Васількі
Ядвігін Ш.
Выдавец: Друкарня Марціна Кухты
Памер: 120с.
Вільня 1914
Тымчасам Сьцёпка, выйшоўшы на двор, як сеў на прызьбе, дык і не скрануўся, аж-но пакуль жонка ня клікнула палуднаваць.
46
47
Х?7±. П“Ш°У K₽aTaWa ™ гаспа-даркі і гэтак дацягнуу да вечэра.
страшнай паказалася яна
гая п’ЛД*™30® Сьц6пкУ везканечна доў-гая. Доўгай і страшнай п—- У !гЯ/лЧЯр’ ?аго ніколі ДаЎней даўся Сьцепка,
не бывала, кі-як у гарачцы: то крычау, ІЯТгпа™™ то клікау Юрку
каб каня яму запрэгалі, ™ ц1Тня\™Л?ІУ f"4’’ да^тываючы-■ • ула’ як саоакі брэхалі і званочкі
да нікога Ва ВУЛІЧУ' °™вам
:г%тэ J? V” -™“ У вочы У не за™нуў яму хто
рукіЙ
стау прЫОлухацца. Колвкі гэтак 0“зеў 48
Сьцёпка — сам ня ведаў, і толькі, калі па-ЧУЎ, як на вуліцы вёскі нешта затаркатала, затопалі конскіе капыты, Сьцёпка якбы ач-нуўся. Праз сваё вакно бачыў Тацюк, як замігацелі агні па хатах, потым стаў высы-паць народ на вуліцу і, як тые пчолы ў вульлі, загудзеў. — Пад вакно Тацюкавай хаты падбегла суседка — Мар’яна, забара-баніла па ім і, крыкнуўшы: „Юрку і Касту-ся забралі... кніжкі нейкіе знайшлі“, пабегла далей Сьцёпка ані скрануўся.,.
Мінуў тыдзень, другі, і выбраўся Сьцёп-ка ў таргавы дзень у горад. Сперша пады-шоў да знаёмаго гарадавога, але з ім ані-як ня мог дайсці да ладу: буркне нешта пад нос, ды адвернецца. Махнуў Сьцёнка рукой і пайшоў да таго чыноўніка, ў като-раго сперша быў. Той распытаўшыся, ці німа ешчэ якіх навін, сказаў Сьцёпцы прый-сці па каня на другі торг. Прыйшоў ён на ДРугі торг, — якраз начальніка дома не застаў. За трэйцім разам — часу таму не Чло: ^г®™ як стаў хадзіць, дык ходзіць, а ўсё нічога ня выходзе; ажно пакуль ад-наго торгу не спаткаўся ён hoc у нос з гэ-тым сваім начальнікам на рынку. Круціўся, пРаўда, сперша той, як ўюн, але ўрэшце згадзіўся ісьці каня купляць Сьцёпцы. Абый-
49
шлі адзін, другі табун, пры трэйцім началь-нік, гатураючы з гаспадаром-цыгапом, не-шта доўга замарудзіў, а пасьля і кажэ Сьцёп-цы: „выбірай каня, садзіся і едзь“, а сам завярнуўся і пайшоў.
Сьцёпка абыйшоў гнядога — добры; паглядзеў у зубы буланаму —- ешчэ лсп-шы, але найбольш спадабалася яму лысая кабыла: складная сытая, ростам невялічка, т-якраз на яго гаспадарку. Пакруціў яе ў адзін бок, пакруціў у другі, — „гэту мо-жна?“—пытае цыгана; — „прабуй, якога хо-чэшй, атказываб той. Алс што там Сьцёпку была прабаваць? Абы скарэй да дому — пахваліцца! Ўскочыў на кабылу, залопаў нагамі па бакох лысай і трушком з’ехаўшы з рынку, мінуў прыгарадзе і выехаў на сваю дарогу. Тут затуманіў люльку і толькі стаў надумывацца, што-б тут сказаць у вё-сцы: аткуль, за што нажыў гэткую жывёлу, ажно ззаду нехта калі храпне па карку Сьцёпку, дык і не агледзіўся бедак, калі на зямлі апынуўся. Падняў галаву, глядзіць: цыган — гаспадар кабылы—стаіць над ім, крычыць, лае, дый зноў складаецца пра-жыць. Усхапіўся Сьцёпка, хацеў ужо даць цыгану здачы, але той давайнема раўсьці: „злодзей! злодзей!“ Надбеглі людзі, і як не
60
растлумачываў ім Сьцёпка, як ні кляўся, як ні прасіўся, нічога не памагло: кожны тоўк яго, як сабаку на чужнм дварэ, — гэ-так зьбітаго звязалі і павялі назад у горад. Там здалі Сьцёпку ў вучастак. Прабаваў і тут Сьцёпка выкладаць сваю справу, як ён і не краў кабылы, як за яго маніўся за-плаціць нейкі важны чыноўнік, але ніхто і слухаць не хацеў, а толькі кпілі і сьме-яліся з яго.
На другі дзень выпрасіў-ткі Сьцёпка, каб завялі яго да таго чыноўніка. Завясь-ці — завялі, але той і не дапусьціў яго нават да сябе і, як не артачыўся Сьцёпка, а аттуль павялі яго ўжо проста ў турму і ўпхнулі паміж арыштантаў „да разбора дзела“.
Ліха ешчэ надало Сьцёпку прызнацца перад сваімі новымі таварышамі за што і як папаў сюды. Думаў Сьцёпка іх разжаліць сваей доляй, а тымчасам — дзіва: злодзеі, разбойнікі і тые аттрахнуліся ад яго. „Здрад-нік! Юда! Гад!“ іначэй і не ад’зываліся да Сьцёпкі...
Пакуль назначылі суд, Сьцёпка атседзіў У турме месяцы с чатыры; але, ці то яму той начальнік — сжаліўся — памог, ці як
61
там было, выкруціўся-ткі неяк, небарака, з большай бяды і вярнуўся да дому.
С таго часу перэстаў цягацца па вёс-цы, бо абы толькі паказаўся — сталые і ма-лые, мужчыны і бабы прыставалі да яго: „Сьцёпка, Сьцёпка, калі пойдзеш v запа-■боткі?“ 1
Сабачча сл^ба.
Чуў я (а мо і вы чулі) нераз, як ін-шые кажуць: „паганая тая служба — са-бачча служба“. Чуў — і думаў сабе: што за такая служба? Сабацы — пэўне што і са-бачча служба, а і то не паганая, бо і саба-ка найлепшы прыяцель чэлавека, і найвяр-нейшы з яго служака гаспадара. Але каб службу чэлавека назваць паганай, саба-чай — ніколі неяк ня мог я даць веры. Можэ быць служба цяжкая, вельмі цяжкая, але не паганая, бо ніякая праца не ганбіць чэлавека.
Але неяк давялося мне раз быць у го-радзі. Заначэваў у кума. Раніцай вышлі на вуліцу, стаім каля брамы, гамонім... Ажно ляціць колькі падросткаў, адзін і сталы лын-
53.
Ды распусьціў, за імі дзеці — і ўсе цюка-юць, сьвішчуць! Дзе каторы спанатрыць яко-га беднаго сабаку, то так уляжэ за ім, што толькі пяты міргацяць... Гляджу, вочы вы-лупіўшы, дый нічога не разумею! — Ажно бачу сунецца воз—ня воз, катух—не катух— бытцым велізарная жалезная клетка; на клет-цы гэтай сядзіць дзяцюк — коніка паганяе, двух абапал падросткаў так сама прычапі-лася на гэтай клетцы з вялікімі, як вуды, пугамі, а ў клетцы гэтай сабакі седзяць — мУ°іць, з дзесятак які — і малых, і вялі-кіх уселякай масьці, дый ззаду клеткі бяжыць ешчэ адзін невялікі кудлаты са-бака.
— Што гэта, братка? — пытаю кума.
— Гіцлі, — кажэ, — што ловяць ва-лацугаў—сабак, а гэта грамада, што па перадзі с крыкам ляцела — от, людзі, як людзі, — заўсягды нешта добрае ў сэрцы сядзіць, дык і разганяюць сабак, каб не па-паліся ў гіцлевы лапы.
Гэты-ж—задні,—пытаю, — чаму на свабодзе?.
— Эгэ, — кажэ кум, — ён самы важ-нейшы у гіцляў: гэта правакатар. Бяжыць ён значыцца па вуліцы, дый знаёмства за-водзіць с сваім братам: угледзіць катораго,
54
зараз да яго — з аднаго боку зайдзе — нюх, з другога — нюх, хвосьцікам на ўсе бакі віль-віль, а той ужо і рад новаму сва-яку, і язык высалупіць. Тут і тыц і гіцлі на новаго сябра з гэтымі пугамі, дый у жалезную клетачку!.. А той кудлаты Юда — як бы і нічога: хвост толькі зноў крапчэй патцісьне, морду ў ніз апусьціць, дый ізноў бяжыць далей, насьцяражыўшы вушы, лыпаючы с-пад лоба вачмі шукаць новай ахвяры...
Ну, браткі, вось гэта служба, дык служ-ба: праўда, што паганая, мусіць, мала і са-бак знайдзецца на такую службу!
55
Ц ы р ц,
Здаўна ўжо Андрэй Зорка выбірараў-^ губэрскі горад да свайго сябрука— Міхалкі Гурчыка. Змалку ешчэ, памятаў доора Андрэй, як з Міхалкам ў зрэбных кашулінках на вуліцы вёскі босымі ножка-мі разам сьнег убівалі, бабы ляпілі; пат-касаўшыся, разам скацінку ў поле ганялі, цэукі і стрэлкі з вяршынак маладых сасо-нак вырэзалі, з вугальчыкаў на каменьнях стрэлялі; дзяцюкамі — за баронамі праз адзін шнур цягаліся, на ігрышчах у кача-рэжніку разам атстаівалі, ласа пагледаю-чы на гулякаў, а падцягнуліся ешчэ (адна-п??“аЮ ^і)’ Ў®$ склаДна і да сахі бра-
’ ТОЛЬК1 Ў сілу сталі брацца, ажно і не агледзіліся, як скончылася іх сяброўства:
Міхалку здалі ў салдаты, Андрэй — ільгот-нік астаўся дома гаспадарыць.
Шмат с таго часу вады уплыло, а ся-рукі тыкеля разы са два спаткаліся. Пер-“ы раз ~ М1халка прыежджаў на вясель-ле старшаго брата (ох, і пагулялі-ж тады') ка£Чо S УЖ° стра™^- СтражнІ
6 М1халка> СКОНЧЫўшы службу ў ВОЙ-тЛТ^ да дому не 3“aw і X;
сваей ахвоце стражнікам у го-
ГО сяб™3 дІІХаЛКа слаў пісУль*і да свай-выбпаУ^ Просячы «™> каб ткі
2 У . давеЯаОДа сваяка, бо мучыла па сваіх^0* гарадзкі слУ®ака, яго нуда сеньВбыпЯУРЭШЦе * выбраЎся Андрэй, Во-Дэень ехаі Дарога ДРВДная; ехаў Зорка Раўся да ^І а над РаыіДай ледзь даб-3 ДругХ^ТСЯ’ СЯбруК' не маглі адзін мінучао в 4 цца’ Ўспамінаючы даўно & ;а^^ Праз увесь дзенв V надзівіппя ™ Г0РаДзе, а Андрэй ня мог сежючйш -™ уселякім навіна^ а якіх, Але Mixaл»^^,I^ 1 НЯ сьнілася чэлавеку. ешчэ бопк» наДумаў паказаць Андрэю оолыпые дзівы і вечэрам завёў яго
66
57
ў цырк. I праўда: гэткае, што там давя-лося убачыць Зорку, ў яго цеснай галаве і памясьціцца не магло.
Аграмадная будыніна. Агні гараць, бытцым сонцы сьвецяць.
Музыка рэжэ ў вялізарные дуды. На-роду — гібель. Пасярод будыніны — круг, высыпаны чыстым пяском. I вось, на гэ-ты круг выйшоў увесь у чорным нейкі чэ-лавек, сам чорны, як емоўж, з бізунамі пад пахай; за ім высыпала грамада яго| прыслужнікаў у бліскучых адзежынах і за-раз-жэ на гэты самы круг віхром уляцеў табун, як малако, белых коні. Ляснуў бі-зуном той чарнамазы (мусіць то камандзер?) адзін раз і ўсе коні сталі дыбка, ляснуў—• другі раз — коні апусьціліся на каленцы, і зноў засьвісьцеў бізун — і рынуліся ўсе коні берэгам круга ў такую скочку, што, здавалася, жыватамі зямлю-даставалі!
Намуштраваўшы ўселяк, што ажно пй-ра з беднай жывёлы пайшла, камандзер махануў бізуном, прыслужнікі раступіліся і ўвесь табун с такім оамым імпэтам, як быў прыляцеў тады, счэзнуў, бытцым у нейкай браме, прыкрытай чырвоным сук-ном.
А той смоўж зноў стаў ляскаць бізу-
ном і, як.бач, выляцеў на круг сівы ў яб-лыкі жэрабец, бытцым с табурэтам мест седла на спіне, на каторым стаяў мала-дзенькі хлопец.
Музыка гудзела; бізун ляскаў, а пад-ростак, стоючы на расшалелым кані, то прыседаў, то ўскаківаў, то куляўся, кідаў-ся на ўсе бакі, ажно пакуль і ён зморэны, цяжка дыхаючы, пад сьвіст бізуна ня счэз у той самай чырвонай браме.
Ізноў музыка гудзела, ізноў ляскаў бі-зун, а на круг вылеталі ўсё новые і но-вые то мужчыны, то дзеўчаты, — скакалі, кРУЦіліся, куляліся і гінулі за чырвоным сукном...
Урэшці нагналі цэлую грамаду зьвя-роў: і сланоў, і мядзьведзёў, і сабак, і налпаў, і казлоў, і ваўкоў і якіх там толькі не бы-ло. Усё гэта скакала, вешалася, качала-ся... А бізун сьвісьцеў і ляскаў, ляскаўі
Колькі гэтаго было, — Андрэй і ўспо-мніць ня мог. Выйшаў с цырку, як здур-неўшы. Міхалка, будучы пэўны, што надта дагадзіў сябруку, стаў расхваліваць цырк дапытываць Зоркі, як яму спадабаліся гэтые іптукі, але Зорка ішоў злосны, хмур-
58
59
ны, адно толькі слова і атказываў: „зьдзек! зьдзек! зьдзек!“.
Вярнуўшыся на кватэру, Міхалка стаў частаваць сябрука вячэрай, але той і не дакрануўся да яе. Лёг, скорчыўся, кажух на галаву нацягнуў і стараўся скарэй за-быцца, заснуць...
КНІГІ ОНЛАЙН
