КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
87 С. Bazylik. Krotkie wypisanie sprawy przy smierci... paniey Halzbiety z Szydlowca Radziwieowey // Zeitschrift fur slavische Philologie. 1956. Bd. 25. H. 1. S. 127-145. роў, хутка прагуляў з імі атрыманую спадчыну і нават кінуў дзеля палюбоўніцы жонку і сына: «3 Богам дадзенай жонкай м/галі развітаўся, // У граху чужадожства з іншаю звязаўсж /с. 104/. 3 мэтай здабычы грошай на раскошнае жыццё не цураўся ён і больш жорсткіх учынкаў: рабаваў, падрабляў пячаткі і подпісы, гвалціў і забіваў: Плачуць бедныя дзеці, па бацьках рыдаюць, I сыны іх пакутна слёзы праліваюць. 3 тых бацькоў хто забіты, хто пачвартаваны, На варотах ля дома іншы ўкрыжаваны Тое іншым злачынствам добра паспрыяла, Бо й найбольшых злачынаў мне было замала. Цалкам здрадзе, забойствам, фальшу я аддаўся, Жыў нягоднаю справай, з годнасцю не знаўся /с. 105/. Пасля смерці брата ён абвінаваціў нявестку ў ягоным забойстве, прагнучы гэткім чынам прыбраць да рук братаву маёмасць: Запавет братаў, грэшны, справіў без заганы, Братам быццам па-праўдзе на мяне пісаны (...). I нявестку хацеў я тым усім прымусіць, Думаў — брата маёмасць мне на рукі пусціць /с. 109/. Пацярпеўшы паразу, пасля смерці караля Жыгімонта Аўгуста Осцік навязвае стасункі з маскоўскім царом Іванам IV Жахлівым і падтрымлівае ягоную кандыдатуру на польскі трон, спадзеючыся ў будучым атоымаць за гэта якую высокую пасаду. Адна[< у чэрвені 1580 г. падступныя планы героя былі выкрыты і каралеўскім судом ён быў асуджаны на смерць. Распачынаючы такую справу, як напісанне «Ляманту...», аўтар, безумоўна, менш за ўсё думаў пра мастацкія вартасці свайго твора, бо выразна кіраваўся палітычна-прапагандысцкімі мэтамі. Твор быў спробаю запабегчы пашырэнню ўплыву каралеўскай апазіцыі шляхам кампраметацыі метадаў яе дзейнасці, а таксама ставіў на мэце ўзаконьванне ўчынкаў Баторыя, што не стасаваліся з правам.88 Такім чынам, «Лямант...» стаўся водгукам на актуальную падзею і павінен быў служыць вызначаным палітычным і маральным мэтам, таму не ўсе прыпісаныя Осціку ў «Ляманце...» злачынствы сапраўды мелі месца. Разам з тым, перад намі — мастацкі твор, якому, як і ўсёй старой беларускай літара- 88 Nowak Z. Zdrada Hrehora Oscika i jej literacki obraz z roku 1580 // Archiwum Literackie, 4. Miscellanea Staropolskie. T. XVI. Warszawa, 1972. S. 88-96. туры, уласцівы непрыхаваны дыдактызм: тагачасны чалавек чакаў ад літаратуры не толькі эстэтычнай асалоды, але і адказу на надзённыя пытанні, яе важнейшай задачай было навучыць, указаць яму шлях да Бога (у адзеным выпадку праз паказ таго, што чакае чалавека, забыўся на сваё боскае прызначэнне і адвярнуўся ад Бога). Таму афармленне вершаў у выглядзе своесаблівых сентэнцый, прыказак і эпітафій (Напр.: «О свабода, свабода, хто з табой не знаўся, Той з уласнай ахвоты у труну паклаўся!», «Дзе ж быў розум, чаму ж я ім не кіраваўся, // Што ж дала мне раскоша, у якой купаўсяй^ як найлепш спрыяла вырашэнню гэтай задачы — выказванні рабіліся папулярнымі, пра іх гаварылі, іх завучвалі і абмяркоўвалі. Негатыўны вобраз здрадніка паглыбляюць матывы акрапрадмовы, на якія накладваюцца пададзеныя ва ўспамінах героя партрэты сваякоў: бацькі, братоў, жонкі. Гэтыя асобы, прадстаўленыя як узоры пачцівага жыцця, кантрастуюць з партрэтам Рыгора Осціка, дзякуючы чаму заганы апошняга робяцца больш яскравымі. Вымаляваны выразна і адназначна, з дапамогай камунікатыўных і экспрэсіўных сродкаў выказвання партрэт здрадніка, які пераступае нормы традыцыйнай грамадскай маралі, прымушаў чытача трымацца прынятых каштоўнасцяў. У супрацьлегласць Осціку, герой іншага, грамадзянска-патрыятычнага па сваім гучанні, ляманту «Трэнографы» (1625)89 Багдан Агінскі — узор вернага сына Айчыны, мецэната і набожнага чалавека. 1 калі Осцік шукае сабе апраўдання перад нашчадкамі і Радзімай, то ў «Трынографах» ужо сама Радзіма плача па сваім вялікім сыну, «плённай вінаграднай лазе»: Ах, бяда, ах, хвароба, што ж ты гэта правіш? Меркавала, што лепшым чым мяне забавіш (...). Ураджаю з той гронкі, з той лазы чакала, Ды па гэткай навіне жоўці смак спазнала /с. 99/. Паколькі чалавек — Божае стварэнне, парушэнне ім Божых наказаў разглядалася не толькі як абраза Бога, але і як адмаўленне ад атрыманай праз Божую ласку чалавечай прыроды. Такім чынам, адмаўляючыся ад сваёй Боскай прыроды, чалавек аўтаматычна пазбаўляецца і надзеі на вечнае жыццё: бязвер’е спараджае здраду, якая прыводзіць да страты чалавекам Божае ласкі і — праз гэта — 89 Trynografe albo zalosne opisanie zywota, testamentu i smierci... Bohdana Oginskiego // Roksolanski Parnas. Cz. 2. Warszawa, 1998. S. 97-104. сутнасці чалавечага існавання (годна прайсці зямны шлях і атрымаць узнагароду ў небе): Чалавек, нібы воін кожны ў свеце гэтым: Ен ваюе з шатанам, целам і са светам (...). Бо жыццё чалавека — сцежка пілігрыма, Што паўз пэўныя крэсы не праходзіць міма (...). Бо ніхто тут навечна жытлішча не мае — На жыцця час імклівы ў Бога пазычае.90 Свецкія на першы погляд па сваім характары беларускія ляманты сярэдзіны XVI — пачатку XVII ст. маюць глыбокае рэлігійнае гучанне, што было звязана з светапогляднымі ўстаноўкамі хрысціянства пра «царства на зямлі» як прадвесце «царства на небе». Таму цялеснае жыццё чалавека ўспрымалася як другаснае ў параўнанні з жыццём у духу (пасля смерці) і, адпаведна, у гэткай жа ступені часовае зямное царства разглядалася як другаснае ў параўнанні з вечным у небе; таму пытанне пра лёс душы пасля смерці застаецца ў цэнтры ўвагі складальнікаў лямантаў (відаць, гэтым можа быць патлумачана і значнае ўзрастанне колькасці фунеральных твораў, як празаічных, так і вершаваных, у разглядаемы перыяд). Літаратура 1. Акафнсть преподобней матерм нашей Евфросннпн, княжне Полоцтей. — Б.м., б.г. 2. Жнтіе преподобной Ефросннім Нгуменім Полоцкой, пзложенныя по Руководству Четьнх-Ммней св. Дммптрмя Ростовского. — СПб, 1992. 3. Мельннков А.А. Путь непечален: пстормческне свпдетельства о святостм Белой Русн. —Мн.: Пзд-во Белорус. Православной Церквн, 1992. 4. Мннея. Месяц май 23-й день. [Служба] Преподобныя матере нашея Евфроспннм Полотскмя. С. 44-61. 5. Серегпна Н. Стмхнры Евфроснннм Полоцкой (ксерокс). 6. Служба на перенесенме честных моідей преподобныя матере нашея Евфроснннн, княжны Полотскмя от града Кпева во град Полотск. — СПб: Сннодальная тнпографня, 1911. 7. Жмтпе преподобной Евфроснннн, пгуменм Полоцкой. Перенесенме моіцей. Современные чудеса. — Мн.: Нзд-во Белорус. Экзархата, 1998. 90 С. Bazylik. Krotkie wypisanie... S. 143-144. УСПАМІНЫ СУЧ АСНІКАЎ Л.В. Левшун ± ЎГ * По твом следам — как по лезвмю. (Нет занятмя бесполезнее!) Н терзает мучнтельным «еслн бы!» память совесть мою болезную. По стмхам твонм — как по стеклышкам, по осколышам сжрытой роскошн. Слезы в ступке внны пстолокшая не поверю досужмм россказням!.. * * * У нас уже февраль. А ты остался в августовском пекле, где rope горло сжало петлей м млелм в духоте цветы. Н было так недалеко — рукой подать — Преображенье! Ты не дошел одной саженм... В.Н. Дышмневмч, бмбляограф Кннжное знакомство Моя встреча с Алексеем Мельнпковым была знаменательной — в 1998 году в день празднованмя 1000-летмя креіценмя Русн на Божественной Лнтургнм во Владмммрском соборе древнего Кмева. Нзумнтельная красота собора с его православнымм роспнсямм, прекрасное звучанме хора, торжественное богослуженме православных мерархов, множество духовенства в древнмх православных, католнческнх, протестантскмх одеянмях, благоговейно сосредоточенный народ, впервые за многме десятнлетня свободно слушаюіцнй слово Божме, благодаренме н хвалу Спасмтелю рода человеческого. Необычная атмосфера духовного возвраіценмя к вере предков. . . Позднее, во время всенародного молебна на Владнммрской горке у Днепра это прозвучало с особой смлой, как второе креіденне Русм после семндесятмлетнего атемстмческого плененмя. На Лнтургнм же я невольно обратнла внмманме на стояшего впередм меня на клмросе собора молодого человека, строго одетого, сосредоточенно слушаюіцего богослуженке, как-то особо внемлюіцего каждой фразе его. По завершенмм богослуженмя он поклоннлся мне, вндпмо узнал по какой-то конференцмн в Мннске, к захотелось разделнть переполнявшее всех необыкновенное чувство едмнства, возвраіценмя в отчнй Дом Божнй. Понятным это стало позже, а тогда сердце переполняла тмхая радость. Вот она-то неведомымм путямм соеднннла на время мом с Алексеем путя: былк краткпе встречм на научно-церковных конференцмях в Белорусском Экзархате, а Господь вел к важному для Церквм н духовной жнзнн народа, возврагценпю памятн о святых, в земле Белорусской просмявшмх — молнтвеннмках о нас заблудшнх. Как-то в частной беседе о белорусской культуре, нсторнн церквм Ммтрополнт Фнларет сказал: «Надо бы нам составнть белорусскнй патермк по прммеру Кмевского патернка». Я всем сердцем рада была такому замыслу, но взять на себя реалмзацкю по многмм прмчннам не могла, о работе Мельнпкова не знала. Через некоторое время Владыка неожнданно дал мне познакоммться с белорусскмм вармантом рукопнсм кннп-і Мельнмкова «Путь непечален» («Шлях немаркотны»). Так началось мое кнмжное знакомство с молодым, талантлмвым ученым. Начала чнтать с некоторой настороженностью: как бмблмограф н православная по вере я знала, сколько вольных н невольных яскаженмй было в работах советскях ученых по нсторнм церквн, о ее деталях, святынях, княгах. Мнровоззрення автора я не знала н могла предполагать самое печальное ялм наоборот радостное, есля автор преодолел предвзятое вляянме антяцерковной атеястнческой среды п полученногс образовання м смог дать обьектмвное освяіценне темы. К счастыо кнмга порадовала. В белорусскнх научных кругах советского временя антнцерковность была велнка, хрпстяанскне нсточннкк как основа духовностя народа, его культура быля не только вне областм мзученпя; зачастую по сутм отрнцалась ях достоверность я значямость. To, что молодой ученый взял для ясследованяя достаточно «непроходную» тему, свндетельствовало об определенном мужестве его м прнвлекло вняманяе стремленяе автора сочетать особенностм жмтпйного жанра с даннымя научного понска, внденяе фнлолога н ясторнка, прмчем в отборе персонажей автор вышел за траднцнонные для «жнтнй» рамкя каноннзацмй: в кннгу включены сведенмя о многях ученмках Божннх, нстормческя местно почнтавшяхся в Беларуся Святымя, но по тем нля нным прячннам не каноннзмрованных, млм утеряны сведеняя о прочтеняя т к лнку святых. Террмторяально некоторые святые жмлн вне современной Беларусм. Потребовалась большая работа ясследователя не только по собяраняю матермалов о конкретных лнцах, но н по выявленмю сведеннй о мменах в разлячных ясторнческнх ясточнмках. Внешне обьем этой работы незаметен: матернал мзложен популярно, в соответствяя с требованяем лмтературного жанра в его современном звучаням я не включает бяблпографмю нсточнмков, несомненно большую.