Васількі
Ядвігін Ш.
Выдавец: Друкарня Марціна Кухты
Памер: 120с.
Вільня 1914
22
23
Але пакляніся, што споўніш маё апошняе жаданьне!—
— Клянуся, дзядулька, клянуся, род-ненькі, споўню, ўсё споўню,-—ізноў, дры-жучы ўвесь, атказываю.
— Слухай-жэ!—кажэ Дуб-Дзядуля.— Аткуль я тут узяўся і калі радзіўся,—ніх-то, дый я сам добра ня ведаю. Помню толькі — з малалецтва жылося нішто, су-седзтва шмат меў: сваей радні—цэлые ако-ліцы,—хлопцы адзін ў адзін—дужые, зда-ровые; а тут да кампаніі зграбные ёлачкі,-— хоць сварлівые, але сэрца добраго—сасон-кі. Міргнеш ім, бывала, жалудком, а яны табе шышкай у бок... А асінкі-пашаптуш-кі? кіўні толькі ей галінай (бодубу няслед кланяцца асіні!) а яна, як тая саромлівая панначка, затрасецца ўся і лісточкамі ця-бе абсыпе... От, ведама, забаўляліся, як умелі...—Але што гэта ўспамінаць?—Ляце-лі годы, як вашы ляцяць дні,—зменяліся векі, як вашы годы,—а я стаяў і рос,— рос і стаяў — крапчэў... Зрываліся нераз буры, — як пад тапаром, шмат нашых клалася, але тые, што аставаліся, — еш-чэ вышэй падымаліся; находзілі навальні-цы, — гінулі тые, што ў неба глядзелі, а знізу падымалася маладзёж; налеталі
ветры, наганялі сьвежаго насеньня, і ўзра-сталі суседзі невядомые, незнаёмые... Так векі шлі, аж мінула ўсё,—аж прыйшло і на тое, што с тутэйшых — даўнейшых астаў-ся, як відзіш, адзін я. Праўда, ось глянь на захад: бачыш цёмную паласу? Але што гэта за лес? Худэрлявы, крывы. ўвесь у сукох — гніль нейкая, дый толькі.—Глянь на ўсход, — прыслухайся да шуму гэнаго лесу... Чуў ты калі шум здароваго, крэп-каго дрэва? — He, не! ня гэтак шуміць здаровы лес! А чаму ён так шуміць? бо змарыўся, ніколі перадышкі не мае, гэтак і згінуць мусіць... Палядзі на поўнач: — чы бачыў ты калі такое дзіва? Такі гон-кі, такі крэпкі здалёку выдае лес, а ўва-жай, як яго гайдае ва ўсе бакі, то да зям-лі прыгне, то крыху атпусьце, — здаецца, і вецер невялікі, а пень выпрастацца ня можэ... Цяпер глянь на мяне: пастухі бок асмалілі, людзі кару аскрэблі, колькі то сукоў павырэзалі? лісты, жалуды — і тые што-год падбіраюць; — усё, каб толькі са-бе карысць мець; а чы падумалі, што ста-ры ўжо я, пакалечэны, веку дажываю, а ні-водзін жалудок мой ня ўзрос... Сохну ўжо я. Каб хоць два, каб хоць год далі вы мне засілку —- вадзіцы чыстай, здаровай, —
24
25
можэ-б я вам памятку пакінуў: новае па-каленьне... Прысягнуў ты, дзіцятка, — дык дабудзь-жэ ты мне цяпер гэтакай вадзіцы, пашукай, прынясі, карэньчыкі мае бедные падлій...
— Добра, — кажу, — дзядулька, доб-ра — будзь спакоен: дастану, прынясу— хіба згіну!..
Бег я, змарыўся, — ўжо і самаму піць зажадалася. Цямнець стала, a — вады як не відаць, так не відаць. Бачу: нейкая ка-беціна — старэнькая, худзенькая прыгор-шчамі зямлю носіць.
— Чы ня ведаеш, бабулька, дзе тут блізка вады дастаць? — пытаю.
— Хадзі за мной, сыночэк, пакажу табе цэлае возера.
Уцешыўся я. Пайшлі; па дарозе пы-таю:
— Аткуль ты, бабулька, і як завешся?
— Тутэйшая, — кажэ, — а завуся Пра-ца, сынок, Праца.
Дзіўнае, думаю, прозьвішчэ. Прыйшлі да возера, — вялікае, што вокам не сцяг-неш, і хоць вада мутная, брудная, — кі-нуўся я піць. Хлебануў раз — што гэта? Вада — не вада, хоць смак і знаны. Ага, ўспомніў я, як напрацуешся, ды пот ця-
кучы па брудным твары пападзе ў рот,— от, як раз гэтакі смак! Пытаю бабулькі.
— Праўда, сынку, праўда: пот. Паў-нюсенькае возера людзкога поту...
— А на што-ж ты зямлю прыгоршча-мі носіш, ды кідаеш у гэтае возера? — пытаю.
— Глыбокае яно без канца, а трэба, каб заўсёды было поўнае; дыквось, як за-сыплю яго зямліцай, тады і поту мала трэба будзе людзям ліць.
Здзівіўся я, але не было калі распы-тывацца, і пабег далей. Бег я, бег, — ба-чу ізноў возера — больш за першае, але вадзіца ў ім такая чыстая, што аж сьве-ціцца. Прыпаў я, хлебануў — горкая, але то такая горкая, што піць нельга! Прышло мне на памяць, як аднаго году апошнюю скацінку с хлева вывялі... Скацілася тады сьлязінка і ў рот мне папала... от, як раз гэтакі смак!.. Бачу, старушка нада мной стаіць.
— Хто ты? — пытаю.
— Беда, сынку, Беда. Ня пій, сыноч-ку, гэтай вадзіцы, ня пій: досі ты яе ўжо напіўся...
— А штож ты тут робіш? — пытаю.
— Глянь, унь, на катлы вялікіе, ’ пад
26
27
імі заўсягды агонь гарыць. Дзень і ноч наліваю я ў іх з гэтаго возера поўна сьлёз людзкіх і грэю, каб высахлі, аж пакуль ўсё гэта возера ня высушу, аж пакуль пара ад іх не падымецца аж да неба!..
Здзівіўся я, але памчаў далей. Спаты-каю ізноў старэнькую кабеціну, — палівае яна зямлю с конаўкі.
— Дай, бабулька, напіцца, — прашу яе.
—Ідзі, — кажэ, — да возера.
Падбегаю, — бачу: поўнае яно не ва-ды, але віна чырвонаго... Прыпаў, хлеба-нуў... . Божэ! крыкнуў я са страху: — По-мню, помню гэтае віно: ў губах яго было поўна, — вочы ім заліты... помню яго! Але-ж гэта не віно, але кроў! Людзкая кроў!...
— Праўда, — кажэ старушка, стоючы нада мной, — праўда, сыночку, людзкая гэта кроў, і вось мушу ўсё гэта возера конаўкай вынесьці і ўсю зямліцу паліць!...
— Хто-ж ты? — пытаю.
— Цярпеньне, ціхэнька атказала ба-булька.
Без аглядкі кінуўся я ад гэтаго стра-шэннаго мейсца. Чую: ў старане негдзе бурчыць, перэліваецца, бяжыць, нібы ска-
жэш ручаёчэк жывенькай вадзіцы. Я туды шукаць, аж тут калі блісьне, трэсьне, за-ляскае, — здалося, ўвесь сьвет задрыжаў!..
Усхапіўся я, вочы праціраю, не магу да сябе прыйсьці... Ня чуў я, як бура най-шла, як пяруны сталі біць, пакуль не да-браліся да майго дзядулі, пад каторым я так моцна спаў... Працёр вочы, сон свой страшны ўспомніў, закалаціўся ўвесь, зуб на зуб не пападае... Гляджу: дзядулька мой бедненкі ляжыць ціхэнька на баку...
С таго часу прайшло неколькі год. Ляжыць дзядуля на сваім мейсцы (сукі толькі паабрэзалі), а с-пад яго вылезлі тры, хоць ешчэ цененькіе, але гладкіе, роўные дубочкі...
28
29
Чэлавен.
I прыйшоў чэлавек да Бога свайго і кажэ:
— Божэ! забяры ад мяне Бяду, Сля-зу і Хваробу, а дай мпе Волю, Шчасьце і Здароўе.
Бог і кажэ:
— Добра, чэлавечэ, будзе так, як ты жадаеш.
I стаў жыць чэлавек без Бяды, без Слязы, без Хваробы, a — вольны, шчаслі-вы і здаровы. Ажно прыйходзе сьмерць і кажэ:
— Чэлавечэ, паміраць пара. Чэлавек, калі жыў з Бядой, Слязой і Хваробай, не раз сам жадаў і рад быў са Сьмерці, але цяпер жаль яму стала жыцьця.
I пайшоў чэлавек даБога свайго ікажэ:
— Нашто Ты, Божэ, хочэш адбіраць у мяне тое, што сам дараваў? Забяры ад мяне Сьмерць.
Бог і кажэ:
_______ Добра, чэлавечэ, будзе так, як ты жадаеш.
Ішлі векі, ляцеў час.
I прыходзе чэлавек да Бога свайго і кажэ:
— Божэ, усё я зведаў, усяго зазнау, адна толькі рэч незнаная мне асталася.
Бог і кажэ:
______ Чаго-ж ты, чэлавечэ, хочэшг
______ Сьмерці, атказывае чэлавек.
I Бог даў чэлавеку Сьмерць.
31
30
3 бальнічнаго ^ыцьцр.
Зьмеркалася. Візглівы вецер, якбы з вялікае злосьці, рваў апошніе з дрэў кляновых крывава-жоўтые лісты, круціў іх у паветры, кідаў аб мокрую брудную зямлю, ганяў з мейсца на мейсцэ, як ат-красаваўшае нікому непатрэбнае, ні на што нягоднае сьмяцьцё і, закруціўшы, як кру-ціць вір на глыбіні, біў імі аб тоўстые, жоўтые сьцены, аб вялікіе памуцеўшые шыбы высокіх вакон гарадзкой бальніцы...
I ліплі крывава-жоўтые лісты да тоў-стых сьцен бальніцы, якбы патслухаць хацелі, што чутно за імі, і ліплі крывава-жоўтые лісты да памуцеўшых шыб, якбы заглянуць хацелі...
Праз атчыненые дзьверы бальнічнай палаты № 2, высунуўся бледны твар, ад-на старана катораго была пакалечэна, рас-пухлая і бліскучая, і, распусціўшы доўгіе полы вырудзеўшаго бальнічнаго балахона, ціха — бытцым нейкая мара, сунуўся, раз за разам шэпчучы сіплым голасам: № 17 канае... дзе служачы? № 17 канае...
Разаспаны паночны служачы лыпнуў вачыма, працёр іх кулакамі, пацягнуўся і падняўся с свайго мейсца.
— № 17? — спытаў знехаця.
— Але!
— Вось выбраўся! Супакою чэлавеку не даюць! I, мармочучы нейкую лаянку, па-дыйшоў да вакна, дзе стаяў крыж, абапал катораго былі непачатые ешчэ дзьве вас-ковые грамніцы, выкруціўшы адну з іх, запаліў і паплёўся да канаючаго. Хворые карыстаючы з агню, прыкурывалі папірос-кі, перакідываліся слоўцамі, іншые—на вы-здараўленьні — пад’жартовывалі: „проціў ночы, выбраўся, нябось, як раз трапіць да Абрагама на піва!“
— „Нябойся, ешчэ не выбраўся, атка-заў другі, “ як пачне збірацца, дык га-тоў і прыпазніцца: па поўначы і Абрагам
32
33
не прыймае — чэкай да заўтра! Вось чу-еш, як хліпае..."
I праўда: з далёку — амаль не праз усю палатку — чутно было, бытцым пась-ля доўгаго плачу, не заўсім супакаіўшэя-ся дзіця, раз за разам хліпала і хліпала, толькі да гэтаго хліпаньня час ад часу прылучаўся нейкі скрыгат якбы сапсава-най маіпыны...
Так канаў чэлавек...
Біты з малалецтва сірата, гаротны праз увесь век свой працоўнік, і вось ужо калі жыцьцё выціснуло з яго апошніе сілы, вы-смактала кроў, высушыла апошніе мазгі, жылы выцягнула, цяпер гэта жыцьцё, ба-чучы, што з гэтаго чэлавека нема болвй чаго выдушыць, — кінула его на бальніч-нае ложка, мучыла яго доўгіе ночы, цэ-лые месяцы і наастатак, угледзіўшы, што гэты кусок надгніўшаго мяса гатоў ужо разваліцца, накінулася на апошніе мінуты канаючаго і здзекавалася... Так жэгнала жыцьцё замучанае ім цела і за пражыты супольны век, жэгнаючы, давала награду па свойму...
Так канаў чэлавек...
Служачы падыйшоўшы да ложка, над
каторым вісела чорная бляха з надпісам № 17, нагнуўся, ўзяў за руку, разагнуў касцянеючые пальцы і ўткнуў грамніцу; але для гэтай рукі, што столькі цежароў пе-рэцягала за свой век, цяпер, цяпер поцяж-ка было утрымаць цежар свечкі; схісну-лася грамніца на голые высахшые грудзі і апошні раз прыгрэла тое мейсца, пад ка-торым чуць білася ўжо, даўней гарачае, сэрцэ.
Служачы падняў грамніцу, паправіў, і аднэй сваей рукой падтрымліваў і грам-ніцу, і руку уміраючаго чэлавека, патцяг-нуў аднэй нагой зэдлік і, прысеўшы, пачаў разказываць блізкім хворым, якіе былі заў-чора хрэсьбіны ў свайго півагра.
Хліпаньне і скрыгат не сціхалі... Слу-жачы, скончыўшы апаведаньне, глянуў на ўміраючаго, пашчупаў яго рукі і галаву і, махнуўшы рукой, загасіў грамніцу.
— Ня скора, ешчэ дасца: саўсім еш-чэ цёплы і свечка ўся згарыць, пайду па над’зірацеля.
Ў скорасьці вярнуўся з над’зірацелем і кніжкай пад пахай. Над’зірацель падсеў-шы да століка каля вакна, дзе міргатала лямпа, разлажыў кніжку і пачаў запісы-ваць, мармочучы пад нос: „1909 года . -
КНІГІ ОНЛАЙН
