Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
Еслн львовскяе мастера перебралнсь на краковскяй монетннй двор, то одна йз двух выделенных групп монет должна составнть две третн обтего чнсла монет <18,11% + 46,69% = 64,80%), еслн w: \нм паботалн на мспотнлм дворе в Быдготе, то обе группы должны Н!.*оть првблнзйтельно о’ічнаковые частоты (18,11% + 35,20%
53,31%). Географйческая блмзость Львова н Кракова й отдалённость Ввдгоша заставляет предполагать наяболее рацкональное перемеіценме персонала в Краков. Процентный аналмз нспользованного для йсследованйя матеряала говорвт в польэу этого допушення. Тынфы группы co знакамй ннтерпункцйй в вяде ромбйков встречаются чаіце (напрммер, 62% в собранйй ГЙМ, 77% в кладе йз д. Гладково, 75% йз д. Полочана), что позволяет эту особенность предполагать отлнчйтельной чертой тынфов Львова (1663 г.) й Кракова (16631666 гг.), тынфы же с разделнтельнымн зкакамя в внде круглых "точек" относйть к монетному двору Быдгопіа (1663-1666 гг.). Предлагаемую атрнбуцйю подтвервдает в прнвлеченном матернале й значйтельное преобладаняе средм тынфов 1663 г. монет с ромбякамй в качестве знаков йнтерпункцмй.
ТАБЖЦА 1. Распределенме тынфов Яна Казймнра 1663-1666 гг. по знакам янтерцункцйй
f
комплекс
! Гладково
f ГЙМ
!
Полочаны !
!
годЧзнак
f точка ромбякі точііа роыбмкі точка ромбмк!
t
1663
1 6 9
! 8 24
1
2 11 !
}
1664
f 4 5
1 18 33
•
5 3 !
f
1665
1 1 10
! 22 20
5
4 8 !
1
1666
! - 3
• 5 9
f
5 {
t
?
! 2 17
1 5 4
»
2 10 !
1
йтого
1 13 44
! 56 90
I
13 37 ’
J
Всего
» 5?
! 146
!
50 !
t
%
1 23 77
! 38 62
1
25 75 1
Нолйчеотво вынушенных тынфов 1663 г. с большой буквой R в монограмме лнцевой стороны можно определмть орментйровочно в 100 ■ 200 тыс. экземпляров.' Бросается в глаза сходство монограммы тынфов с' большйм R й монограмм на лнвонскйх й ряжскмх солндах
шведского короля Карла XI (1669-1697), на которых в подобном сочетанйй букв мспользовано большое R. На солндах королевства Польского eui.fi в 1650 г, помешалась монограмма с малым R. Этй наблюденяя побувдают усомнйтся в законном пронсховденйй тынфов 1663 г. с большой буквой R в монограмме. Огромная прмбыль (45%) от проязводства тынфов делает вполне правомерным предположенне о развертыванйй незаконного массового йх пройзводства. К сожаленйю, малое колмчестдо доступных для йзученяя монет не позволяет однозначно решмть вопрос о подлйнностй тынфов с больлой буквой R в монограмме.
Я. К. Анішчанка
(Мінск)
Звычайны гандаль (аб дзейнасці пагранічных камісій паміж Рэччу Паспалітай і Расійскай імперыяй у першай палове XVIII ст.)
Розныя шкслы гісторыкаў у варунках палітычнай кан’юнктуры ўжо даўно вырашаюць складанае пытанне: якая ўлада больш талерантна клапацілж.я аб прыгнечаным і падуладным насельніцтве Беларусі выбарна каралеўская Рзчы Паспалітай альбо цэнтралізавана-самауладная Расійскай імперыі. Пры непазбежнай прадузятасці, абмежаванай к.)л цамі пэўнаг а ідэалагічна-кшіфесіянальнага паходжаннн, мноі'ія і історыкі фактычна паўтараюць 1 аднаўляюць уза емныя абв ^'лвачвмнні абедзьвух дзяржаў у веранецярпімасці, нех рьюшянскім •ібыходжанні з прыгоннымі, паруіпэннях натуральных правоў і<’ ’ дыпламатычных лагадненняў і г. д.
улздкавання міжнародных адносін на глебе J ў мэтах чбгрунгав чня в.ні'лючна сваіх спрадвечных правоў на беларускія землі ч'ya нрактычн’' значэнне на рывп'аваннях асветнінкіх ідэй XVIII ■! . прн ўмацаванні пануючых рэлігій за ковіт падпарадка вання :ншч. рнікау (дысыдэнтаў у Рэчы Паспалітай, старавераў ■ у : ! -if ■!' пыі). ііад наступам пераважна пагранічных іальнік ■ : ' дэмаястрацыі дыпламатычнат а мч су
"“дн ■ • п у 1722 г. дамовіліся етварыпв еумесныя пагранічныя
126 камісіі ў складзе трох членаў з кожнага боку. Камісары мелі задачу рэгістраваць і рэгуляваць узаемныя крыўды з нагоды наездаў, захопаў зямлі, маёмасці, дакументаў, падданых. Расійскі бок пры гэтым адкрыта праследваў мэты кампенсацыі матзрыяльных страт ад уцёкаў падаткаплацельшчыкау і рэкрутаў.
Адваротны бок паслядоўна аздабляў свае карыслівыя разлікі на рабочыя рукі гнаных чужынцаў уласнай верацярпімасцю і гасціннасцю. Магнаты заахвочвалі ўцекачоў падаткавымі ільготамі для каланізацыі ўладанняў, вывозілі находнікаў углыб тэрыторыі, камплектавалі ўцекачамі-прыватныя войскі, прадавалі іх назад як рэкрутаў і патуралі кантрабандзе бежанцаў. Разбой на межах не стрымалі ні ўтвораныя ў 1?30 г. узброеныя кардоны, ні ўвядзенне з 1739 г. санітарна-пашпартнага рэжыму. Шляхта Вялікага княства Літоўскага, прыхільная да рэгіянальнага самакіравання, ігнаравала пагрозлівыя каралеўскія ўніверсалы аб нетрыманні і вяртанні ўцекачоу.
Асаблівы росквіт тзрытарыяльных спрэчак прыпадае на SObO гг. XVIII ст. , на час адзяржаўлення царквы у Расійскай імперыі (ганенняў старавераў), барацьбы магнацкіх партый ВКЛ за шляхецкія галасы пры дынастычных крызісах. Жаўнеры Навагрудскага ваяводы гетмана Радзівіла высочвалі патокі бежанцау і гвалтоуна вывозілі апошніх з уладанняў сапернікаў, што задавальняла кара леўскую і расійскую адміністрацыю. Вайсковыя наезды суправад жаліся крывавымі бойкамі і стваралі тую анархію, якую царызм вы карыстоўваў для стварэннч ўласнай шпіёнскай сеткі сярод незадаволенай малаёмаснай шляхты.
Толькі Аўгуст III універсалам ад 4.01.1755 г. распарадзіўся выбраць на надыходзячых сейміках спецыяльных пагранічных каміса раў. Усе прэтэнзіі расійскага боку прадугледжвалася разбіраць праз земскія і гарадскія суды. Аднак судовы шлях рэгулявання спрэчак сарвалі ўласніцкі эгаізм магнатаў, пастаяныя зрывы сеймікаў, бяссілле каралёў, выканаўчая валакіта, распаўсюджанасць хабарніцтва, царскія грошы на падтрыманне стану безуладдзя. Дзвінская камісія, створаная ў 1744 г. , зафіксавала, што з 1710 г. кошт правозу тавараў по Заходняй Дзвіне вырас у пяць ра зоў. Звышстатутавыя пошліны на мытнях практычна пераўтварыліся ў хабар.
Рўскі бок у мэтах гандлёвага балансу утрымліваў вываз звон
кая манеты за мяжу. Адміністратары буйных уладанняў, асабліва князя Чартарыжскага, карысталіся транзітным становішчам, канфіскоўвалі тавары расійскіх купцоў у кошт доуга, няьолілі гандляроў. Тое выклікала хранічную ўзаемную запазычнасць паміж шклоўскімі яўрэямі і расійскімі купцамі. На працягу 17451747 гг. сумесная камісія ў Татарску ацаніла доўг шклоўскіх яўрэяў у 66347 руб. , а іх кантрагентаў у 02447 руб; „Чартарыяскі адмовіўся адказваць да пазыкі яўрэяў, як людзей вольных, хуценька змяніў упраўляючых. Руская ж улада жорстка спаганяла запазычнасць сваіх падданых з дапамогай кругавой адказцасці з усіх мяшчан пэўных гарадоў. Меркантыльна-сквапны Чартарыжскі паяднаўся з палітычнымі відамі царызму: яму выплацілі з казны 2 тыс. руб. ды адарылі каштоўным футрам, якое выпусцілі за мяжу пад ахоўнай граматай.
Канчатковае абагульненне сваіх тэрытарыяльнйх прэтэнаій царскі ўрад зрабіў пасля ўзвядзення на трон паслухмянага С. Панятоўскага.
й. В. П а н т ю к
(Мйнск)
Сантарно-эпндемнологмческое состоянне войск русской й польской армнй в связп с эпндемней холеры в пернод польского восстанмя 1830 1831 годов
В лнтературе по нсторнн польского восстаішя 1830 1831 годов достаточно нсследованнй, отражаюшлх это событне в полнтнчес ком, военном н соцнальном аспектах. В меднко-ясторнческйх публн кацнях, посвяценных нсторня революцяонных двнженнй XIX в. , оевешены вопросы обтественно-полнтнческой деятельностн медяцмнс кйх работннков в 1825 1895 годы. Целью настояшего сообш,енпя
является нзученне санйтарно-эпндеммологнческого состояння войск русской м польской армнй в связн с эпндемней холеры в пернод польского восстання 1830 1831 годов.
Эпндемня холеры, которая проннкла весной 1830 г. нз Ннднм в южные районы Россйм. к апрелю 1831 г. распространнлась до Врес-
та, позднее в Западную Европу, Афрнку, Амеряку. Это была первая в нсторнн Европы эпйдемяя страшной болезнй, крторая раньше не выходмла за пределы своего прнроднего очага дельты р. Ганг.
Заболеванйе холерой появйЛось одновременно в русской й польской армнях. Холера поражала все слой войск, вызывая массо вую смертность. За время военных сраженяй в кампанню 18301831 гг. умершнх от холеры было значятельно больше, чем от "неп рйЯТельского оружмя". Точное чйсло жертв этой болезнй трудно определнть, т.к: "показателй главных докторов варвнруют от 3000 до 10000 человек (в среднем от 4000 до 6000 человек). В полвской армнн в самый разгар болезнн чнсло умершмх от холеры не превышало 4 000 человек". Это обіясняется тем, что сраження шлй на террмторнй Польшм, где былм стацйонарные нзоляторы, что об легчало "попеченйе" о больных. В войсках русской армнм не Оыло спецйальных помеіценнй для йэоляцйй заразных. Так, в м. Боремлв, где прошло незначнтелвное сраженне, "замок был заполнен ранены мн. В селеннн свмрепствовала холера, й беспрерывно йз лагеря прйносмлй солдат, пораженных ею,... не было верного убежяша для больных".
Опасаясь распространенйя холеры в польской армйй, русскмх в плен не браля. Тогда как раненые пленные польсюіе мятежнмкй на основанйй Высочайшего Положення, утвераденного 21 мая 1831 г. , получалн врачебную помоідь в госпяталях н больннцах наравне с прочнмй войсковымй чмнамм за счет государственноі'о казначейства.
Значнтельному распространеніію болезнн способствовало отсутствне медяцмнскях знаннй, зтйологйй й эффектйвных средств ле ченяя этого тяжелого недуга. Протйвохолерные меропрмятмя огранйЧйвалнсь карантнннымй кордонамм, где людй окурйвалйсь серой; a пря леченйй йспользовалйсь кровопускання, пйявкй, согреваюіцне ванны, растйрання тела мазямя. Этй средства прнменены прн леченйй главнокомандуюіцего русской арммей генерал-фельдмаршала ДйбйчаЗабалканского лейб-меднком Шлегелем й 4 другнмя докторамм, находйвшймйся прй главной квартмре, в чясле которых был доктор ПН-юмер й спецмально йзучавшнй холеру прусскяй батальонный лекарь Кох. Фельдмаршал Дйбнч умер от холеры 10 йюня 1831 г. в Клешеве около Пултуска. 15 йюня 1831 г. в Вйтебске также от холеры скончался цесаревнч Константнн Павловнч. Нрй нем в момент смертй прйсутбтвовал янспектор Вятебской Врачебной Управы. доктор медм
- 129 цйны К. й. Гйбенталь, который впервые во время этой эпядемйй отказался от леченяя холеры опяумом й кровопусканяем, предложял пряменять водные й спнртовые растворы кофе, поскольку, это заболеванме сопровождается обезвожйваняем органнзма й сердечно-сосудйстой недостаточностью.
КНІГІ ОНЛАЙН
