Васількі
Ядвігін Ш.
Выдавец: Друкарня Марціна Кухты
Памер: 120с.
Вільня 1914
Перэд вачамі Андрэя Зоркі гараць аг-] ні... Ў вушах грыміць музыка, бьюць у бу-бны... Ў галаве ўсё круціцца, шуміць... На вялікі, пасыпаны чыстым белым пяском, круг выступае як смоўж чорны вялізарны чэлавек з грамадой у бліскучых адзежы-нах прыслужнікаў сваіх і ўсе яны, як адзін, круцяць і ляскаюць доўгімі, доўгімі бізу-намі...
С-пад брамы, завешанай, як кроў чыр-воным сукном, стаў сыпаць народ: дзеці і сталые, падросткі і старцы, а за імі су-нецца цэлая чэрада рознаго зьвер’я. Уся гэта жывая грамада лётае, круціцца, ку-ляецца, падае, ўстае, ізноў падае, ўрэшці ўсе зморэные спацелые прыпадаюць нака-ленцы... А бізуны сьвісьцяць і ляскаюць... „Зьдзек!!“ крычыць Адрэй з вышак, дзе ёні сядзіць у цырку... „Зьдзек“... як адзін го-| лас* ад’зываецца, ўскаківаючы с кален, жы-
вая грамада... Бізуны хутка падымаюцца ў гару, але дзіва: ня сьвіснулі, не лясну-лі яны, а бытцым завесіліся ў гарэ, а па-сьля схіснуліся і... счэзлі... Белы чысты пясок на кругу стаў жаўцець, што раз бо-лей жаўцець, урэшці чырванець, усё больш чырванець, ажно пакуль не зрабіўся так чырвоны, як тая засланка на варотах... „Зьдзек“... раўнула ешчэ раз жывая гра-мада такім страшэнным голасам, што сьце-ны вялізарвай будыніны задрыжэлі. А на-род і зьвяр’ё з гмаху пачалі сыпаць на вУл'Цу; ажно тут Міхалка стаіць, растапы-рыўшы рукі, пасярод вуліцы і стрымлівае гэту грамаду... Андрэй, замахнуўшыся, кі-нУўся да яго с крыкам: „Міхалка, ты?!“
— „Я“, адазваўся Міхалка, стоячы над самым Андрэем. „Прачхніся, братка, па-праўся,—надта нечага стогнеш,—мо баліць што?“
Андрэй падняўся, працёр кулаком во-чы, палядзеў кругом, глявуў на Міхалку,— »а праўда, атказывае, мусіць-то я дрэнна лежаў, страхі нейкіе мучылі мяне“, і перэ-ВяРнУўшыся на другі бок, ціха і смачна заснуў.,'
60
61
Раротнар.
У канцы вёскі каля старэнькай хаткі ўдавы Тамашыхі сабралася кучка баб. Кож-ная з іх штось гаварыла, кожная штось ра-іла, але Тамашыха ня чула і не разу-мела — ані іхніх гутарак, ані іхніх раді 3 ахапкам брудных ануч пад пахай, шэп-чучы штосьці пасінеўшымі ад холаду вус-намі, хадзіла яна ад вакна да вакна, ад вуглоў хаты да дзьвярэй і ўгледалася, йі не пакажэцца Дзе дымок. I праўда: праціс-| каўся ён паміж лучынак, мейсцамі пазаця-1 гіваных замест шыб у ваконные рамыі працягіваў і праз надгніўшые вуглы xaj ты, — і праз пашчэпаўшыеся ў дзьверах дошкі. Дзе толькі дагледзіла Тамашыха гэты дымок, хутка падбегала туды, выцЯ'
гівала с-пад пахі анучыну, адрывала шма-точак і з усей сілы затыкала ім шчэліну.
Вецер раз-за-разам узрываўся, гудзеў паміж гнілых жардзей азяродаў, паміж дзе-не-дзе цэлаго ешчэ частаколу; с сьві-стам прарываўся праз голые галіны вялі-кай крывой вербы і гінуў нейдзе ў далі. С пахмурнаго неба сыпалася імжака. Не-здаволеные, што Тамашыха не зважала на іх, бабы, пазалеўшы, парасцягіваліся па вёсцы. Скончыла і Тамашыха сваю занят-ку, глянула на пустую, балоцістую вуліцу і асунуўшыся на прызбу, шэптала далей.
Што шэптала — сама добра не разу-мела. Ведала толькі, што так трэба. Трэ-ба, бо, — бо знахарка Караліха, да каторай Тамашыха сягоньня ешчэ дбдня займчала курыцу так і раіла: „Зачыні, казала яна, юпіку, распалі агонь на прыпечку, насып гэтаго, што табе даю зельля, — хай ку-рыць, а сама выйдзі с хаты, дый пілнуй, каб дым праз шчэліны не ўцекаў“. А калі Тамашыха спыталася, як доўга трэба ку-рыць, знахарка строіла так: „столькі часу курй, колькі займае сказаць шэсць па шэсць пацераў; тады кажэ і варочайся ў хату — ўсё будзе добра“.
Шэсць па шэсць? Ня менш—то пэўна,
63
а мо ўжо i болей, як шэсць па шэсць на-шэптала пацераў Тамашыха; мо гэта і ня добра? Усхапілася с прызбы, кінулася да дзьвярэй і расчыніла іх. Шугануў дым, цёмны едкі дым, грыз вочы, душыў у гор-лі, але Тамашыха не зважала на гэта: воб-мацкам мінула печ, дабралася да палка і нагнулася.
Там — з нацягнутай на галоўку гру-бой посьцілкай лежаў Сьцепанка — паце-ха і ўся надзея Тамашыхі. Лежаў ціхань-ка і толькі худзенькая маленькая ручка зьвесілася с палка. Тамашыха асьцярожна падняла і палажыла гэту малую ручку на ГРУДЗІ сына, а сама ціханька, каб не раз-будзіць хвораго, адыйшла, села на лаву і задумалася. I, ці то ад дыму, ці то ад гэтых думак, сьлезіна за сьлезіной капалі і капалі а вачэй беднай кабеціны___
Задумалася Тамашыха. I ажно сама дзівілася, скуль можэ брацца столькі бя-ды, столькі нешчасьця, сколькі ўсьцяж ва-лілася на яе галаву. I за што? Грэшная? Мо яе грэх найважнейшы, найбольшы за ўсіх? Мо дзеля таго і пакутавае яна за ўсіх? Мо іншым за тое лягчэй жывецца? Ой, бо ці ўсё-ж яе жыцьцё не адна паку-та? He адна беда? He адна нядоля?
64
3 малку, помніць Тамашыха, калі бы ла ешчэ ў Язэпавай хаці там ужо на-чалася яе нядоля — там першая. Бо ці-ж гэта ненядоля?—спаміж усіх дзяцей, якіе гадаваліся тады ў Язэпа — адна яна ня мела маткі. У кожнай хаці былі дзеці, бы-лі і маткі, а от-жэ ў яе не было. I калі, бывала, бачыла яна, як іншые дзеці песь-цяцца, прытуляюцца да матчыных грудзей, бегала і яна — маленькая, худзенькая да тэй высокай белавалосай Тэклі, клала сваю галоўку на яе калені і шэптала: мама, ма-ма, мама. Але пяшчотаў, а ешчэ горш гэт-кіх слоў Тэкля не любіла: „ня лезь, кажэ, да мяне з гэткім — абуза, а ня дачка ты мне“. Плачучы, бегла тады малая Гануль-ка (Ганулька? гэта-ж яе некалісь зваліГа-нулькай, ледзь цяпер успомніла Тамашы-ха), бегла ў які колечы цёмны куточак, або ўціскалася ў запечак і закрыўшыся, ціханька шэптала сама да сябе: мама, ма-ма, мама...
Потым... што-ж было noTHM?... Ага: зі-мой крыху меншых ад сябе дзяцей калы-хала, насіла, хату заметала, бульбу скрэб-ла, а ў летку — ў поле ўжо стала га-няць. Прыгнаўшы на дзяніну, зморэная бя-жыць травы каровам, сьвіньням... Гэтак
65
XXXSJV'’'* Я® 0Чш& не ““лана-лажыцца, але пасьля і гэтаго наўчылася Стала хадзіць тады на заработкі і як тая пчолка, зносіць двузлоткі ў хату. Але S з гэтых двузлотак сабе што справіць 421X1 ^'“^чуглы? самойГануль-X ? галаву не прыходзіла. Алзе-алі яе хатніе: справяць што сабе пално
„палатай,—кажуць,—добрая ешчэ для пябр і
ХёпХХ' ЛЯТала 1 наоіла' Інаклшх ра-дасьцей Ганулька ня мела; і толькі калі ^ЖХ "а С™^ W^ Sb - , XXX S'®* Ве™' ^атыкаючы ле, кажэ гХл™3™’ загавоРыЦь: „дурвая ты, I лалаешся У(Х ЦХе «рыўдзяць дома і ты 1 «™ “ f v^ лепш мне’ Ус6 Лвра І але велыла ™ ЛЫ'а’ Хоць вадлаоя Васіля, I але верыла яму і слухала. Слухала яжно I знХд”: хх 4іля * вёк aS X T Адна? Кав-кэ »пь на ■ аднэй можна было астацца! Але расьці падыйшла найгоршая бедё
Ой XXX тм на даорм пляцоуцы: трўдаадька” іа„»П₽ЫІ1Мда1ЛаСЯ ГанУлыіы, рудпенька! I ня думалася ей, што насьве-
ці беда не мае канца, што можэ быць еш-чэ цяжэй... Памерла Тамаша канцавога матка; патрэбна была ў хату гаспадыня, а што за пьяніцу ніхто не хацеў ісьці, абы якое колечы прыстанішчэ мець — пай-шла Гануля.
I вось яна ўжо Тамашыхай стала, Та-машыхай — гаспадыняй! Беда толькі, што не было надта над чым гаспадарыць: ад-на ўсяго кароўка, ды дзьве авечкі, каня нават не было. Шнурок свой у запашку аддавалі, дык пражыць было цяжка. Але што там пражыць? нейкі-ж лахман быў нацягнуць на сябе, а есьці? У летку — шчаўя, грыбоў — гібель; а зімой — які там дзень? Зусім кароткі. Прыставіць са-ганок бульбы — на ўвесь дзень хапае! Ьось толькі абы Васільку... ды каб-жэ яму аднаму? ато і не агледзілася Тамашыха, як прыбыў Яначка, Пятрусь і вось гэты — Сьцепанка. Сабе — як сабе, а дзецям трэ-а-ж даць хоць раз у тыдзейь нейкі прас-нак, ці блін, ды малачка калі ўліцЬ. Ну 1 давала Тамашыха колькі мела; а на Ка-ляды, на Вялікдзень нават скаромнае тра-плялася. А хоць і ў будніе дні,—каму—на што тое грэх нарэкаць: у пячурцы заўсёды У запасе бульба валяецца, і ядуць яныяе.
66
67
■бывала, не раўнуючы, як тые парасяткі J праз увесь дзень, дык голад каму-каму a
ДаКуЧаў- Толькі ^ь.рІзважала далей Тамашыха, неяк сыць іх не брала' ^ывоцш, праўда параспірала, але ручкі ножкі, шыйкі-ажно жаль было глядзець-™ ™е Цэвачкі’ А 1 сама ™а Тамашыха X п "УЦЬ СТала’ дый М°Ц 3У^ стра-І ціла. Даўней, оывала, асьміну бульбы за-кіне на плечы і прымчыць с поля, а'ця-' ЦЯЖКа ПРЫЦЯГНУЦЬ. He дзеля
Lr т^ ЯНа’ ШТ° гал°Дная была, ( Тамаш пРаз КОЛЬКІ-ТО год духі ~ Йў’ не ~ Гэта што ~ глупства:
’ ДРУГ1 І0Д ужо як ня бье: зваліўся рьштаваньня, захварэў і памёр, а ўсе-ж ткі сілы — —
не варочаюцца, —
° таго часУ’ як увалілася роба ў хату.
сну хва-
Гэткі-то хлопчык быў Васілька. успа-мінала сабе Тамашыха, гадкоў з дзесяпь n^trua ~ • wi^vwj о ДйОЬЯЦЬ v w 1 -У’ дд.ал1 на службу за патпаска; усе-ж ткі карміць дома ня трэба, ды ча-
₽У°Л1 ПЭНС” браў за летка- От * за’ ™~ вярнУ^ся са службы, стаў каш-ляць, хірлець і Каляд не прыждаў — як
~ ЗГаС' Згас ВасількІ за ім н самай сьцяжынкай пайшоў Яначка,
а пасьля і Пятрусь, А цяпер вось гэты — Сьцёпачка — мала-то страху нагнаў? Зго-джэны быў да ўсіх сьвятых: на ўсім гаспа-дарскім, пуд жыта і тры рублі; ведама, першая ешчэ служба; ды і тая не ўдалася: скаціны хоць мала, але дуроная; зьнямог-ся, лётаючы за ей, так бедны, што без па-ры сарваць са службы прыйшлося; мо і гро-шы прападуць, але дома Тамашысі спа-кайней. Малачка яму напарыць, сама па-ложыць, накрые, ў ночы да яго устане; толькі нешто ніяк ачуняпь ня можэ, а вось с тыдзень ужо будзе, то такі страшэнны кашэль прычапіўся, што і духу не даваў яму перавесьці. Чаго, чаго не рабіла, яко-га толькі не парыла, не давала зельля, — нічым еупакоіць не магла, ажно пакуль, вось, ня зьбегала да Караліхі і хоць ку-рыцу прыйшлося аддапь, але такога ней-каго моцнаго-то курэва дала, што зразу кідаць перэстала, супакоіўся і гэтак-то Ціханька ляжыць, ані скранецца; нават руч-ку, што зьвесіўшыся с палка была, як па-правіла, так і цяпер на тым самым мей-СЦЫ ляжыць...
Цяпер толькі ўспомніла Тамашыха, чаму гэта, як папраўляла тую ручку, то яна была нейкая ні то потная, ні то ліп-
68
69
кая і бытцым цяжкавата?.. I раптам, як пярун агністы, страшэннае падазрэньне мі-гнула праз галаву Тамашыхі. Зразу ў Ну-тры зрабілася холадна, пуста; ногі бытцым волавам наліліся... Але неяк-жэ скранула-ся Тамашыха і апіраючыся то а стол то а зэдлі, с страшэннымі, выкаціўшыміся’ на верх вачамі, ляскаючы зубамі дасунулася да палка і смарганула за пасьцілку. С-пад яе паказаўся пасінеўшы твар нежывога Сьцепанкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
