КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Лябедзька: Дыстанцыя да стандартаў АБСЭ якой была 4 гады таму, такой і засталася. Што тычыцца стандартаў СНД, то мы не наблізіліся нават да іх. Канвэнцыя СНД аб выбарах была прынятая і ратыфікаваная ўсімі краінамі Садружнасьці, за выклю- чэньнем Беларусі і Таджыкістану. Беларусь ня хоча далучацца нават да выбарчых стандартаў СНД. Гэта значыць, што ўлады Беларусі трымаюць курс на фальсыфікацыю вынікаў выбараў і на прызначэньне дэпутатаў. Калі параўноўваць з папярэднімі кампаніямі, я таксама ня бачу істотнага прагрэсу. Можа, крыху менш нэрвова ішла працэдура рэгістрацыі кандыдатаў. Але сказаць, што гэта была якасна іншая сытуацыя, няма ніякіх падставаў. Дракахруст: Андрэй Саньнікаў, Вы ад пачатку выступалі за байкот гэтых выбараў. Тым ня менш, як бы Вы ацанілі тое, як праходзіць кампанія? Вы ўпэўніліся — ці наадварот, расчараваліся — у сваёй ідэі байкоту? Саньнікаў: Я цалкам згодны з Анатолем, што нічога не зьмянілася. Я б ня стаў нават узгадваць нейкую практыку СНД5 бо мы павінныя кіравацца стандартамі АБСЭ. А тое, што адбываецца ў СНД, таксама ацэньваецца АБСЭ. I мы ведаем, што да дэмакратыі наблізіліся толькі Грузія і Ўкраіна, а ня іншыя краіны СНД, у тым ліку і Расея. Што тычыцца гэтай кампаніі, я лічу, што ўлады больш упэўненыя ў сваіх сілах і таму яны ўцягваюць апазыцыю ў свой сцэнар і робяць гэта даволі пасьпяхова. Па выніках рэгістрацыі мы бачым, што будзе істотная колькасьць акругаў зь безальтэрнатыўнымі кандыдатамі, і нідзе ня будзе адзінага кандыдата, які стаяў бы на дэмакратычнай плятформе. Гэта значыць, што ўлады ўпэўненыя: яны ўдасканальвалі сыстэму фальсыфікацыяў ад 1996 году. I мэта ўлады была не пайсьці шляхам дэмакратызацыі, а ўцягнуць дэмакратычныя сілы ў гэты фарс, каб атрымаць міжнароднае прызнаньне. Дракахруст: Мікола Статкевіч, Вас асабіста не зарэгістравалі, але некалькі дзясяткаў чалавек са сьпі- су «Эўрапейскай кааліцыі» ўсё ж былі зарэгістраваныя. Як бы Вы ацанілі рэгістрацыю і выбарчую кампанію ўвогуле? Статкевіч: Кампанія ўвогуле праводзіцца ў Беларусі па ўжо звыклым сцэнары. «Эўрапейская кааліцыя» ад самага пачатку ацэньвала гэтыя выбары як рытуал і публічна ставіла іншыя задачы, чым афіцыйная перамога, бо яна немагчымая. Мы ставілі задачы папулярызацыі эўрапейскага выбару, узмацненьня шэрагаў дэмакратычных сілаў, прыцягненьня новых людзей. Напачатку гэтая кампанія станоўча адрозьнівалася ад папярэдніх кампаніяў, мы памятаем, як на выбарах 2004 году. быў шантаж нават на ўзроўні асобных прадпрыемстваў адносна сябраў ініцыятыўных групаў, каб яны выйшлі з гэтых групаў. Цяпер такіх выпадкаў было няшмат. 40% акруговых камісіяў маюць у сваім складзе апазыцыянэраў. Але на гэтым станоўчыя адрозьненьні скончыліся, і да моманту падаваньня подпісаў сытуацыя карэнным чынам зьмянілася. На папярэдніх кампаніях такога не было, каб на каманду, якая ўжо сабрала подпісы, рабіўся такі беспрэцэдэнтны ціск. Прычым вельмі шырока і нахабна ў гэтым удзельнічаў КДБ. У пэрыяд рэгістрацыі, асабліва ў тых рэгіёнах, дзе высокі рэйтынг эўрапейскай інтэграцыі, КДБ даваў заданьні мясцовым адміністрацыям, а тыя — акруговым камісіям, каб яны не рэгістравалі нашых кандыдатаў. У нас з 51 кандыдата адмову атрымалі 28 чалавек. I яшчэ адзін — Сяржук Коваль у Лідзе, пасьля размовы ў КДБ, дзе яму паабяцалі, што ягоная фірма будзе ліквідаваная, забраў дакумэнты. I толькі 22 кандыдаты прайшлі рэгістрацыю. Ціск быў разьмеркаваны нераўнамерна. Калі па ўсходніх абласьцях, дзе больш моцны ўплыў Расеі, тры чвэрці кандыдатаў былі зарэгістраваныя, то ў Менску з дванаццаці — адзін, а па Менскай вобласьці з чатырох — ніводны. Мы тлумачым гэта тым, што ўлада баіцца, каб у апазыцыі не зьявілася эфэктыўнай плятформы. Улада баіцца прыцягненьня новых сілаў у апазыцыю, сярод іх — блёк прадпрымальнікаў, які панёс самыя адчувальныя страты падчас рэгістрацыі. Прычыны адмовы ў рэгістрацыі абсалютна сьмешныя, у людзей знаходзяць нейкія ўчасткі зямлі і машыны, якіх у іх няма. I трэцяя прычына зьвязаная, магчыма, і зь міжнароднай сытуацыяй, што ўплывае і на пазыцыю ўлады. Улады зразумелі, што могуць ізноў разыгрываць сваю карту паміж Расеяй і Захадам і дэманструюць Расеі, як яны шчэмяць праэўрапейцаў, і спадзяюцца, што яны ізноў сядуць на расейскую «халяву». Чаго можна дасягнуць байкотам? Дракахруст: Наколькі я зразумеў, вы ўсе ацэньваеце гэтыя выбары як недэмакратычныя. Магчыма, ізноў робіцца актуальнай ідэя, якую спадар Саньнікаў адстойваў ад пачатку — ідэя байкоту. Вы, Андрэй, сказалі, што ўлады навязваюць свой сцэнар, а апазыцыя мусіла б адстойваць свой. А ў чым мэта сцэнара байкоту, чаго можна дасягнуць: ці таго, што палова выбарнікаў на заклік апазыцыі ня пойдзе галасаваць, ці таго, што гэтыя выбары ня будуць прызнанымі? Саньнікаў: Апазыцыя павінная рабіць моцныя крокі. Яна сасьпела для гэтага. 1 мы бачым, што цяпер Лукашэнка, як бы ён ні хацеў гуляць цалкам па сваіх правілах, на нейкія саступкі ідзе. Пасьля вызваленьня палітвязьняў мы атрымалі іншую сытуацыю. I сёньня байкот быў бы найболып моцным і эфэктыўным крокам. Бо цяпер няма сэнсу змагацца за выбарнікаў, таму што няма цікавасьці ў людзей да выбараў. Няма цікавасьці, мы гэта ведаем, няма жаданьня ўдзельнічаць у выбарах, якія ніякіх зьменаў не прынясуць Беларусі. Дракахруст: А вось гэтае «мы ведаем» — зьвесткі сацыялягічных апытаньняў, досьвед камунікацыі з Вашым колам ці з больш шырокім колам людзей? Адкуль яно? Саньнікаў: Відавочна, што гэта зьвесткі ня Радыё Свабода, бо Радыё Свабода спасылаецца на нейкія дзіўныя неадпаведныя лічбы... Тое, пра што Вы пытаеце, казала Абрамава, казала Ярмошына: яны карыстаюцца статыстычнымі афіцыйнымі апытаньнямі грамадзкай думкі. Яны выказвалі сваю занепакоенасьць тым, што людзі ня прыйдуць галасаваць. Я размаўляў зь людзьмі, якія зьбіралі подпісы, і яны пацьвярджалі тое, пра што казала Абрамава -— скасаваньне ільготаў закрэсьліла ўсю цікавасьць людзей да выбараў. Калі казаць пра байкот, я лічу, што цяпер сытуацыя яшчэ больш спрыяльная. Працэс нерэгістрацыі ў дачыненьні апазыцыйных, дэмакратычных кандыдатаў яшчэ працягнецца. I зараз, калі апазыцыя здолее зрабіць моцны крок і зьняць сваіх кандыдатаў з удзелу ў гэтым фарсе, атрымаецца сытуацыя, калі ня трэба будзе нават падлічваць, якая частка насельніцтва ўдзельнічала ў галасаваньні — выбары проста стануць нелегітымнымі, бо большасьць акругаў стане безальтэрнатыўнай. Дракахруст: Анатоль, Андрэй зьвярнуўся ў чарговы раз да апазыцыі з прапановай байкоту. Ці прыме апазыцыя гэтую прапанову, ці падтрымаеце яе Вы асабіста? Лябедзька: Я не зьяўляюся прыхільнікам байкоту. Але калі б мы гэты сцэнар рэалізоўвалі ад пачатку, то гэта быў бы самы кароткі шлях да легітымізацыі ня столькі нават выбарчай кампаніі і Палаты прадстаўнікоў, колькі рэжыму. Нельга ехаць наперад у вазку мінулага. Эўропу сёньня на гэта ня купіш, ёй патрэбныя доказы таго, што рэжым недэмакратычны сёньня, а не таго, што ён быў такім учора. Усе аргумэнты, якія сёньня гучаць — за і супраць байкоту, за і супраць удзелу, бяруцца з рэальнай дзейнасьці прадстаўнікоў АДС: хто актыўна ўдзельнічае ў выбарчай кампаніі, каго затрымлівалі, каму перашкаджалі весьці кампанію. I мы сёньня аргумэнтуем якраз вынікамі гэтай дзейнасьці. Байкот ад самага пачатку быў бы адсутнасьцю дзейнасьці. Я адзін з ініцыятараў байкоту ў 2000 годзе і ведаю, што значная частка дэмакратычных актывістаў разумее байкот менавіта як адсутнасьць дзейнасьці. Тут трэба адрозьніваць байкот выбараў і няўдзел людзей у выбарчай кампаніі. Я асабіста сабраў 500 подпісаў выбарнікаў, абышоў некалькі тысячаў кватэраў. Нідзе — ні ў Маладэчне, ні ў Ашмянах, ні ў Менску я ня чуў, каб людзі гаварылі пра байкот. Так, значная частка людзей ігнаруе гэтую кампанію, і незалежна ад таго, праводзіцца яна дэмакратычна ці недэмакратычна. У Вярхоўным Савеце 12-га скліканьня у 1990 годзе ў 13 акругах ня здолелі абраць дэпутатаў. I гэта тады, калі быў велізарны ўздым цікаўнасьці да палітыкі і грамадзкай дзейнасьці. Гэта было і ёсьць заўсёды. Я лічу, што ў дадзенай выбарчай кампаніі трэба прайсьці так далёка, наколькі дазваляюць абставіны і сытуацыя. Для мяне асабіста было б вельмі камфортна закрыць усе справы, пару разоў выйсьці на дэманстра- цыю з расьцяжкай «За байкот», атрымаць 15 сутак і потым падаваць сябе як змагара за перамены ў Беларусі. Але трэба глядзець на факты. Апытаньні прафэсара Вардамацкага паказалі, што пасьля прэзыдэнцкай кампаніі 2006 году да 70% людзей казалі, што яна была справядлівай і дэмакратычнай. Праз наш удзел у гэтай кампаніі мы павінны зьмяніць уяўленьні людзей, каб яны зразумелі, што выбарчая кампанія несправядлівая і нелегітымная. Але каб людзі гэта ўсьвядомілі, яны павінныя гэта бачыць. Ці прызнае выбары Захад? Дракахруст: Далей я прапаную пагаварыць пра міжнародны кантэкст выбараў. Так здаецца, што калі ня ўсе, то многія рухі цела, якія робіць улада, скіраваныя на дасягненьне менавіта міжнародных мэтаў. Дык вось, на Ваш погляд, ці прызнае Захад гэтыя выбары, ці прызнае ён новы парлямэнт? Вы ўжо казалі пра тое, што ўмовы гэтых выбараў далёкія ад дэмакратычных стандартаў, але ня выключана, што ў парлямэнце зьявіцца купка апазыцыйных палітыкаў. Ёсьць і больш шырокі палітычны кантэкст — я маю на ўвазе і вайну на Каўказе, і вызваленьне палітвязьняў. Захад у любым выпадку будзе прымаць палітычнае рашэньне, а ня проста выступіць як «судовы выканаўца» вэрдыкту назіральнікаў АБСЭ. Якое ж палітычнае рашэньне прыме Захад? Якое рашэньне Вы б яму раілі прыняць? Статкевіч: Я думаю, што Захад будзе кіравацца такімі фармальнымі чыньнікамі, як хада выбарчай кампаніі і падлік галасоў. Вельмі важна, каб у прадстаўнікоў заходніх краінаў была фактура для прыняцьця рашэньняў. Гэта яшчэ адзін аргумэнт за тое, каб удзельнічаць у выбарчай кампаніі нягледзячы ні на што. «Эўрапейская кааліцыя» ўжо дала шмат фактуры для таго, каб выбары не былі прызнаныя дэмакратычнымі. I яны ня будуць прызнаныя дэмакратычнымі. Пытаньне ў тым, ці будзе там адзначаная станоўчая тэндэнцыя. Але гэта ўжо перадвырашанае. Я паўтараў і паўтараю, што спадар Лукашэнка ўладай ня дзеліцца. Бо нават у гэтай бутафорскай «палатцы» даць месца — гэта ўсё адно ўжо нейкі кавалачак улады. А ўладу ў спадара Лукашэнкі можна выдраць толькі з зубоў, разам са сківіцамі. Зараз рэжым ня дасьць нагоды Захаду прызнаць выбары больш дэмакратычнымі ў параўнаньні з папярэднімі.