Запісы 33
„Запісы” – навуковы часопіс беларускае эміграцыі, ворган Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва
Памер: 574с.
Мінск, Нью Йорк 2010
Як пісаў я ўжо Вам, вельмі карціць пад’ехаць у Бэрлін. 3 Калубовічам, відаць, ужо нічога ня выйдзе, дык хіба мо як праз Вашага бацьку, толькі асьцярожна. Хай напішуць — па-нямецку толькі, і пажадана безь вялікіх памылак (а то з тае паперкі крыху сьмяяліся тут) — выклік, але, барані Божа, ня зусім яшчэ, а на якія дні 2—3, на якую нараду, абгаварэньне, ці што — і хутчэй мне сюды заказным. Быў бы вельмі ўдзячным. Ато так хацелася б шмат аб чым перагаварыць і з Вашым бацькам, і так яшчэ із шмат кім.
А пакуль — чакаю на Ваш адказ на той даўжэзны ліст і вітаю Вас усіх ад сябе й ад бацькоў.
Заўсёды Ваш ...
3-10.44
Даражэнькая сяброўка!
Першым чынам мусіў бы прасіць дараваньня за чародную прыкрасьць. Ліха ведае, што ўжо я за чалавек, што ўмею больш рабіць прыкрасьці, як прыемнасьці. I гэта — найбліжэйшым і найдаражэйшым людзям. I гэта — зусім сьведама, ведаючы, што з гэтага будзе прыкрасьць. Гэтым разам я навет зусім хацеў перамагчы сябе і ня ўздымаць гісторыі. У Бэрліне я ж Вам ні слова не сказаў аб гэтым і, прыехаўшы, меўся ня пісаць. Навет пачаўшы пісаць ліст, хацеў ня пісаць. А пад KaHeu усё ж ня ўцерпеў: не, лепш, хай высьвятліцца, каб пасьля ня мучыла. Ужо адаслаўшы ліст, раздумаўся: мо Караленка добра не разабраў-
155 Магчыма, размова пра Радаслава Астроўскага й ягоную дачку Галіну Мінкевіч.
ся, мо гаворка была бязладная, ён не зразумеў, што да чаго, ня так перадаў і г. д. (як гэта выходзіць із Вашых словаў, і выйшла). Ды махнуў рукой: ліст ужо пасланы, будзь, што будзе. Аднак ня думаў, што Вы возьмеце гэта блізка да сэрца, аж да сьлёз. А я ж, здаецца, так ня ставіў пытаньне гэтае рэзка. Помніцца, навет „нелёяльнасьць“ узяў у двукосьсі, а Вы ўжо гэтае слова бяз двукосьсяў берацё.
Дык вось, яшчэ раз просячы дараваць мне і гэтае сьвінства, хацеў бы пакласьці на будучыню і аб другім: ня браць падобных рэчаў так блізка да сэрца. Разважце Самі — ну, што лепш для запраўднага сяброўства: таіцца з падобнымі весткамі пра сябра, атрыманымі ад іншых, думаць аб іх так і гэтак, мучыцца гэтым, ці — адразу гэтаму ж сябру проста й вылажыць, ні з кім іншым ня дыскутуючы. Я заўсёды маю нахіл трымацца другога. Лепш проста ў вочы! Гэтак і само сяброўства толькі ўзмацняецца.
I гэта я асабліва прашу Вас тут, бо зараз маю Вам вылажыць чародную „навіну“ ў падобным сэнсе. Вось Вам даслоўная цытата зь ліста самога адказнага рэдактара газэты „Раніца“ сп. д-ра Ст. Станкевіча: „Памяшчаем цяпер u ..Беларускім Работніку“ апавяданьне „Каханы горад“. хаця Арсеньнева страшыць мяне, што гэта вельмі даўжэзная рэч“. Ну, што Вы на гэта скажаце? Ліст гэты я атрымаў за дзень перад Вашым. Хоць тут я адразу падумаў, што шаноўны сп. Рэдактар можа крыху згусьціць хварбы, пердбольшыць, ато й перакруціць, але як-ніяк мне было прыкра. Што „рэч даўжэзная", гэта я ведаю й сам. Але, здаецца мне, толькі ў дачыненьні колькасным, а ў якасным — у сэнсе расьцягнутасьці, размазанасьці — ці ж? Праўда, Вы пісалі мне ў свой час, што, на Ваш погляд, ёсьць разьдзелы, якія „затрымваюць дынаміку“ (паводля майго замыслу — і павінны былі затрымваць яе, „тармазіць“, як кажа лепшы тэарэтык прозы Шклоўскі). Але аб тым, што яны робяць рэч „даўжэзнаю", Вы ня пісалі, Чаму ж цяпер „страшыце“ гэтым аж рэдактара? I цяпер, калі ведаеце, што мне вельмі хочацца пабачыць гэтую рэч у друку, калі я Вас прасіў навет не казаць нічога, калі б навет Вам што не падабалася? I „страшыце'1 рэдактара, а не мяне?
I тут у мяне варухнулася навет такая думка: ,Д мо Вы наагул уважаеце гэтую рэч за дрэнь, і таму і ў „Бел. газэце“ яна не друкавалася дзеля гэтага? Толькі Вы ў вочы мне не хацелі сказаць, а звальвалі ўсё на іншыя абставіны й людзей?"
Ізноў прашу ня браць да сэрца гэтых маіх падазрэньняў. I разам з тым прашу яшчэ аб адным, і толькі аб адным: калі запраўды рэч здаецца Вам заслабою, дрэннаю, „даўжэзнаю", бязвартаснаю — скажэце мне
проста. I, калі можаце сфармуляваць (а ня толькі „шостым пачуцьцём“) — дык чаму, дзе, у чым? Паверце, што ад гэтага я ані не пакрыўджуся. Я ніколі ня думаў, і тут ня думаю, што ўсё, што я пішу — добра і наскрозь добра. Наадварот, я схільны да зусім процілеглага погляду на ўсё, напісанае мною апошнімі трыма гадамі. А тут, як я пісаў Вам у вапошнім лісьце, я надумаўся пашырыць „Каханы горад“ аж да раману, зрабіць яго яшчэ „даўжэзьнейшым". Таму я і асабліва прашу быць зусім шчырай у гэтым. Цікава было б і яшчэ ведаць думкі іншых, звычайных чытачоў, скажам, Вашага бацькі (хоць я й ня думаю, каб ён траціў сваю ўвагу на чытаньне падобных рэчаў), навет сынка і проста звычайных чытачоў. Толькі зусім шчыра, не таючыся зрабіць мне прыкрасыдь, пакрыўдзіць ці што падобнае. А мне нагвалт хочацца ведаць розныя погляды розных людзей, каб наважыць — варта брацца за гэта ці не, „стойт-лй овчйнка выделкй“. Варта намагацца зрабіць з гэтага мастацкі твор ці здаволіцца тым, што зроблена, пастаўленай мною адразу праграмай-мінімумам: даць дакумэнт эпохі, у якім крышачку і ад некаторых людзей, падсадзіць шпілечку некаторым (асабліва хочацца Кіпелю).
Што ж да падобных магчымых прыкрасьцяў між намі, на будучыню трэба мець на ўвазе яшчэ вось што. Я ўжо вычуваю добра, што шмат каму стаю ўпоперак дарогі, хоць гэта ад мяне зусім не залежыць. Гэта асобныя людзі, а можа і групы, ува ўсялякім разе — плыні. Яны хочуць мяне, натуральна, усунуць, „убрать“ із свае дарогі. Першы крок у гэтым кірунку — ізаляваць мяне, паслабіць сувязі мае зь іншымі людзьмі, мне блізкімі. Прасьцейшы спосаб — перасварыць зь імі. Прасьцейшыя прыёмы — плёткі, інсынуацыі, правакацыі. Вельмі магчыма, што ўсе нашыя ўзаемныя прыкрасьці такога паходжаньня. Нас із Вамі хочуць пасварыць. Мне навет здаецца, што палітыка Ільляшэвіча ў дачыненьні да Вашых вершаў — гэта Вам „кара“ за аднамысьніцтва са мною. Іначай яе трудна вытлумачыць.
Дарэчы, пару словаў пра Ільляшэвіча. Да таго, як мы зь ім пазнаёміліся, мы ў„Раніцы“ ж, на ейных балонках пасварыліся. Першы раз — за пачынаючых паэтаў (ягонае „Аглобляй па галаве", маё — „Пугай па вадзе“), другі — грунтоўны — за Апанаса. Хоць у вацэнках я заўсёды гатовы аддаваць перавагу іншым перад сабою, усё ж мушу прызнаць: у вабодвух разох верх быў мой. Навет больш, і на магчымую будучыню я зусім пэўны: верх заўсёды будзе мой. Ільляшэвіч, свайго часу неблагі паэта (наколькі мне ведамыя ягоныя вершы), у іншым — занадта лёгкі, павярхоўны, каб быць мне паважным супраціўнікам. Гэта, здаецца,
адчувае і сам ён. Але, як натура дробненькая, ня мае мужнасьці зрабіць з гэтага належных высноваў: або ўмацоўвацца і ўмацавацца для запраўднага паважнага змаганьня (зрэшты, гэта, бадай, ці магчыма: няма паважных прынцыповых асноваў, трэ было б перайсьці на прынцыпова іншыя, небеларускія навет пазыцыі), або здацца, ці падаць руку згоды й саюзу без фармальнае здачы хаця. Тым жа часам, ён, заміж гэтага, проста баіцца мяне, як і шмат хто зь іншых. Караленка проста кажа аб гэтым (калі Караленка сказаў яму, што трэба мяне запрасіць прыехаць, як мы яшчэ ня былі знаёмыя, ён проста, спужаўшыся, папрасіў: „А можа лепш ня трэба?“)Гэта ж я адчуў пры першым знаёмстве і далейшых сустрэчах. Ён ні разу не глянуў мне ў вочы, вочы ягоныя заўсёды бегаюць (між іншага, яны заўсёды нагадваюць мне Блокавы радкі: „М пьянйцы с глазамй кролйков „in vino veritas" крйчат“. А ён жа такі і ёсьць, форменны алькаголік, і вочкі тыпова трусіныя). Я стараўся яго падбадзёрыць: няма чаго баяцца. Крышку ён як бы абадзёрыўся, але толькі крышку. Аднак на мой бок не перайшоў і не пяройдзе. 3 тае ўспамінанае свае дробнасьці натуры стараецца і будзе старацца выпесьціць сваю практычную пераможанасьць ня толькі на мне, але й на іншых, што са мною, — у тым ліку і на Вас.
Да Вас у яго яшчэ можа быць і іншае, аб чым я пісаў у папярэднім лісьце. Хоць ягоныя вершы, па-мойму, былі й неблагія, але, відаць, ён у нечым вычарпаўся тут, адчуў немагчымасьць далейшае творчасьці (у чым — я не магу сказаць, ня ведаючы бліжэй ягонае творчасьці) і кінуў. Таму і ён, можа, належыць да няўдалых паэтаў — дакладней, да паэтаў, якія не ўдаліся. Адсюль і ў яго можа быць тая самая зайздрасьць няўдалых паэтаў да паэтаў запраўдных. Бо інакш запраўды трэба ўмець выбраць із кучы вершаў той, які ён выбраў, і забракаваць іншыя, куды лепшыя (каб мне трэ было б выбіраць із тых Вашых вершаў і выбраць толькі адзін, я б выбраў, бадай, кажны зь іншых, хоць бы сабе й „Ня плачце", але ня выбраны ім). Што да гэтага выбару, у мяне яшчэ зьявілася думка. Ён і ў сваёй рэцэнзіі хацеў падчыркнуць, што Вы цяпер пішаце змушана, што Вам хочацца і Вы павінны будзеце ў будучыні зьвярнуцца назад, да „прыроды“ і „эстэтызму“, як ён называе, ня можаце не зьвярнуцца, ня можаце пісаць іначай. Выбраны ім верш „УночьГ ўскосна можа як бы пацьвярджаць гэтую думку, і таму ён яго выбраў. Магчыма, што ён сама якраз на гэтым скруціў сабе галаву, хацеў, ды ня здолеў зыйсьці з таго „эстэтызму“ да нечага іншага, і таму думае, што гэта наагул немагчыма, калі яму не ўдалося, і сабатуе тыя творы, якія даводзяць, што гэта магчыма, а таму — і ўсю Вашую паэзію сучаснага
этапу. (Слова „эстэтызм" і падобнае разуменьне гэтага слова, разуменьне павярхоўнае, плыткае.)
Цяпер яшчэ крыху пра тую „боязь“ мяне. Здаецца, я пісаў ужо Вам пра гэта, пісаў пра магчымую сваю „цяжкасьць“. Цяпер я канчальна прыйшоў да выснаву: так, шмат хто баіцца мяне, як „цяжкога чалавека“. Але гэтая „цяжкасьць" мая — толькі мена іхнае „лёгкасьці". Я „цяжкі“ не сваёй абсалютнай вагою, так сказаць, а толькі ў параўнаньні да іхнае лёгкасьці, „цяжкі“, таму што яны ўсе лёгкія, як алавянныя лыжкі. I яны баяцца таму, што добра ведаюць: пры іхнай неасьведамленасьці, нястачы эрудыцыі, няглыбокасьці падыходу, павярхоўнасьці ў кажным, бадай, пытаньні я магу іх „прыціснуць", як цяжарам, тым, што ведаю больш фактаў і магу разглядаць іх глыбей і грунтоўней.
Але гэта толькі цяпер, пры наяўных людзях. Як на бязрыб’і рак рыба, так я „цяжкі на бязьцяжкасьці". У іншых абставінах — калі былі ці каб былі цяпер мае старэйшыя сябры й правадыры, хоць бы два — Дубоўка, Бабарэка — мая вага была б зусім нармальнай, сярэдняю. Аднак я не магу ўспомніць, каб калі-небудзь баяўся каго-небудзь з гэтых сяброў. Мы заўсёды станавілі адно цэлае й дзеялі агульнай сваёй вагою. Я заўсёды цешыўся кажным новым дасягненьнем, адкрыцьцём іхным, і рады быў, калі й мае тры грошы падалі ў вагульную скарбніцу, прыплюсоўваліся да агульнае сумы. Як гэта далёка ад таго, што ёсьць цяпер!
КНІГІ ОНЛАЙН
