Васількі
Ядвігін Ш.
Выдавец: Друкарня Марціна Кухты
Памер: 120с.
Вільня 1914
— Дзядзенька,—пытаю, —што гэта пра цябе людзі выдумляюць?
— На тое людзі,— махнуўшы рукой, ка-жэ Пранук. •
— Раскажы, дзядзенька! —стаў я пры-ставаць,—родненькі, я нікому не скажу! — ды ў адну руку цмок, у другую...
— Ну, добра ўжо, добра, —раздабру-хаўшыся, кажэ стары.—Ідзі толькі коні пе-рэвяжы.
Скокнуў я, агнём справіўся, прыбег, прысеў каля Пранука і аж трасуся с ціка-васьці. А ён пачаў баяць:
„Быў я тады, як гэта зрабілася, за лясьніка і жыў на адзіноце каля Чорнай Лужы. Жэнаты ўжо быў і двое дзетак меў. Любіў сваю Агату так, як вы цяпер і не патрапіце; а дзетак?—прападаў за імі! Жы-лося нішто. Дабытак меў: і сьвінку, і авеч-кі, і каня, тры каровы...
„Надумалі мы з жонкай каня праган-дляваць: ціхават быў, і дыхавіца прычапі-лася. Даў я такога-сякога зельля, каб не
«ыло знаку дыхавшы, і павеў на кірмаш, там каню ўліў ешчэ кручкі ™ f» ™£“S каб развейшы быў, і паставіў на рынак. як слова сказаць, падбегае да майгоканяней кГчорны, худэрлявы, малады ешчэ хлопец, чыста ў крамнае адзеты. Палядзеў на ка ня на мяне і пытае: ^олькі хочэш^-Пя’цьдзесят, кажу (-а яму Ўмй ^™ 3,^
A шустры‘?й—ізноўпытаеода—Яквецер. кажуУУскочыў ён на каня, праехаўся (а конь, ведама, апьянеўшы-рвецца наўсе бакі), пад’ехаў да мяне, ды 13^ ніякога піма?“—Які брак. У’ „Jae*_
Можэ ўступіш хоць на барыш. •
Не хАу?-кажу.-ні барыша. “Д
думаю’ Так ён, не злазючы с ка^ шасць у кішэнь, дастаў гр0^, рублёў, даў мне, зарагатаў, па кані сьце ^UX^yp™.‘»л£ VT за гэтакую падлу 50 рублеў’. Wwi ду маю, нейкіпайшоў шукаць каня. Прайшоў раз, другі рынак, бачу. стаіц> Р н^жарэбчык; падыйшоў, ^гледз^-аж во-ка рве: сыт, складзен, малады...
прабаваць?—пытаю.—»Чаму не, _ Р
давец-толькі чы ўседзіш?-Э-э, дам ра дЫ>—думаю, і, ўскочыўшы на каня, пакац ў.
15
14
Ну, хлопчэ, і конь-жэ быў: агонь, а няконь! Вярнуўся; торг у торг—перэбіваю руку на 75 рублёў. Дастаю грошы плаціць...—„Па-чэкай,—кажэ прадавец,—конь ня мой; га-спадар прыйдзе—яму і заплаціш, a то га-тоў не паверыць“.—Аж як раз надбегае той самы чорны... Ну, думаю, можэ агледзіў-ся—будзе беда! Тут ён да мяне: „Купіў майго коніка?“—Купіў,—кажу.—„Маладзец! але я не такі скупы,—кажэ,—як ты: ідзём у карчму на барыш, там і заплаціш“.— Пайшлі. Чаго мы там не пілі?! I гарэлку, і піва, і віно,—і за ўсё ён сам плаце.—„Ну, кажэ нарэшце, ўзяўшы за каня грошы,— годзе піць! Дзякую табе за кампанію і дзя-кую за коніка: заслугу, вялікаю заслугу будзеш мець...“—Перад кім?—здзівіўшыся, пытаю.—„Перад чартом!—кажэ.—Прадаў ты каня за здароваго, а ён і дыхавічлы, і вы-піць кручок, другі можэ, — такіх мне і трэба! Удружыў ты мне! Так слухай—жэ: ласка за ласку: чаго толькі зажадаеш да дзевяці разоў,—помні—ня больш дзевяці,— скажы: зараз тое споўніцца...“—Згінь ты прападзі, нячыстая сіла!—крыкнуў я,—чаго ты да мяне прычапіўся?!.. Зарагатала не-шта... „Гэта раз!“ толькі пачуў я; гляджу —нікога німа! J
„Кепска, думаю я; скарэй на воз: як па кані, так па кані, і не агледзіўся, калі да хаты прыляцеў, ды скарэй да жонкі: так ітак, кажу, прыгодаякая вышла.—Дурэнь ты,—ка-жэ Агата,—выпіў цераз меру; але маладзец, што каня добраго выгандляваў; кладзіся спаць!“ Злосць нейкая мяне ўзяла, а і ба-рыш разабраў; давай я крычаць: Спаць?! выпіў многа?! ЛжэшН Капейкі на гарэлку не страціў—па грошах глянь! На што пла-ціць за гарэлку? Крыкну толькі: давай чорт гарэлкі! — і будзе гарэлка зараз!.. — Але гарэлка на стале нс паказывалася, і жонка стала кпіць з мяне. Аж тут убегае ў хату старшы сынок і пытае мяне: „тата, гата, чы гарэлку сюды несьці?“—Якую гарэлку?—пы-таю вылупіўшы вочы.—„Я ў драбіпцэ шукаў абаранкаў,—атказывае,—а знайшоў чатыры пляшкі гарэлкі“.—Здзівіўся я, бо помню, што не купляў. Збялела і жонка: „Можэ хто па-мыліўшыся ўлажыў пляшкі ня ў свой воз?— кажэ, глядзючы на мяне,—а можэ і праў-да тчт штб нячыстае:—цераз лад ужо с коньмі пашэнціла!.. Засні, Пранук, крыху; як схаладае, каровы выпусьці, а я зьеж-джу з дзяцьмі да таткі: ён стары—хітры,— можэ што параіць“.—Едзь,—кажу.
„Астаўшыся адзін, стаў я думаць: a
16
17
нуж I праўда, што ўсякае жаданьне маё споўніцца? Дзевяць жаданьнёў! Праўда, два ўжо прапалі: чорта гэнаго с карчмы вы-гнаў і гарэлкі набраў; але ешчэ сем! Ча-гож думаю, зажадаць? Зямелькі-бы? бо хоць у вёсцэ і ёсць трэціна, дык што-ж гэта значыць? Валоку, дзьве, a то і ўсе пяць! Будынкі мураваные.. Немаведама толькі, раздумляю, чы на кожны будынак пойдзе па аднаму жаданьню, чы адно—на ўсе?.. А коні, коні! якіх і ў пана німа—буду мець!.. Скацінку, сьвіней, зерна,—а грошы, гро-шы!.. Гэтую самую пустош, чуў, пра-дае пан; от аткупіць-бы!.. Дай, думаю, прайдуся, пагляджу, як граніцу правясьці, дзе запусьціць, дзе ўздерці, бо ўжо калі карыстаць с чортавай ласкі, дык карыс-таць!..
„Толькі гэта вышоў я, гляджу: куры ў пшаніцы, сьвіньня ў бульбе, авечкі най-лепшы мурог дратуюць! От, думаю, бабскі дагляд! Узлаваўся, забыўся ўжо а сваіх думках, схапіў нейкі сук, ды ціханька зза-ду падкраўшыся, хлясь свіньню па спіне (а свіньня вялізная—пудоў 12, ды на апа-расеньні), Тая са страху не па сухапуць-ці, а цераз трасучую балоціну сморг—уце-каць! Але куды, там—гэтакая туша! Як віш
і асела, храпе, сапе, ды ваду усё цямкае... Я і за вушы, я і за хвост, а яна ўсё глы-бей едзе... Бачу: адзін не дам рады; можэ, думаю, як дам ей спакой, сама як выбя-рэцца.—Чорт цябе бяры, тапіся!—-крыкнуў, я і бягу да авечэк; па дарозе закруціў су-кам над галавой, ды пусьціў ім у шпаніцу па курах: каб вас ястрэб гэтак дзёр, як вы маю пшанічку дзёрыцё!—кажу і бягу далей. Авечкі, згледзіўшы мяне, ходу пад лес на дзірван!—Ну, і воўк вас зарэж!—закрычаў я,—там іпкоды ня зробіце!... Гляджу: як добрые патцёлкі, выскачылі два ваўкі, за-нялі авечкі і гоняць іх перад сабой у гу-шчар!—Ага-—тю! Ага—тю!—нарабіў я гвал-ту, а яны і не зважаюць: гоняць! Я назад ляту, як мага, да хаты па стрэльбу. Ажно бачу: на мяжы каля пшаніцы дзярэ ястрэб кур, толькі перья ў гару лецяць, а на ба-лоціне свіньня ўжо і сапсьці перэстала,— толькі спіна відаць... Уляцеў я ў хату, схапіў с калка стрэльбу, ды ў ногі, а тут калі трэснуся аб вушак лбом’.—толькі ў вушах зазьвінела.—Нехай цябе агонь!—за-стагнаў я і паляцеў авечэк бараніць. Дабе- * гаю да лесу,—чую: трашчыць нешта. Агля-нуўся: гвалт!! хата гарыць! Кідаю стрэль-бу аб зямлю, дзяру ва ўсе лапаткі кароў
18
19
выганяць, бо хлеў пры самай хаце! Але куды там!—Раве скаціна, аж на сьцену ле-зе, а с хлева ані руш! Тузаўся я, тузаў-ся—хоць вас нехай павыцягіваюць!—зароў я сам нема, ды кінуўся цягаць с хаты, што папала... Каб хоць жонка, ды дзеці дома 'былі: памаглі-б... А тут і бэлькі трэ-шчаць сталі... Згіньце, прападзіце вы ўсе разам’—як шалёны крыкнуў я, высжачыў с хаты, ды ізноў у хлеў. Аж тут пасярод яго ляжаць мае кароўкі: вочы вылупіла, языкі павыпірала!.. Як непрытомны выска-чыў на двор, ды давай у адзін голас выць: Гвалт!! ратуйце! Гвалт!! ратуйце! Гвалт!!.. аж пакуль не ахрып, не асунуўся, не аба-млеў...
„Як праз сон стаў я разбіраць, што тут парабілася, ды як успомніў,—аж валасы дыбам сталі!! Гэта-ж я сам усяму віна-ват! сам! Гэтаж мае жаданьня споўнілі-ся!.. Гэта тая чортава ласка! Ласка чорта-ва!! „Дзевяць жаданьнёў, казаў—дзевяць!" А колькі споўнілася? Стаў лічыць с па-чатку: чорта прагнаў, гарэлкі ўзяў, пера-вёў куры, свіньню, авечэк, кароў, хату спа-ліў і жонку з дзяцьмі запрапасьціў,—зна-чыць восем! Добрые жаданьня—німа чаго казаць! Скарыстаў! От, дурэнь, от, дурэнь!—
стаў я сам сябе лаяць... Ну, але ешчэ ад-но—дзевятае жаданьне асталося!—Каб тут не прамахнуцца... Чаго жадаць?—Грошы! што найбольш грошы!—усё адабью!.. Але тут успомніў жонку з дзеткамі... Якжэ з імі будзе? Іх за грошы ня выкупіш!.. Та-кая схапіла мяне жаласць, што і сказаць не магу... Давай прасіцца: чарточэк, мі-ленькі, даражэнькі! аддай жонку, дзетак, скацінку!.. He, думаю, так нічога: жадань-не адно мусіць быць, а тут іх шмат набя-рэцца... Круціў я мазгамі, круціў, аж злосць забрала, ды як крыкну: чорт лазаты! ад-дай ўсё, што забраў у мяне! Аддай, рага-ты, не то і рогі табе павыкручываю!—Усё, што забраў,—гэта дзевятае і апошняе мае жаданьне!..
„...Пранук, Пранук! расчухайся—-устань, жэрабца німа!..“ Усхапіўся я, разглядаю-ся, як непрытомны, — бачу: жонка нада мной стаіць, хата цэлая; дзеткі, ўвесь да-бытак на мейсцу—ўсё, як было, толькі, зна-чыцца, жэрабца не хватае. I ведаеш, хлоп-чэ: што нашукаліся,—як у ваду упаў!
„Чорт-чортам! Праўда, слова здзержаў: дзевяць жаданьнёў маіх споўнілася, але жэрабцу гутаркі не было, і чы я, чы чорт у гэтым дзеле вінават—сам добра не раз-бяру. Вось, с таго часу лаянку кінуў".
20
21
Дўб—ДзядіМя.
Амаль не ўся вёска зайздросьціла мне майго надзела. Шнур быў, праўду кажучы, ані большы, ані выгаднейшы, ані зямліца на ім ня лепшая, — можэ нават горшая, бо пры канцы шнура была страшэнная га-ра, дзе апроч грэчкі ды ярыцы нічого не ра-дзіла, але на самы версе гэтай гары рос такі дуб, што аж дзівіўся народ: веліч, таўсціня, а сукі так разрасліся, што, здавалася, сьвет бы пад сябе хацеў падгарнуць.
3 давён-даўна ўсе звалі яго: Дуб-Дзядуля.
Дык вот паслухайце, што мне пад гэ-тым дубам здарылася:
Раз у летку, ад цёмнаго напрацаваў-шыся, што аж пот з мяне цурком каціў, губы пасмяглі, босые ногі да крыві патрэ-
скаліся, — зацягнуўся я неяк на гару да свайгб дзядулі аддыхнуць у яго цяні. Толь-кі прылажыўся гэта я, уздыхнуў раз, дру-гі і пачынаю дрэмаць... Ажно чую: ні то над галавой, ні то пад галавой нехта так сама два разы уздыхнуў... Стаў я прыслу-хівацца: ешчэ і ешчэ уздыхае, але так ця-жка уздыхае, што аж за сэрцэ бярэ, не-маль стогне... Перэжэгнацца хачу — рукі падняць не магу!.. Струхлеў я — ляжу, чэкаю, што будзе. Аж тут нехта ў вуха маё шэпчэ:
— Ня бойся, не пужайся, дзіцятка ты маё, не пужайся: я гэтак дышу, я гэтак уздыхаю, я—твой дубочэк старэнькі.ч.
— Божэ моцны! Што ты, дзядулька, як же гэта можэ быць, каб дрэва узды-хала, ды гаварыла — пытаю ўжо сьмя-лей.
— Эх, дзіцятка, дзіцятка,—ізноў шэп-чэ мне на вуха, — шмат чаго ты ешчэ ня ведаеш, шмат чаго не разумееш, але лю-блю я цябе, шчыра люблю, як любіў тваіх бацькоў, дзядоў ды прадзедаў, бо не зазнаў ніколі крыўды ад вас, а толькі векі паша-насць меў... Пара прыходзіць, дзіцятка ты маё, пара прыходзіць сказаць, аткрыць та-бе такое, чаго нікому ешчэ не гаварыў...
КНІГІ ОНЛАЙН
