што гэтаму ў нейкай меры пасадзейнічала хадайніцтва прадстаунікоў буйнога польскага землеуладання пачакаць правядзення намечанай агульнарасійскай рэформы мясцовага кіравання.
Між тым нацыянал дэмакратыя ''Прнвйсленского края” сфармулявала канцэпцыю польска рускага збліжэння на антыгерманскай аснове. У пошуках падтрымкі і новых саюзнікаў яна нават урэзала сваю праграму і адмовілася ад прэтэнзій на беларускія губерніі, якія заўжды разгядала як "усходнія крэсы". ПІго ж тычыцца самадзяржаўя, то "славянская карта" была па-майстэрску ім выкарыстана ва ўмовах Баснійскага крызісу. У пачатку 1909 г. МУС інспіравала абмеркаванне ў друку кнігі Р. Дмоускага "Германская палітыка, Расія і польскае пытанне".
У гэтых умовах зачэпкай да нараджэння новага сталыпіскага законапраекта стала прапанова шэрагу членаў Дзяржаунага савета перайначыць палажэнне аб выбарах сваіх калег ад дзевяці заходніх губерніяў з мэтай скарачэння ліку асоб польскай нацыянальнасці. У аснову праекта лягла ідэя умелага бюракрата-майстра С. Я Кржыханоўскага аб нацыянальных курыях.
Пры абмеркаванні у Думе вясной 1910 г. усе фракцыі, якія
стаялі лявей за акцябрыстаў, выетупілі супраць законапраекта. Аднадушную падтрымку дадзены вялікадзяржаўны акт атрымаў у думскай партыі нацыяналістаў, якія толькі з-за амбіцыйных меркаванняў пярэчылі супраць шзрагу акцябрысцкіх паправак. Лозунг "Россйя для русскях" як раз і жывіў гэтае, бадай-што, самае згуртаванае і сталае аб’яднанне кансерватыўнага толку. Дэпутаты ад беларускіх і ўкраінскіх сялян, у сваёй большасці памяркоўна правыя, былі прасякнуты невыкараняльным антыпамешчыцкім дэмакратызмам 1 выступалі за павелічэнне ліку сялянскіх гласных.
Законанраект быў прыняты Думай 29 мая 1910 г. На Віленскую, Гродзенскую і Ковенскую губерніі ён не распаўсюджвауся ў сувязі са слабасцю тут рускага памешчыцкага вемлеўладання. У перспектыве Сталыпін меў намер засяліць гэтыя землі дастатковай колькасцю рускіх сялян з унутраных губерніяў імперыі.
Праьае крыло Дяржаўнага савета адхіліла праект таму, што ён адштурхоўвау ад земскай працы "культурный н консерватйвный" слой буйных польскіх земльўладальнікаў. Сталыпін вымушаны быу правесці яго у парадку указа .ча артыкулу 8? "Асноўных законаў" 14 сакавіка 1911 г.
Е. Д. С м н р н о в a
( Мйнск)
Псторня южных п западных славян в трудах белорусскнх нсторнков в ХІХ-нач. XX в.
Научное нсследованне в Росснн нсторнн эарубежных славян относйтся ко второй половнне XIX в. Главнымн центрамн нзученйя нсторнн южных й западных славян былм унйверсйтеты, на славйстнческнх кафедрах которых веля преподаваняе й научную работу выходцы йз Белоруссйй М. К. Бобровскй’й (1784-1848), Е. Е. Замысловскйй (1841-1896), В. В. Качановскяй (1853-1901), В. В. Макушев (1837-1883), В. В. Новодворскнй (1861-1923), A. JL ПогодйН (1872-1947), С. Г. Рункевнч (1867).
С Петербургскнм, Кяевскнм й Вйленскйм уннверсйтетамм была связана деятельность уроженца Ммнской губерннм прнват-доцента В.
В. Новодворского, спецяалмста по йсторйй ііолыпй й польско русскйм отношенйям XVI в. [11. В Петербургском. а затем Варшавском унйверснтетах преподавал мзвестный ясторяк, фнлологславнст, урожечец Внтебска A. JL Погодйн. Особый йнтерес представлялй его труды по польской нсторнн, освеіцавшне малоразработанные вопросы полнтйческого развмтйя Польшй [21. Наряду с узкоспецнальнымн трудамм, Погодйн пясал й сочнненйя обзорного характера: "Йсторйя Сербнн" (СПб. , 1909), "Мсторня Болгарйй" (СПб. , 1910), "Славянскнй мяр " (СПб. , 1915).
В 1901-1908 гг. в Петербургском унйверсмтете работал сын протонерея Мннской епархяя пряват-доцент 0. Г. Рункевмч, в ряде публйкацмй которого рассматрнвалмсь вопросы йсторйй ііольшй накануне её раздела [33. С 1884 г. в Петербургском уннверсйтете чйтал лекідоі по нсторйй Россйй XVII в. , йсторнографйй й йсторяческой географйй уроженец Гродно профессор Е. Е. Замысловскйй. В 1880-1889 гг. он преподавал всеобіцую йсторйю будуіцему царю Ннколаю II. Замысловскмй подробно нсследовал русско-польскяе отношення в первой половнне XVII в. , опубляковал несколько работ об отношенйях Россйй с Речью Посполнтой.
В Внленском унйверснтете co славйстнческой проблематйкой была связана деятельность уроженца Гродненской губернйй. учёного -богослова, заннмавшегося разысканмямй в областм славянскйх древностей М. К. Бобровского. Ему прмнадлежйт опйоанне славянскйх рукопмсей й старопечатных кнйг Ватнканской бйблмотекй.
В открытом в 1869 г. Варшавском унйверсятете славмстяческйе дйсцйплйны преподавалм В. В. Макушев м его ученнк В. В. Качановскнй. Оба выходцы йэ Гродненской губерння, спецйалнсты по нстоРйй южных славян. После окончанмя в 1860 г. Петербургского унйверсйтета, В. В. Макушев подготовйл магнстерскую дйссертацйю "Йсследованйе об йсторйческйх памятннках й бытопйсателях Дубровннка" (1867) й докторскую дмссертацйю "йсторйческне разысканмя о олавянах в Албанйй в средняе века" (1871). Его главные работы посвяшены Дубровняку, Далмацйй, славянам Албанйй й йталнй, средневековой Болгарйн. Средя научных работ Качаіювского определённый ннтерес представляет его княга "йстормя Сербнн с половнны XIV до конца XV в." (Т. I. Кмев, 1899), в которой автор обьедннйл свой ранняе работы й попытался раскрыть возможностн сербскйх, хорватскнх й внзантййскйх средневековых.памятннков в
133 качестве мсторнческнх нсточняков.
1. Новодворскнй В. В. Борьба за Лявоняю мевду Москвой н Речью Посполятой (1570-1582). СПб. , 1904.
2. Погодян А. Л. Главные теченмя польской полятяческой мысля* СПб. , 1907.
3. Рункевяч 0. Г. Опясацяе документов архява западно-руссклх уняатскях мнтрополйтов (1470-1843). СПб. ,
1897-1907. Т. 1-2.
11 В. Боянков православный свяіценняк (Мянск)
Скорбяшрнская церкювь прн ммнсяом учялншр слепых прммер народной стройкн
He каадому православному храму можно прндать респектабельный статус охраняемого законом прамятняка ясторяя я арятектуры. Тем не менее, помямо своего главного назначення ("дом Мой домом молнтвы наречется" Мф. 21. 13) всякяй храм является еше я своеобразным памятняком народному-труду, ревностя пряхожан н доброй воле благотворятелей.
Траднцня постройкя храмов на народные пожертвованяя до 1917 г. в нашей стране была повсеместной. Поучятельным прнмером такой стройкя является сооруженяе в 1907 г. церквн в честь нконы Божьей Матерм "Всех скорбяшлх Радосте" прн мннском учнлнше слепых.
Постройка собственного храма всегда была мечтой учмлйіна, но для этого не хватало денег. "Однако невозможное у людей окавалось возможным у Бога. Мысль устронть храм прн учнлніце слепых была вложена н в душу одной благочестлвой женцнны, которая нв небольшмх свонх средств довернла днректору учмлнша й. У. Здановнчу на устройство храма 3000 руб" [11. Тотчас же было получено офнцнальное разретенне на постройку деревянного здання церквн н
начата заготовка леса по льготным ценам. 9 мая (ст. стйль) 1906 г. была совершена торжественная закладка храма, а к сентябрю 1907 г. все основные работы быля закончены. Ннтересно, что вся художественная резьба (йконостас, царскне врата, розеткя над панйкадйлом, карнмз, налйчнякй) была йзготовлена по рясункам Мвана Устйновйчэ Здановяча й вырезана йм собственноручно. Этот деятельный человек неоднократно ездял в Москву й Петербург за сбором пожертвованйй. Он был удостоен благословеняя самого йоанна Кронштадского, который сказал ему: "Благославляю, не теряй энергйй, смело <доводй дело до конца; знай, что много на Русй вознйкло церквей без копейкн готовых денег. Деньгн самя к тебе прндут" [21.
КНІГІ ОНЛАЙН
