Васількі
Ядвігін Ш.
Выдавец: Друкарня Марціна Кухты
Памер: 120с.
Вільня 1914
Шчасьлівар.
70
Ня першына: калі шанцуе, то і Халі-мон танцуе, а іншаму: куды ня кінь, усю-ды клін. Вось гэткіе кліны скрозь спаты-каў на сваім жыцьці Юрка Сухавей. Bec-Ka вялікая, земля удалася, ўсе жывуць дастатна, багата, адзін Юрка канец с кан-цом чуць-чуць звяжэ. I, каб-то сямьёй праз лад ужо апсыпаўся, ці там гультаём такім Ужо ўдаўся, або, ня тут кажучы, да чор-тава зельля ласым быў, — ані думаць! А тымчасам, як ні завіхаўся, як ні кі-Даўся Сухавей, — усюды спудлуе. Нажы-ве парсюка карміць — ня есць; купіць ка-РОВУ ■— прычэпіцца нейкае ліха — капы-ты задзярэ; конь — на роўнай дарозі ў легцы — нагу зломе... але гэта што! Мо
71
Юрка купляць ня ўмее, мо дагледаць, аб-хадзіцца з жывёлай не складзён, — хай і так. Чаму-ж, калі воўкарэзіна барана с поля сьцягне — то пэўна Юркі; каршун курыцу дзярэ — толькі Юркі; сабака аша-леў — ну, значыцца, Юркі; жэрабё у сту-дні утапілася — і не пытай — Юркі! Усё Юрку не ўдавалася, а найгорш не ўдалася яму, паміж намі кажучы, жонка — Тадо-ра. Апісываць яе вам ня буду: хто такую жонку мае — той сам ведае, а хто не мае — хай жыве (Тадбр хапае на сьвеце)— вось і будзе ведаць... Мусіць-то не дарма казалі суседзі аб Сухавею, што дзьве пілы ў хаці: аднэй — сам дровы рэжэ, а дру-1 гая — яго самого пілуе... А найгорш пі-лавала свайго мужыка Тадора за беднасць у хаці. А як тут было разбагацець Суха-1 вею пры гэткім яго шчасьці? Добра і то, што галоднымі не сядзелі. Добра каму, але не для Тадоры. Хай-бы лепш прыгаладаць, абы грошы ў запасе былі, багатырамі звацца.
Тымчасам гадьі мінаюць, а багацьця як німа, так німа. Што тут рабіць? Вось і надумалася Тадора выправіць свайго да знахара па раду: мо з’вачэй ім гэтак вя-дзецца. Доўга скроб патыліцу Юрка, але
такі паехаў. На трэйці дзень ледзь вярнуў-ся Сухавей, і то ў ночы. Тадора і ня чула (на што Богу грашыць: паспаць любіла смачна), як увайшоў ён у хату, як доўга капашыўся, пакуль ня ўзлез на палок і так сама смачна і моцна не захрон.
На заўтра, як толькі накінулася с пы-таньнямі на мужыка Тадора, ён і пры-знаўся, што ўся віна ў нешчасьці з дабыт-кам яго — Юркі (так знахар яму і сказаў).
А віна вось у чым. Нябошчык бацька пакінуў замазаны гаршчочак з грашыма, а ён крыўся з ім дагэтуль перад жонкай, дык Бог за тое, відаць, і кару насылаў на яго дабро. I, зьбедзіўшыся, нясмела ад-даў Юрка той гаршчочак жонцы.
Тадора, першы раз трэснуўшы кулаком мужа з радасьці (тые кулакі, што бывалі— заўсёды ў злосьці), і, схапіўшы у дрыжа-чые свае рукі скарб, стала трэсьці ім ка-ля вуха: там і звінела, і шуршэла; былі відаць, і пабрэзгачы, былі, мусіць-то 1 паперкі.
Як кот с салам, лётала Юрчыха з гаршч-каб дзе лепш яго захаваць; урэшце упхнула яго сабе пад сяньнік.
3 гэтаго часу, хоць, праўду кажучы, гаспадарка так сама не ладзілася, але
72
73
жыць стала спакайней. Тадора моўчкі соў-галася па хаці, ня лезла больш у вочыму-жыку, Юрка ажно павесялеў.
He раз, бывала, дагаварываўся, ўсьмехаю-чыся, Юрка да таго гаршчочка, каб як па-жывіцца падмогі на гаспадарку, але Тадо-ра і слухаць не хацела; не хацела нават атпечатаць і палічыць сваё багацьце. Вый-ме гаршчок, патрасе яго, прыслухаючыся, каля свайго вуха, патрасе ім каля вуха Юркі, дый зноў, запхнуўшы пад сяньнік, ра-дасная, шчасьлівая клалася на пасьцель, цешучыся, як гэты скарб муляў яе бакі.
Але, ці то гаршчок гэты такі цьвёрды, быў, ці то думкі неспакойные а цэласьці скарбу дакучалі Тадоры, а мо адно і дру-гое, толькі сон зусім прапаў у яе. Прапаў сперша сон, а пасьля прапала і ахвота да яды. Стала Тадора ў вачох бялець, сох-нуць. Раілі суседкі Тадоры ўдацца дазна-хара, але яна і слухаць не хацела. He жа-лела Юрчыха апошней двузлоткі на знаха-ра, каб разбагацець, але цяпер хоць-бы і сабе — ні за што ня згодзілася-б над-пачаць скарбу.
Дый на што ей лячыцца, калі ей нічо-га не баліць. Галава толькі круціцца, ін-шым разам млосна крыху робіцца, — дык
ня дзіва: ня спіць, зусім ня спіць. Вось, каб хоць разок заснула, як даўней спала: моцна, смачна, і ўсё-б было добра...
I Тадора заснула, моцна заснула: на векі, а па яе высахшай, забялеўшай твары відаць было, што умірала радастая, шча-сьлівая — умірала багатая.
А Юрка, дастаўшы ешчэ с-пад цёпла-го цела жонкі гаршчок, выйшоў на двор і бразнуў ім а камень. Аттуль пасыпаліся брудные паперкі газэцін і бляшаные гузікі...
74
Зрсельле.,
Давялося удаве каршунісе (мужа не-даўна Паўлюк забіў суком на сьметніку: надта ўжо с курыцай завёўся!) дачку за-муж аддаваць. А паміж каршуноў (гэтак ужо вядзецца), каб гонару сямьі сваей неі зневажыць, толькі паміж сабой і бяруцца. Вось і каршуніха, як прыстала на ганор-ную матку, нагледзіўшы лоўкаго, маладога каршунка, стала рыхтавацца да вясельля. 1
Дачка і кажэ: „замуж, мамка, пайду,—I спірацца німа чаго: такая ўжо доля наша дзявочая, але вясельле спраў, як ма& быць“.
Добра: вясельле — дык вясельле. Хад пацешыцца дачушка паміж сваіх елак! Дый
сама каршуніха не ад таго; дарма, што мў-жавы костачкі ешчэ не пагнілі.
Каго-ж прасіць на вясельле? Старая каршуніха і стала вылічаць.
— „Перш-на-перш, — кажэ яна, — салавейку: ён, калі завядзе, ажно за сэрцэ хапае, — так яно і трэба на вясельлі! Па-ру галубкоў: для прыкладу, як маюць жыць маладые. Сароку — канешне трэба: па ўсей ваколіцы разнясе, якое важнае было вя-сельле. Удота“...
— „Мамка, — перапыніла маладая, — я памятаю, як ты ешчэ малуюмяне накар-міла раз удотамі, — надта сьмярдзючые яны“„.
— „Маўчы, дурная! — прыкрыкнула на дачку каршуніха: маладая ты — ня ве-даеш ешчэ, як на сьвеці жыць! Сьмярдзю-чы удот, — то праўда; але, калі прыбя-рэцца, дый нашупырыцца, дык іншаму зда-ецца, што і трэба яму сьмярдзець: ад важ-насьці, значыцца. Прасіць і цецярука: ў яго такая гутарка, што ніхто яе не разбярэ; вось, і будуць думаць, што надта нешта разумнае! У музьікі клікнем дзятла з жаў-н°й: хай у барабаны таўкуць. Дразда — патсьвістываць, бач, майстэр. Бухайлу, хоць
76
77
аддае балотам, але да дуды складзен. На цымбалах добра рэжэ бусел, але з ім нам ні варта займацца: праз лад ужо насаты. 3 нас і так будзе; хай малады с сваей стараны прымчыць“.
Слухаючы гэтых праектаў, маладая з радасьці ажно с сука на сук стала ска-каць.
Толькі, як прыйшлося выбраць паслан-ца па госьці, аніяк не маглі прыдумаць, каго-б тут назначыць? Урэшці згодзіліся на еініцу: надта ўжо дасужая — ці трэба, ці ня трэба. — ўсюды дападзе, ўсюды за-гляне, дый набрэхаць хоць што можэ'.
I праўда: зраньня наказалі, ды йшчэ поўдня не мінула, а яна ўжо назад з да-кладам прыпёрла:
— „Так і так, — кажэ, — ўсюды бы-ла, ўсіх абляцела, з ' усімі гаварыла. ўсе іх гутаркі патслухала, ўсе іх дум-кі выведала. Надта ўжо усьцешыліся і шлюць падзяку за так вялікі гонар і не-спадзеваную ласку вашай міласьці, толькі баяцца“...
— „Чаго? — насупіўшыся, пытае кар-шуніха, — казала ім, як я табе прыказы-вала$*.
______ яА як-жэ, казала, ваша міласьць; усё казала! ’— для пакоры падняўшы хвост у верх, атказывае сініца. — Казала, што ваша міласьць і ўсе вашай міласьці сваякі з вялікай сваей ласкі да нас, дробезі, ў дзень вясельля панадзяюць мягкіе рука-віцы на свае капцюры, дык, калі і выйдзе якая звадка (ведама, на вясельлі), ніякай крыўды быць ня можэ. Але ведама: — дур-ные! Чаго яны ня выдумаюць?! Хочуць“...
— „Чаго хочуць?“ — перапыніла кар-шуніха.
— „I казаць не адважуся“... зноў пад-няўшы хвосьцік, атказыве сініца.
— яНу!“ — налегала старая.
— „Хочуць, каб ваша міласьць і ўсе, каторые будуць на вясельлі, з роду ва-шай міласьці, на той час панадзевалі мя-шэчкі на свае шаноўные глюгі, ды і то баяцца“...
— „I так баяцца? Якая-ж ешчэ трас-ца ім патрэбна?" — злосна спытала кар-шуніха.
— „Я-ж і кажу: дурные! Хоць на ўсе-лякіе шэльмоўствы, нябось, розуму xauae. Кожны з іх не такі, то сякі, а ткі мае на сваей душы грашок. Я вашай міласьці ўсю пРаЎДУ выкажу. Вось, хоць-бы цецярук?
79
78
Ці-ж гэта выпадае на ўвесь бор — гэткі-то бор, гэтак балабаніць?! Ведама, бор—бо-рам, каго толькі там не бывае, а ён бала-оане, балабане, дый ешчэ патшыкне! __________ Або сарока? вядомая брахуха! Брэшэ, абы брэхаць, а іншаму можэ здавацца і вунь што... Салавейка, дрозд нават, панавучы-валіся такіе рэчы сьвістаць, што не ась-мелюся і сказаць вашэй міласьці... Дый усе яны бабры — дабры, а хоць праш-парты і маюць, усё-ж ткі баяцца, што як з дому скрануцца, пакуль дападуць пад апеку вашай міласьці, каб часам у да-розі“... J
„Годзе! крыкнула каршуніха, мо-жэш атпраўляцца“.
А ткі каршуніха справіла вясельле сваей дачцэ, як мае быць! I ці дасьцё ве-ры: былі там цецярук, дрозд, усе другіе толькі не ў гасьцях, а... на скварадзе!
С і л о.
Ціснуў мароз, круціла мяцеліца. Па-між гумна і адрыны, дзе на гурбе стаяла, сіло, абсыданае ўвакол мякінай с канап-лямі, было крыху зацішней. Забраліся сю-ды сьнігір, верабейчык і сініца.
Сьнігір, важна насупырыўшы чырвоны свой валяк дый пасьвістываючы, як і ўвесь свой век рабіў, стаў падбірацца да ка-напель.
Дзюбануў раз, другі асьцярожна, але, разласаваўшыся, апанавала яго такая пра-гавітасьць, што ўзлез на самую сярэдзі-ну сіла ды давай малаціць, ажно пакуль петля не заціснула яму шыі.
—„Чык-чы-рык!“ усьцешыўшыся, пачала здзекавацца над ім сініца, бо за сьнігіром
80
81
сама баялася даступіцца да канапелк „Чык-чы-рык!“ крычала яна, ўвіхаючыс; каля зернят, дый не агледзілася, як сам абедзьве нагі уплутала ў валасянку.
— „Жыў-жыў-жыў!“ адазваўся вера-бейчык, скачучы здалёку сіла і набіваючь! мякінай свой валяк. „Жыў-жыў-жыў!“.
П а в ^ ц.
82
У сетку з дзіўна хітра сплеценых ні-так папалася муха.
Сетку зрабіў і наставіў павук. Зрабіў і наставіў,—як рабілі і настаўлялі такіе-ж самые сеткі павуковы дзяды і прадзеды.
Папалася ў сетку муха, як пападаліся у такіе-ж сеткі яе бабкі і прабабкі. Як там было ў гэткіх сетках бабкам і прабабкамг муха чула і ведала, але цяпер, трапіўшы сама туды, як толькі наляцеў на яе павук с сваімі клюшнямі дый пачаў накідаць кандалы, сьцягіваючы і зьвязываючы імі крыльля з ножкамі, — яна заартачылася.
— Слухай ты, — кажэ, — крывапіў-Ца: натуру тваю дасканальна знаю і ведаю,
83
што дабра ад цябе не спадзевацца; дай-ж-хоць слова сказаць...
Э-э, — атказывае павук, — ведаю 1 гэтые гутаркі вашые—старая пеоьня! КожІ ная з вас, як толькі пападзецца да мяня уселякімі тонамі галосіць: „павук крываі піўца!“ А ці-ж я адзін такі? Ці мала та| кіх-жэ крывапіўцаў паміж вашаго братаі Глянь на аваднёў, камароў: іх цэлые хмаі ры! Ды і с твайго роду ёсць такіе, шт( калі ўрэжэ ў лытку...
КНІГІ ОНЛАЙН
