КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Што тычыцца знакамітай тэлеграмы кайзэру, то ў ёй выказвалася толькі ўдзячнасьць за вызваленьне ад бальшавікоў і просьба дапамагчы стварыць беларускую дзяржаўнасьць. Там не было просьбы — узяць пад апеку, мы не прызнавалі над сабой пратэктарату Нямеччыны, мы не згаджаліся са станам сатэлітнай дзяржавы. Дарэчы, на гэта пагадзіліся літоўцы. Будучыня БНР Дракахруст: I напрыканцы — пытаньне пра будучыню даты 25 сакавіка як індыкатару зьменаў у беларускім грамадзтве. Ці застанецца яно сьвятам часткі грамадзтва з пэўнымі палітычнымі погляда- мі, як, дарэчы, было ў 1991—1993 гадох, да прыходу да ўлады Аляксандра Лукашэнкі, ці стане яно ўсё ж агульнанацыянальным сьвятам? I ў якім выпадку адбудзецца другое, што для гэтага патрэбна? Шыбека: Ня толькі ў нашых перавагах, але і ва ўсіх недахопах, якія мы маем, і праяўляецца нашая нацыянальная адметнасьць. Што мы такія нестандартныя, што мы такія скамунізаваныя, гэтым мы вызначаемся сярод іншых. У нас створаная фундамэнтальная база — этнічная, культурная, навуковая, для таго, каб існаваць як дзяржава. Нам толькі не хапае надзейнага даху ў гэтым будынку. Гэта вельмі важная дэталь, бо бяз даху будынак можа разваліцца. Прызнаньне БНР — гэта якраз было б вельмі добрым крокам па ўмацаваньні нашага даху. Яно адбудзецца, я мяркую, позна ці рана. Чым хутчэй мы адмовіКіся ад палітызацыі гэтай падзеі, ад палітызацыі гісторыі, тым хутчэй адбудзецца прызнаньне БНР. Спачатку 25 сакавіка стане сьвятам гісторыкаў, a потым і сьвятам усяго народу. Цяпер гэта ўжо сьвята пэўнай часткі нашага грамадзтва, якая цэніць грамадзянства Беларусі, каштоўнасьць дзяржавы, а потым яно стане сьвятам усяго народу, у тым ліку і нашага кіраўніцтва. Я ў гэта вельмі моцна веру. Букчын: Я не прарок, гісторыя апошніх 15—20 гадоў, сьведкамі і ўдзельнікамі якой мы былі, пацьвярджае свой непрадказальны характар. Але ў што я веру абсалютна — заўсёды будуць людзі (не бяруся сьцвярджаць, будзе іх больш ці менш), якія будуць помніць пра гэтую дату, будуць сьвяткаваць яе, будуць дасьледаваць гісторыю БНР. БНР і 25 сакавіка — гэта абсалютна незьнішчальная зьява, памяць людзей, якія хочуць памятаць і гэтым жыць. Дракахруст: Валянцін Акудовіч, а на Ваш погляд, ці доўга будзе гэтае сьвята сьвятам толькі, як Вы пісалі ў сваім эсэ, «архіпэлягу Беларусь», ці стане яно сьвятам усяго беларускага «акіяну»? I ці ёсьць гэтае пытаньне — стане ці ня стане 25 сакавіка агульнанацыянальным сьвятам, індыкатарам стану беларускага грамадзтва? Акудовіч: Калі пачаць з канца пытаньня — пра індыкатар, то ў пэўным сэнсе гэта сапраўды так. Але я хацеў бы вярнуцца да заўвагі, што дзень стварэньня БНР не сьвяткавалі на дзяржаўным узроўні і да таго часу, як да ўлады прыйшоў Аляксандар Лукашэнка. Ведаеце, тады было моцнае камуністычнае лобі, каб не дапусьціць гэтага сьвята ў рэестар дзяржаўных. Лшчэ.падчас існаваньня камуністычных сілаў нацыянальна-дэмакратычны рух, які быў у апазыцыі да іх, уключыў дзень стварэньня БНР у якасьці аднаго з асноўных ідэалягічных начыньняў сваёй праграмы. I вось прыйшоў Аляксандар Лукашэнка. Для яго галоўнай сілай, якую трэба перамагчы, быў нацыянальна-дэмакратычны pyx. I ўсё, што адстойваў гэты рух — мова, БНР, нацыянальная гісторыя і культура, — сталася палітычным супраціўнікам, калі заўгодна, ворагам гэтай новай улады. I яна зрабіла ўсё, каб нагрузіць адмоўнымі канатацыямі і ацэнкамі падзеі БНР. БНР у пэўным сэнсе апынулася нявольным закладнікам палітычнай барацьбы. Цяпер, калі ўлада амаль ушчэнт разьбіла апазыцыю, незалежніцкія сілы, яна магла б вярнуць БНР легітымнасьць і адносна самой сябе. Калі гэтая ўлада праіснуе яшчэ доўга, то, мяркую, яна так і зробіць. У сутнасьці БНР няма нічога, што асабліва пярэчыла б сёньняшняй уладзе. Нікуды ў будучыні ўладам Беларусі не падзецца ад легітымізацыі гэтага сьвята, гэтай падзеі як дзяржаўнай. Лёс спадчыны Лукашэнкі Што са спадчыны Аляксандра Лукашэнкі застанецца пасьля яго сыходу? Ці застанецца Беларусь аўтарытарнай дзяржавай? Ці зьменіцца яе цяперашні савецкі антураж? 28ліпеня 2008 Удзел ьнікі: Сьвятлана Алексіевіч, Андрэй Дынько, Аляксандар Фядута Што застанецца пасьля?.. Дракахруст: Што са спадчыны Аляксандра Лукашэнкі захаваецца ў жыцьці Беларусі пасьля яго сыходу? Цяпер такая пастаноўка пытаньня здаецца недарэчнай, прыкметаў таго, што сыход адбудзецца хутка, пакуль няшмат. Але такое пытаньне — спосаб паразважаць, штб ў нашым сёньняшнім жыцьці — бягучае, часовае, абавязанае асаблівасьцям цяперашняга кіраўніка краіны, а што — болып трывалае, доўгатэрміновае. Часам мары і нават развагі пра тое, «што будзе, калі...», зводзяцца да спадзеву, што гады кіраваньня Лукашэнкі пасьля яго сыходу разьвеюцца, як кепскі сон, і беларусы прачнуцца ў чэрвені 1994 году. Аднак, назіраючы за наступствамі самых выбітных «каляровых» рэвалюцыяў апошніх гадоў, часта прыходзіш да высновы, як мала там па сутнасьці зьмянілася, і што матрыца, зададзеная аўтарытарнымі ўладарамі, засталася непахіснай. Давайце паспрабуем спрагназаваць, што ж зь сёньняшняй спадчыны застанецца ў будучыні. Пачнём з дэмакратыі. Цяпер яе няма. А будзе? Хіба досьвед кіраваньня Лукашэнкі ня будзе спакусай для ягоных пераемнікаў, нават калі яны будуць паходзіць з самай дэмакратычнай апазыцыі? Яны ж будуць ведаць, што можна і так. А з другога боку — ці не атрымаецца так, што прыйдзе сапраўдная дэмакратыя, а празь некаторы час народ скажа: «Пры Лукашэнку быў парадак, a цяпер — бардак»? Аляксандар Фядута, Вам першаму пытаньне. Фядута: Захаваецца, на мой погляд, гэтая спадчына. I ў мяне ёсьць дзьве падставы так лічыць. Папершае, правесьці эканамічныя і палітычныя рэформы можна, толькі выкарыстоўваючы аўтарытарныя мэханізмы ўлады. I менавіта дзеля таго, каб дэмакратыя ўсталявалася хутка, новая ўлада павінна будзе дзейнічаць гэтак жа аўтарытарна, як Лукашэнка. А па-другое, сёньняшнія лукашэнкаўскія апанэнты маюць той жа самы гіалітычны досьвед, што і ён. Яны не зьяўляюцца, уласна кажучы, дэмакратамі: паглядзіце, што адбываецца ў Партыі БНФ, паглядзіце, як паводзяць сябе прадстаўнікі Аб’яднаных дэмакратычных сілаў, калі размова ідзе пра спробу абмеркаваць іх пазыцыю і іх учынкі, і вы ўбачыце, што гэта — тое люстэрка, у якое глядзіцца Лукашэнка. Дракахруст: Андрэй Дынько, ці пагаджаецеся Вы з прагнозам Аляксандра? Дынько: Мне падаецца, што пытаньне, якой будзе палітычная сыстэма пасьля Лукашэнкі, застаецца адкрытым. Чым даўжэй Лукашэнка будзе трымаць уладу ў краіне, тым менш шанцаў, што сыстэма, якую ён заклаў, захаваецца пасьля яго сыходу. Такія сыстэмы «заточаныя» пад аднаго чалавека. I, як паказвае досьвед, яны не захоўваюцца пасьля сыходу гэтага чалавека. Трэба зьвярнуць увагу, што цяперашняя сыстэма, апроч іншага, яшчэ і дысфункцыянальная. Напрыклад, мы маем парлямэнт, які не выконвае ролі парлямэнту, ён выконвае ролю легітымацыі рашэнь- няў, якія прымаюцца выканаўчай уладай, і ня болын за тое. Гаварыць пра поўную стабільнасьць гэтай сыстэмы не выпадае, хаця словы Яна Максімюка* пра тое, што Лукашэнка заклаў элемэнты дзяржаўнасьці, якія яго перажывуць, маюць сэнс. Ён стварыў нармальную мытную сыстэму, памежную службу, падатковую службу. Ясна, што яны захаваюцца. A вось наконт Камітэту дзяржаўнага кантролю ў мяне ёсьць сумнеў. Дракахруст: Сьвятлана, Андрэй падышоў да пытаньня тэхналягічна, разьбіраючы лёс дзяржаўнай сыстэмы па пэўных інстытуцыях. А калі паглядзець у цэлым: сыстэма, якая складзецца пасьля Лукашэнкі, будзе набліжанай да той сыстэмы, якая існуе ў Полынчы, Літве, ці гэта будзе толькі пэўнай мадыфікацыяй таго, што ёсьць цяпер? Алексіевіч: Я мяркую, што трэба падзяляць, што зрабіў Лукашэнка, а што зрабіў час. Мытня, памежная служба — стварэньне іх прадыктаваў час, гэта робяць і суседзі. Гэта не ягоная справа. Што ж зрабіў сам Лукашэнка? Я асьмелюся сказаць, што ён нічога новага не зрабіў. Гэта — працяг таго, што ў нас было, генэральны сакратар, толькі называецца сёньня прэзыдэнтам, з тымі ж паўнамоцтвамі і ўладай, хіба што зь непадпарадкаваньнем Маскве. А ў астатнім — сталінская арганізацыя. Я нідзе ня бачу Лукашэнкі, паўсюль тырчыць Сталін. Мы кажам, што Сталін сышоў. А хто пасьля яго застаўся, хто застаўся нават пасьля «адлігі», пасьля хрушчоўскага бунту намэнклятуры, прыніжанай Сталіным? Застаўся сталінскі чалавек. * Максімюк Я. Апазыцыя павінна перагледзець мэты II Наша Ніва. 2008. 15 чэрвеня. Лукашэнка здолеў даказаць, што ў сацыялізму застаўся рэсурс, што ён ня выпрацаваны, што, дарэчы, гаворыць на карысьць Гарбачова, яго маштабу. Лукашэнка ўскосна даказаў, што калі б у нас былі больш разумныя кіраўнікі, то разьвіцьцё магло б пайсьці іншым шляхам, шляхам народнай дзяржавы, народнага капіталізму, а не намэнклятурнага і не прыхаванага, як у нас цяпер. Гэта быў бы шлях з арыентацыяй на маленькага чалавека. Я не прыхільніца Лукашэнкі, але ён, на жаль, падабаецца большай частцы майго народу. Савецкі чалавек застаецца, і Лукашэнка — ягонае люстэрка. Адзінае, што застанецца пасьля Лукашэнкі і з чым давядзецца лічыцца любому яго пераемніку — гэта тое, што дзяржава павінная быць народнай. Яна ня стала народнай, якой магла б быць, але пэўны сацыяльны кантракт з насельніцтвам быў і да апошняга часу вытрымліваўся. Ва ўсялякім выпадку, так дэкляравалася. Я мяркую, што ён увойдзе ў гісторыю як неадназначная постаць, калі своечасова і без крыві сыдзе. На чым трымаецца савецкасьць? Дракахруст: Сьвятлана ўжо сказала пра савецкасьць структурную, зьмястоўную. А я хачу пагаварыць пра савецкасьць зьнешнюю, бо гэта таксама немалаважны чыньнік. Беларускі рэжым, магчыма, і ня самы рэпрэсіўны на абшарах былога СССР, але ўжо пэўна — самы савецкі, хаця б паводле антуражу. I зварот «таварышы», што гучыць з вуснаў кіраўніка дзяржавы, і архітэктура, і зьмена бел-чырвона-белага сьцягу на падноўлены савецкі, і перанос Дня незалежнасьці на 3 ліпеня — дзень вызваленьня Менску ад нацыстаў. Усё закліканае ствараць уражаньне, што Беларусь працягвае жыць у СССР. Такой канцэнтрацыі савецкасьці няма ня тое што ў Кіеве ці Вільні, але нават у Ашгабадзе ці Ташкенце. А пасьля Лукашэнкі застанецца гэта ці не? Можа, справа ня толькі ў тым, што цяперашні прэзыдэнт — своеасаблівы рамантык савецкасьці, але і ў яго ўпэўненасьці, што гэта ў ідэалягічным сэнсе працуе, а нешта іншае працаваць ня будзе? Можа, у гэтым давядзецца даволі хутка ўпэўніцца і ягоным пераемнікам, кім бы яны ні былі?