Запісы 31
Памер: 435с.
Мінск, Нью Йорк 2008
MAM. Rkps 763. Aleksander Biergiel „0 Adamie Mickiewiczu ze wspomnieh..." (b. d.).
'° Мікрафільмаваная копія лістоў захоўваецца ў Нацыянальнай бібліятэцы ў Варшаве.
MAM. Rkps 765. List Jozefa Szczapinskiego do Ignacego Domejki41. (Aniсаньне ад’езду Юзафа Шчапінскага падчас паўстаньня 1831 г. у Белавескую пушчу.)
MAM. Rkps 769. Tomasz Kraskowski. Artykul o Adame Mickiewiczu dla pisma „Nowa Polska", 21.10.1836.
MAM. Rkps 792. Jan Czeczot. Kolenda na Nowy Rok, 1827.
MAM. Rkps 799. Feliks Wrotnowski. Emilia Plater. (Біяграфічныя зацемкі Вратноўскага аб Эміліі Плятэр і копіі лістоў, напісаных пра яе Юзафам Гедройцам і Юзафам Каліінскім.)
MAM. Rkps 809. Adolf Januszkiewicz. (У гэтай cnpaee ўтрымліваецца плян Ішыму й малюнак кіргіскай юрты, выкананы Адольфам Янушкевічам.)
MAM. Rkps 827. Inwentarz papierow pozostalych po s. p. Adamie Mickiewiczu, Paryz, 1856. (Лісты Яўстафія Янушкевіча, Аляксандра Ходзькі, а таксама nacmmoea ў дачыненьні некаторых папераў, што засталіся па сьмерціАдама Міцкевіча.)
MAM. Rkps 851. Aleksander Chodzko (Notatki i zapiski do dziennika), 1843—1884. (Сярод іншых папераў mym утрымліеаюцца ўспаміны npa Адама Міцкееіча.)
MAM. Rkps 853. Notatnik Edwarda Geritza obejmujqcy kopje pism, listow i not w sprawie A. Towianskiego, 1841—1862.
MAM. Rkps 856. Eustachy Januszkiewicz, Paryz—Zurich, 1844—1846. (Справаздача аб аднаўленьні помніка Тадэвушу Касьцюшку ў Салюры; паперыЯўстафіяЯнушкевіча ў cnpaee Андрэя Тавянскага.)
MAM. Rkps 872. Korespondencja Michala Chodzki w sprawie Legjonu Polskiego we Wloszech w r. 1848—1849.
MAM. Rkps 880. Listy Aleksandra Mickiewicza. (12 лістоў брата паэта da Іаахіма Лялеееля.)
MAM. Rkps 888. Papiery odnoszace si^ do zycia Franciszka Mickiewicza. (Матэрыялы, якія датычаць дзейнасьці брата паэта.)
MAM. Rkps 905. Listy do Luciana Stypulkowskiego. (6 лістоў за 1838— 1840 гг.)
MAM. Rkps 919. Listy do Marji Mickiewicz. (Сярод 81 ліста, адрасаванага da Марыі Міцкееіч, лісты Аляксанбра Ходзькі, Ігната Дамейкі, Яўста-
41 У каталёзе пазначаная іншая, памылковая назва гэтай архіўнай справы.
фія Янушкевіча, Аляксандра Міцкевіча, Антонія ЭдвардаАдынца, датаваныя 1848—1892 гг.)
MAM. Rkps 938. Wladyslaw Mickiewicz. Pami^tniki 1838—186142.
MAM. Rkps 942. Papiery rozmaite Marji Mickiewicz. (Вершы Антонія Эдварда Адынца, Тамаша Зана.)
MAM. Rkps 947. Franciszek Malewski „Dziennik pisany w wi^zieniu", 20.12.1823—23.1.1824, Bierlin.
MAM. Rkps 948. Franciszek Malewski „Dziennik podrozy od granicy pruskiej do Warszawy, wi^zienia i sledztwa w Warszawie w sprawie Filaretow", luty 1824. MAM. Rkps 955. Listy do Franciszka Malewskiego, 1822—1868. (У cnpaee ўтрымліваецца карэспандэнцыя Тадэвуша Булгарына, Аляксандра Ходзькі, Яна Чачота, ІгнатаДаніловіча, ІгнатаДамейкі, Юзафа Яжоўскага, Юзафа Крашэўскага, Аляксандра Міцкевіча (брата), Вацлава Пелікана, Ануфрыя Петрашкевіча, Юзафа Твардоўскага, Пятра Вяземскага, Тамаша Зана.)
MAM. Rkps 992. Lucian Stypulkowski. Notatki i listy do rodziny, 1832—1839.
MAM. Rkps 999. Listy do Antoniego Goreckiego. (Сярод бзлістоў, адрасаваных Антонію Гарэцкаму, лісты Ганны Герыч, Яўстафія Янушкевіча, Александра Эйсмана, Антонія Эдварда Адынца, Валенція Ваньковіча за 1828—1861 гг.).
MAM. Rkps 1001. Jozef Jezowski „Pietnascie prawidel post^powania dla mlodziezy nalezqcej do zgromadzenia Przyjacol pozytecznej zabawy, uchwalonych na majowce dn. 17 maja 1820 w Wilnie“, Wilno, 1820.
MAM. Rkps 1004. Tomasz Zan. Utwory, listy i pisma rozmaite, 1828—1856. (Матэрыялы da біяграфіі Тамаша Зана).
MAM. Rkps 1018. Pismailistydo Ignacego Domeyki. (576 лістоў за 1831— 1888 гг.).
MAM. Rkps 1019. Pisma Ignacego Domeyki i papiery rozmaite. (Прамова ІгнатаДамейкі на сьвяткаваньнігадавіны паўстаньня 1830—1831 гг. Парьок, 29лістападаі8зз г.43; партрэты ТамашаЗана йАдамаМіцкевіча.)
MAM. Rkps 1023. Feliks Wrotnowski „Pami^tnik", 1856—1871. T. 1—3.
42 Згаданыяўспаміныгл.: MickiewiczW. Pami^tniki. T. 1—3. Warszawa, 1926—1933.
43 Прамова выдадзеная: Гарбачова В. Ігнацій Дамейка і святкаванне гадавіны лістападаўскага паўстання ў Францыі ў 1833 г. // Архіварыус. Вып. 4. Мінск, 2006. С. 41—51.
MAM. Rkps 1030. Aleksandra Chodzko. Pismaipapieryrozmaite. (Вершы; дамова зь Яўстафіем Янушкевічам што да твораў Адама Міцкевіча.) MAM. Rkps 1031. Anna z Rejtanow Geritzowa „Urywki z pamietnikow".
MAM. Rkps 1032. Listy do Eustachiego Januszkiewicza, 1842—1861.
MAM. Rkps 1089. Powstanie w 1794 r. (Ліст Тадэвуша Касьцюшкі da Караліны Ленскай ад 14.07.1794.)
MAM. Rkps 1094. Powstanie listopadowe. (Адозва Юзафа Кашыца da жыхароў Haeazpad3Kaza naeemy ad 22.07.1831.)
MAM. Rkps 1096. Pami^tnik o powstaniu w 1830 r. na Litwie. (Autor nieznany.) (Успаміны Ігната Клюкоўскага.)™
MAM. Rkps 1108. Zbior roznych wierszy, piesni i utworow muzycznych. (TeoрыАнтонія 9deapda Адынца, Уладзіслава Сыракомаі, Пятра Шрэтара, Ляха Шырмы, Тадэвуша Лadы-3aблoцкaгa, Станіслава Манюшкі).
Неапрацаваныя зборы (акс.)45
акс. 2305. Album z fotografiami ofiarowany Wl. Mickiewiczowi przez Litwinow z Minska w 1861 r. (Фотаальбом з 36 здымкамі менскіх і наваградзкіх шляхціцаў, а таксама здымкамі HaeazpadKy, падараваны Ўлабыславу Міцкевічу падчас яго прыезбу ў Беларусь у сакавіку 1861 г.)
акс. 2741. Uroczystosci narodowe. (Утрымліваюцца матэрыялы аб сьвяткаваньні гадавінаў нарабжэньня й сьмерці Тадэвуша Касьцюшкі.) акс. 3338. Jan Szymanski. Materialy dotycz^ce ekshumacji w Paryzu i reinhumacji w Warszawie prochow Tadeusza Tyszkiewicza. (Дакумэнты, зьвязаныя з працэсам эксгумацыі й перазахаваньнем у Варшаве па могілках Павёнзкіў лютым 1939 г. старшыні ЧасовагаЛітоўскага ypady napb^dy паўстаньня 1831 г. Тадэвуша Тышкевіча.ф6
44 Адзначаныя ў каталёзе як успаміны невядомага аўтара, пасамрэч належаць Ігнату Клюкоўскаму. Гл.: За вольнасць і веру. Ігнацій Клюкоўскі і яго ўспаміны аб падзеях паўстання 1830—1831 гадоў / Укл., пер. на бел., уст. арт., кам. В. Гарбачовай. Мінск: Лімарыус, 2007.
45 Гэтыя матэрыялы не апісаныя й пераважна не пагінаваныя.
46 У 2008 г. плянуецца друк артыкулу з дадаткам адпаго з рукапісных лістоў гэтай справы, прысьвечанага гісторыі бюста Тадэвуша Тышкевіча, выкананага Ўладыславам Аляшчынскім. Гл.: Гарбачова В. 3 гісторыі помпіка Тадэвуша Тышкевіча на могілках Пер-Лашэз // Архіварыус. Вып. 6. Мн., 2008 (у друку).
акс. 3602/ 28-31. List Frederyka Chopina do Napoleona Ordy oraz materialy z tym zwi^zane, 1849 (?). (Дакумэнты ў францускай мове, 07.2006 знаходзіліся ў апрацоўцы.)
акс. 3636. Biblioteka Polska w Wersalu, 1843. (Інфармацыя npa выбары ганаровага рэктара Вэрсальска-Віленскай бібліятэкі.)
акс. 3692. Z[ygmund] B[iergell]: Wypisy z roznych dziel w tym wspomnienia z wydarzen polistopadowych na Litwie 1831—1863.
akc. 3720. List Napoleona Ordy do Komitetu zajmuj^cego si? pomnikiem Niemcewicza, 1841—1842.
Архівы
Алег Гардзіенка
Менск
АРХІВЫ ЦАРКВЫ СЬВ. ЭЎФРАСІНЬНІ ПОЛАЦКАЙ У САЎТ-РЫВЭРЫ
Унікальныя й малавядомыя архівы захоўваюцца ў памяшканьні пад царквой сьв. Эўфрасіньні Полацкай у Саўт-Рывэры (Нью-Джэрзі, ЗША). Будынак паўстаўу 1972 г. высілкамі мясцовай беларускай грамады. Пад архівы тут адведзены невялічкі пакойчык памерам прыкладна два на пяць мэтраў. У складзеных капэртах і скрынях захоўваюцца надзвычай цікавыя матэрыялы з гісторыі ня толькі саўт-рывэрскага беларускага асяродку, але і ўсей беларускай паваеннай эміграцыі на Захадзе.
Саўт-рывэрскі архіў зьбіраўся паступова. Спачатку ў пісьменьніка Юркі Віцьбіча, які жыў у гэтым нью-джэрзійскім мястэчку, узьнікла ідэя стварыць пры царкве сьв. Эўфрасіньні Полацкай бібліятэку. Ён і ахвяраваў частку сваіх кніг для гэтых патрэбаў. Потым вырашылі заснаваць архіў, дзе б акумуляваліся дакумэнты беларускіх арганізацыяў, а матэрыялы перадавалі б сюды сваякі й калегі памерлых (або на ўласнае жаданьне, або паводле тастамэнту).
Адметнасьць гораду Саўт-Рывэр у тым, што ён як бы зьяўляўся неафіцыйнай сталіцай прыхільнікаў аднаго з крылаў беларускай палітычнай эміграцыі: тых, хто вызнаваў палітычную плятформу Беларускай Цэнтральнай Рады. Тут прайшлі ўсе адзінаццаць Кангрэсаў беларусаў Амэрыкі, тры зь пяці Пленумаў БЦР, выдавалася адпаведная прэса.
У выніку дакумэнты, якія захоўвацца ў архіве, у пераважнай большасьці тычацца дзейнасьці арганізацыяў, прыхільных да БЦР. Разам з тым, яны дапамагаюць скласьці агульнае ўяўленьне пра падзеі беларускай паваеннай эміграцыі, а таксама пра палітычны й рэлігійны раскол беларускіх грамадаў на Захадзе.
Значную частку саўт-рывэрскіх архіваў складаюць уласна дакумэнты БЦР. Аснова іх — паперы Аляксандра Русака, які ўзначальваў Выканаўчы камітэт БЦР (фактычна, урад БЦР) у 1952—1955 гг., дакумэнты
другога прэзыдэнта БЦР, Нікандра Мядзёйкі (1977—1987), і архівы прэзыдэнта БЦР Радаслава Астроўскага (1943—1976). Архівы першага прэзыдэнта БЦР складаюцца зь дзьвюх частак: першую перадалі ягоныя паплечнікамі, другую — дачка Галіна Мінкевіч (увесь амэрыканскі пэрыяд свайго жыцьця — чатырнаццаць гадоў — Радаслаў Астроўскі жыў у доме дачкі й зяця Мікалая Мінкевіча).
Архівы прэзыдэнта БЦР складаюцца зь бягучай дакумэнтацыі, пратаколаў пленумаў, запрашэньняў на паседжаньні й імпрэзы, часопісаў, мэмарандумаў, адозваў, а таксама багатага ліставаньня з рознымі дзеячамі (найперш зь Юр’ем Сабалеўскім, Дзьмітрыем Касмовічам, Аляксандрам Русаком, Аркадзем Арэхвам). Большая частка дакумэнтаў датычыць паваеннага пэрыяду дзейнасьці БЦР. Матэрыялы ваеннага пэрыяду ў той ці іншай ступені дублююць тыя, што ўвайшлі ў кнігу „За дзяржаўную незалежнасьць Беларусі" (Лёндан, i960). Ёсьць таксама паперы „заходнебеларускага пэрыяду жыцьця“ Радаслава Астроўскага: дырэктарства ў Віленскай беларускай гімназіі й дзейнасьці ў БСРГ. Аналіз архіваў прэзыдэнта БЦР, тым ня менш, дазваляе заўважыць, што ня ўсё паперы, нават з паваеннага пэрыяду, знаходзяцца ў зборах у Саўт-Рывэры. Напрыклад, тут вельмі мала дакумэнтаў з часу побыту Радаслава Астроўскага ў Вялікабрытаніі, дзе ён жыў у 1954—1962 гт.
Цікавыя матэрыялы ўтрымлівае архіў грамадзкага дзеяча Аляксандра Русака (1907—1957). У ім захоўваюцца ня толькі дакумэнты што да пэрыяду ягонага ачольваньня Выканаўчага камітэту БЦР (1952—1955). Асаблівую ўваіу прыцягвае таксама „нямецкі пэрыяд“ жыцьця дзеяча, калі ён быў кіраўніком найбуйнейшага беларускага лягеру DP (у Рэгенсбургу), старшынём Цэнтральнага прадстаўніцтва беларускай эміграцыі й адным з ініцыятараў стварэньня ў Саўт-Рывэры й Нью-Джэрзі новага беларускага асяродку. Аляксандар Русак рэкамэндаваў, каго запрашаць зь Нямеччыны, падаваў сьпісы, выпраўляў неабходныя паперы, даваў парады, вёў з гэтай нагоды шырокае ліставаньне. Усю гэтую дзейнасьць і адлюстроўвае ягоны архіў.
КНІГІ ОНЛАЙН
