Выслоўі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 520с.
Мінск 1979
* Ветр.— Ветрынскі
* Відз.— Відзаўскі Віл.— Вілейскі Віц.— Віцебскі Воран.— Воранаўскі * Выс.— Высокаўскі * Высач.— Высачанскі Ганц.— Ганцавіцкі Гарад.— Гарадоцкі
* Гарадз.— Гарадзішчанскі Глуск.— Глускі
Глыб.— Глыбоцкі Гом.— Гомельскі Гор.— Горацкі Г родз.— Г родзенскі *Г рэск.— Г рэскі * Д.-Гар.— Давыд-Гарадоцкі * Даман.— Даманавіцкі * Дамач.— Дамачоўскі * Дзівін.— Дзівінскі
* Дзісен.— Дзісенскі Дзярж.— Дзяржынскі Дзятл.— Дзятлаўскі Добр.— Добрушскі Докш.— Докшыцкі Драг.— Драгічынскі * Дрыб.— Дрыбінскі
* Дрысен.— Дрысенскі (гл. Верхнядзв.)
Дубр.— Дубровенскі
* Дуніл.— Дунілавіцкі
* Езяр.— Езярышчанскі Ельск.— Ельскі
Жабінк.— Жабінкаўскі
* Жабч.— Жабчыцкі талуд.— талудоцкі
Жлоб.— Жлобінскі
* Журав.— Журавіцкі Жытк.— Жыткавіцкі
* Засл.— Заслаўскі Зэльв,— Зэльвенскі
Іван.— Іванаўскі Івац.— Івацэвіцкі * Івян.— Івянецкі * Ільян.— Ільянскі Іў.— Іўеўскі * Казл.— Казлоўшчынскі Калінк.— Калінкавіцкі Кам.— Камянецкі * Камар.— Камарынскі * Капатк.— Капаткевіцкі Кар.— Карэліцкі Карм.— Кармянскі Касц.— Касцюковіцкі Кір.— Кіраўскі Клецк.— Клецкі Клім.— Клімавіцкі Кліч.— Клічаўскі Кобр.— Кобрынскі * Кос.— Косаўскі * Кох.— Коханаўскі Краснап.— Краснапольскі * Краснаслаб.— Краснаслабодскё Кругл.— Круглянскі Круп.— Крупскі * Крыв.— Крывіцкі Крыч.— Крычаўскі * Кузняц.— Кузняцоўскі Лаг.— Лагойскі
* Лагіш.— Лагішынскі Лельч.— Лельчыцкі * Лен.— Ленінскі Леп.— Лепельскі Лёзн.— Лёзненскі Лід.— Лідскі Лоеў.— Лоеўскі Лун.— Лунінецкі Люб.— Любанскі Лях.— Ляхавіцкі Маг.— Магілёўскі Маз.— Мазырскі Маладз.— Маладзечанскі Малар.— Маларыцкі Маст.— Мастоўскі * Меж.— Межынскі
* Мех.— Мехаўскі Міёр.— Міёрскі * Міл.— Мілаславіцкі Мін.— Мінскі
* Мір.— Мірскі Мсцісл.— Мсціслаўскі Мядз.— Мядзельскі Нав.— Навагрудскі * Навам.— Навамышскі
Hap.— Нараўлянскі Нясв.— Нясвіжскі * Пар.— Парыцкі Паст.— Пастаўскі Петр.— Петрыкаўскі Пін.— Пінскі
* Плешч.— Плешчаніцкі
* Пліс.— Пліскі
Пол.— Полацкі
* Пораз.— Поразаўскі
* Прап.— Прапойскі (гл. Слаўг.) Пруж.— Пружанскі
Пух.— Пухавіцкі Par.— Рагачоўскі * Радашк.— Радашковіцкі * Радун.— Радунскі Рас.— Расонскі * Расн.— Раснянскі
* Рудзен.— Рудзенскі
*Руж.— Ружанскі
Рэч.— Рэчыцкі
Саліг.— Салігорскі
* Can.— Сапоцкінскі Светл.—• Светлагорскі
* Свір.— Свірскі Свісл.— Свіслацкі
* Свяц.— Свяцілавіцкі Сен.— Сенненскі
* Скід.— Скідальскі
Сір.— Сіроцінскі (гл. Шуміл.) Слаўг.— Слаўгарадскі
Слон.— Слонімскі Слуцк.— Слуцкі
Былыя
Барыс. п.— Барысаўскі п. Мінскай губ.
Бельск. п.— Бельскі п. Гродзенскай губ.
Бельскі п.— Бельскі п. Смаленскай губ.
Брэсц. п.— Брэсцкі п. Гродзенскай губ.
Ваўк. п.— Ваўкавыскі п. Гродзенскай губ.
Віл. п.— Вілейскі п. Віленскай губ.
Вілен. п.— Віленскі п. Віленскай губ.
Гом. п.— Гомельскі п. Магілёўскай губ.
Гор. п.— Горацкі п. Магілёўскай губ.
Смал.— Смалявіцкі Смарг.— Смаргонскі * Сміл.— Смілавіцкі Старадар.— Старадарожскі * Староб.— Старобінскі
(гл. Саліг.)
Стаўб.— Стаўбцоўскі Стол.— Столінскі * Стрэш.— Стрэшынскі * Сур.— Суражскі Тал.— Талачынскі * Тур.— Тураўскі * Увар.— Уваравіцкі Уздз.— Уздзенскі * Ул.— Ульскі
Уш.— Ушацкі * Хал.— Халопеніцкі Хойн.— Хойніцкі Хоц.— Хоцімскі * Целях.— Целяханскі * Цер.— Церахоўскі Чав.— Чавускі Чач.— Чачэрскі Чаш.— Чашніцкі Чэр.— Чэрыкаўскі Чэрв.— Чэрвеньскі Шарк.— Шаркоўшчынскі * Шацк.— Шацкі Шкл.— Шклоўскі Шуміл.— Шумілінскі Шчуч.— Шчучынскі * Юрац.— Юрацішкаўскі
паветы
Гродз. п.— Гродзенскі п. Гродзенскай губ.
Дзвін. п.— Дзвінскі п. Віцебскай губ.
Дзісен. п.— Дзісенскі п. Віленскай губ.
Дрысен. п.— Дрысенскі п. Віцебскай губ.
Дух. п.— Духаўшчынскі п. Смаленскай губ.
Ельн. п.— Ельнінскі п. Смаленскай губ.
Ігум. п.— Ігуменскі п. Мінскай губ.
Кобр. п.— Кобрынскі п. Гродзенскай губ.
Красн. п.— Краснінскі п. Смаленскай губ.
Леп. п.-—Лепельскі п. Віцебскай губ.
Лід. п.— Лідскі п. Віленскай губ.
Маг. п.— Магілёўскі п. Магілёўскай губ.
Маз. п.— Мазырскі п. Мінскай губ.
Мсцісл. п.— Мсціслаўскі п. Магілёўскай губ.
Нав. п.— Навагрудскі п. Мінскай губ.
Нев. п.— Невельскі п. Віцебскай губ.
Пар. п.— Парэцкі п. Смаленскай губ.
Пін. п.— Пінскі п. Мінскай губ. Пол. п.— Полацкі п. Віцебскай губ.
Іншыя
АІМЭФ— Архіў Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР б.— былы бел.— беларускі губ.— губерня зап.— запісаў (запісала) заўв.— заўвага іран.— іранічна л.— ліст літ.— літоўскі вар.— варыянт вобл. — вобласць
Par. п.— Рагачоўскі п. Магілёўскай губ.
Росл. п.— Рослаўскі п. Смаленскаіі губ.
Рэч. п.— Рэчыцкі п. Мінскай губ.
Сак. п.— Сакольскі п. Гродзенскай губ.
Свянц. п.— Свянцянскі п. Віленскай губ.
Себ. п.— Себежскі п. Віцебскай губ.
Сен. п.— Сенненскі п. Магілёўскай губ.
Слон. п.— Слонімскі п. Гродзенскай губ.
Слуцк. п.— Слуцкі п. Мінскай губ..
Смал. п.— Смаленскі п. Смаленскай губ.
скарачэнні
вол.— воласць
воп.— вопіс гл.— глядзіце гм.— гміна
п.— павет
параўн.— параўнайце
р.— раён
рус.— рускі
спр.— справа сш.— сшытак тлум.— тлумачэнне ф.— фонд
ТРАПНЫЯ, СМЕШНЫЯ I РОЗНЫЯ УСТОЙЛІВЫЯ ВЫРАЗЫ. СКОРАГАВОРКІ
Трапныя, смешныя і розныя ўстойлівыя выразы
1. Асьмак — грашовая адзінка ў Вялікім княстве Літоўскім, восем грошаў. Тут: наогул грошы.
2. Вор — мех (параўн. польск. worek — мяшок). Ігра слоў.
3. Г. зн. нібыта недзе ў іншым месцы ўжо добра. Іран. Цымас (яўр.) — цымус, салодкая страва з тушанай морквы або бручкі.
4. Г. зн. не ведаю. Аналагічна выслоўю «А чорт яго ведае». К ад у к — тут: чорт.
5. Г. зн. мяне гэта не датычыць, не маю да таго ніякай справы.
6. Каша бярозавая — лупцоўка бярозавымі дубцамі.
7. Гл. 4.
8. Гавораць жартам таму, хто, увайшоўшы ў хату, не зачыніў дзверы_
9. Пра таго, хто сам на сябе ўзяў непатрэбны клопат (тлум. Fed.).
10. Г. зн. яшчэ малы, у кароткіх штоніках ходзіць.
11. Няма справы ні да чаго, поўная абыякавасць да ўсяго. Аткі—• відаць, ад выклічніка ат! Ен ужываецца пры адмоўным стаўленні да чагонебудзь; г а н к і — відаць, ад дзеяслова ганіць.
12. Г. зн. пажылы, падобны да святога Юр’я, якога на абразах (Георгія-перамаганосца) малявалі старым.
13. Жартам пад калыханку.
14. Пра ўпартых людзей. Параўнанне з туга нацягнутымі лукамі.
15. Пра таго, хто нічога не робіць.
16. Іран. таму, хто выхваляецца сваёй работай.
17. Рэзкае пагоршанне стану здароўя чалавека.
І8. Параўн. Прык., кн. 2, с. 39, № 382.
19. Выражэнне рашучасці.
20. Жартуюць «з таго, хто лоўка хапае ежу» (заўв. збіральн.). Ю к — каюк, канец. Відаць, маюцца на ўвазе вынікі бойкі.
21. Так «жартам ганьбуюць тое, што іншыя хваляць» (заўв. збіральн.).
22, 23. Г. зн. аднолькавыя, адзін аднаго вартыя.
24. Гаворыцца пра людзей, якія вызначаюцца аднолькавымі адмоўнымі якасцямі; мірапамазанне — адзін з элементаў хрысціянскага абраду хрышчэння. Гл. таксама 23.
25. Хвалдзіст — той, што носіць адзенне з фалдамі, багаты, пан.
26. Г. зн. адчапіся, не дуры галавы.
27. Вясельны жарт пры прыбыцці маладой у дом мужа.
28, 29. Так прагна ядуць.
30. П р а г — прагнасць.
31. Так моцна баліць.
32. Так нехта моцна стрэліў (тлум. Fed.).
33. Было сказана на дзяцей, што раздурэліся.
34. А н і в э с ь — зусім нічога.
35. Fed. прыводэіць народны жарт, з якога ўзнікла выслоўе: «Селянін прыйшоў да пана: Хтось загнаў карову ў хлеў, але дальбог, паночку, яна языка ў панскі лес не ўваткнула».
36. Г. зн. прапіў усё.
37. Гл. 1. На выпадак, калі спатрэбіцца.
38. Г. зн. так моцна, што не вытрымаць.
39. Гл. 8.
40. X в э р ц і к — ферт, франт, які задаецца.
41. Гавораць таму, хто нічога не заўважае. Іран.
42. Г. зн. напіўся.
43. У Добр. у рубрыцы «Беднасць — нястача».
44. Гл. 22, 23.
45. Б о р а х а т а д у н а ю — макаранізм, скажопы пачатак іудзейскай малітвы («Борух ато, адонай» — благаславенны ты, гасподзь).
46. Ад здзіўлення, што такія «прыгожыя».
47. Праціўню — непрыяцелю, ворагу.
48, 49. Тут гаворка ідзе пра піццё: чарка за чаркай. Буба — болька (з дзіцячай лексікі).
50. Г. зн. мала.
51. Шкадаванне аб згубленай рэчы (тлум. Czeczota).
52. Жартоўны адказ на пытанне, ці далёка.
53. Насмешка з уласнай беднасці.
54. Так жартам кажуць пра бульбу, якая скісла ў гаршку, перастаяла ў печы.
55. Так гавораць, калі што-небудзь з грукатам падае (тлум. Fed.).
56. Насмешка з таго, у каго з носа цячэ (тлум. Hoc.).
57. Жартоўны адказ на слова «Бывала».
58. У Добр. змешчана ў рубрыцы «Вінаватасць». Усе адмаўляюць сваю віну.
59. Г. зн. мінулася. Цыля — птушанятка (з дзіцячай лексікі).
60. Была бяда, ды яшчэ пагоршала.
61. Мелі ўсяго, аж занадта.
62. Г. зн. было ды прапала. Ігра слоў. Гевезен (яўр.)—тое ж, што быў (ад ням. gewesen — было, былы).
63. Г. зн. застаўся ні з чым (заўв. збіральн.), «з носам». Але, магчыма, больш правільна было б меркаваць, што гэта насміханне з чалавека з доўгім носам.
64. Тлум. Hoc.: «Калі работы было многа, тады не было памагатых, а пад канец з’явіліся». Квасіны — тут: астаткі, асадак пітва.
65. Пра выратаванага ад смерці. Радзіцель — тут: нябожчык. Параўн. «памінанне радзіцеляў» на радаўніцу.
66. Насмешка з чалавека вірлавокага, з доўгім ці занадта кароткім носам і г. д.
67. Г. зн. у карчме, шынку.
68. Шышок — тут: невялікія грошы. Параўн. прашышкаць — марна растраціць грошы (Hoc., Слов., 710).
69. Пра выгнанага са службы.
70. Лучкі або луцы — словы, якія ў розных раёнах Беларусі абазначаюць бакавіны цымбалаў і скрыпкі.
71. Пра далёкае гасцяванне.
72. Г. зн. будзь рашучым.
73. Пра кучаравага.
74. Пра навіну. Паводле даўніх народных вераванняў, варона — вешчая птушка, якая прадракае няшчасце або неспадзяванасць.
75. Г. зн. ні табачнага ліста, ні карашкоў (махоркі), а ў пераносным сэнсе — нічога няма.
76. Л ал ы — тут: жыццё раскошнае.
77, 78. Жарты-насмешкі з чалавека, які прыкідваецца хворым.
79. Так кажуць, уваходзячы ў хату, дзе сабралася кампанія.
80. Параўн. ГІрык., кн. 1, с. 276, № 1193. Гл. таксама 52.
81. Вашэць — пачцівы зварот да чалавека: ваша мосць (міласць).
82. Тлум. Hoc.: «Насмешка з рызыкоўнай задумы, якая не ўдалася». Дудка — тут: пераасэнсаванне польск. dudek — птушка ўдод.
83. Г. зн. выслалі ў Сібір. Відаць, водгук на расправу царскіх улад з удзельнікамі паўстання 1863 г.
84. Вельмі схуднеў.
85. Пра таго, хто з імпэтам узяўся за справу, але не давёў яе да канца (тлум. Fed.).
КНІГІ ОНЛАЙН
