КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
18 чэрвеня 2006 Удзельнікі: Вацлаў Арэшка, Уладзімер Мацкевіч, Віталь Сіліцкі Ці ў памылках была справа? Дракахруст: Прайшло ўжо амаль паўгоду пасьля прэзыдэнцкіх выбараў і «гарачага тыдня» 19—25 сакавіка на Кастрычніцкай плошчы ў Менску. Той час яшчэ не адышоў канчаткова ў мінулае, але зьявілася магчымасьць асэнсаваньня. Спробу такога асэнсаваньня зрабіў нядаўна палітоляг Віталь Сіліцкі ў артыкуле «Памятаць, што дыктатуры руйнуюцца», надрукаваным у часопісе «ARCHE»*. Скарочаны варыянт публікацыі зьявіўся ў «Нашай Ніве». Нягледзячы на назву — «Памятаць, што дыктатуры руйнуюцца» — зьмест артыкулу, бадай, адваротны. Аўтар з горыччу адзначае, што знакамітая беларуская Кастрычніцкая плошча была хутчэй дысыдэнцкай акцыяй, «барацьбой за асабісты гонар прадстаўнікоў дэмакратычнай меншасьці», чым палітычным дзеяньнем, што любыя крокі апазыцыі не маглі прывесьці да зьмены ўлады, што рэжым Аляксандра Лукашэнкі дасягнуў пэўнай раўнавагі зь беларускім грамадзтвам, што й цяпер, як піша аўтар, «апазыцыя пры самых сваіх актыўных дзеянь- * Сіліцкі Віталь. Памятаць, што дыктатуры руйнуюцца. ARCHE. 2006. №7—8 (47—48). нях можа спадзявацца хіба на цуд, на форс-мажор, ці на натуральную хаду падзеяў, якая можа заняць балюча шмат часу». Я прапаноўваю абмеркаваць галоўныя тэзы артыкулу спадара Сіліцкага. Пачнём з высноваў адносна выбараў. Спадар Сіліцкі сьцьвярджае, што ня толькі дзеяньні, не пазбаўленыя памылак, якія рабіла апазыцыя, але і любыя яе захады прывялі б прыкладна да такога ж выніку. Вацлаў Арэшка, ці пагаджаецеся Вы з гэтым? Арэшка: He зусім. Мне здаецца, што палітычная апазыцыя, пачынаючы перадвыбарчую кампанію, нягледзячы на пэўныя дэклярацыі, што яна як бы ідзе да ўлады, па сутнасьці, такой задачы сабе ня ставіла. Кідаць выклік уладзе яна не плянавала і насамрэч вяла кампанію падвышэньня ўласнага рэйтынгу. Сваю задачу яна часткова выканала, але Плошча — гэта ўжо ня рэйтынг, а якраз выклік уладзе. А вось да гэтага сьвядомасьць апазыцыі якраз і не дацягнула. Я б сказаў, што Плошча, як інструмэнт захопу ўлады, проста нікому не была патрэбнай. Ніхто ня ведаў, што зь ёй рабіць у гэтым сэнсе. Плошча на той момант, напэўна, і не дасягнула б мэты захопу ўлады, якой і ня ставіла. Але галоўнае, што апазыцыя не рыхтавалася ані да Плошчы, ані да таго, каб скарыстаць яе вынікі. Вынікі — гэта новыя людзі, новыя мэтады працы, новая інфармацыя, — наагул новы досьвед. Апазыцыя практычна не скарыстала яго. Я думаю, што калі б Плошча прадказвалася, то хаця б гэта можна было б зрабіць. Дракахруст: Уладзімер Мацкевіч, тут можна правесьці такую аналёгію. Калі Вы сядзеце гуляць у шахматы з Каспаравым, то, магчыма, пасьля партыі Вы скажаце: «Як жа я на 20-м ходзе не туды пайшоў канём! 3-за гэтага і прайграў». Ня выключана, што той ход канём сапраўды быў памылкай, але так выглядае, што прычына паразы — ня ў гэтай памылцы, а ў розьніцы клясы гульні паміж Вамі і Каспаравым. Вы прайгралі б яму так ці інакш. Ці ня тое самае адбылося зь сёлетнімі выбарамі: апазыцыя рабіла памылкі, але прайграла б у любым выпадку? Ці не? Мацкевіч: Што тычыцца выбараў як працэдуры, то так. Відавочна, што ніякіх выбараў пры дыктатарскім рэжыме не было і быць ня можа. Калі мы пачалі падрыхтоўку ў Кіеве, мы менавіта гэта й казалі яшчэ за год да выбараў — што трэба рыхтавацца не да саміх выбараў, а да тых падзеяў, якія з нагоды выбараў могуць адбыцца. На жаль, аналітыкі на той час не падтрымалі нас у гэтай думцы, і мы проста згубілі год падрыхтоўкі. Згублены год падрыхтоўкі да падзеяў, якія могуць быць выкліканыя самім фактам выбараў, — гэта й было лёсавызначальным. За год можна было шмат чаго зрабіць. I толькі ў такім сэнсе я магу сказаць, што пры наяўнай падрыхтоўцы нашай апазыцыі, нашага «адзінага» ці падвойнага «адзінага», што б яны ні рабілі, вынік быў бы аднолькавы. 3 Каспаравым гуляць вельмі важна, каб вучыцца гуляць, а ня толькі для таго, каб ганарыцца, што з самім Каспаравым Вы згулялі. Дракахруст: Віталь Сіліцкі, нашыя калегі ў той ці іншай ступені з Вамі не згаджаюцца. Тут можна прыгадаць і меркаваньне Міколы Статкевіча, які пісаў, што 19 сакавіка ўсё вырашалі літаральна гадзіны й хвіліны: паводле Статкевіча, калі знайшоўся б рашучы чалавек, які павёў бы людзей у асэнсаваным кірунку, а не ўскладаць кветкі на плошчу Перамогі, то вынік мог бы быць зусім іншым. Мог бы ці не? Сіліцкі: Ці можна было дамагчыся большага? Так, безумоўна. Ці можна было падрыхтавацца і ўлічыць спэцыфіку падзеяў, якія будуць разгортвацца? Цалкам згодны, што так. Але пытаньне аб уладзе вырашаецца пры наяўнасьці двух чыньнікаў: масавай мабілізацыі грамадзтва і стварэньня канфлікту легітымнасьцяў. Гэта значыць ня толькі адмаўленьне легітымнасьці дзейнай улады, але і прад’яўленьне ўласных прэтэнзіяў на ўладу. Ці магла апазыцыя і напярэдадні выбараў, і пасьля іх вырашыць гэтыя два пытаньні? Тут у мяне адказ цалкам адмоўны. Я ня бачу гэтых магчымасьцяў. Зразумела, людзей трэба было весьці ў нейкі іншы бок, а не ўскладаць кветкі. Але куды? Куды весьці, калі вы не прад’явілі сваіх прэтэнзіяў на ўладу? Дракахруст: Віталь, выказваліся меркаваньні, што трэба было весьці да прэзыдэнцкага палацу, балазе ён побач... Сіліцкі: I што далей? Дракахруст: Гаварылася і пра іншы варыянт — весьці да тэлевізіі, патрабаваць этэру, каб сказаць, напрыклад, што мы перамаглі. Ці што мы, маўляў, патрабуем другога туру. Сіліцкі: Каб весьці людзей на тэлевізію, каб сказаць, што мы перамаглі, трэба абвяшчаць перамогу. Магчымасьці абвесьціць перамогу ў апазыцыі, на мой погляд, не было. Дэмакратычная меншасьць — гета? Дракахруст: Адной з самых важных тэзаў артыкулу Сіліцкага мне падаецца наступная: «...рэжым Лукашэнкі дасягнуў пэўнай раўнавагі з грамадзтвам, заклаўшы, калі так можна сказаць, сьветапогляд і палітычную культуру сярэднестатыстычнага беларуса ў свой уласны падмурак». У іншым месцы аўтар гаворыць, што дэмакратычная супольнасьць у Беларусі ператварылася ў гета. 3 аднаго боку, улада, угрунтаваная на сьветапоглядзе болыпасьці, зь іншага — паводле Сіліцкага — гета, супольнасьць людзей, чужых для гэтай большасьці, чужых у тым ліку культурна й мэнтальна. Першапачаткова гета — месцы кампактнага пражываньня габрэйскай грамады, якая адрозьнівалася ад той большасьці, сярод якой яна жыла, не палітычнымі поглядамі, а культурна, мэнтальна, рэлігійна і этнічна. Ці згодны вы з такім поглядам на цяперашняе беларускае грамадзтва? У гісторыі здаралася, што ідэі меншасьці заваёўвалі душы большасьці, але ніколі не было, каб такога выніку дасягала гета. Мацкевіч: Я, калі ўзьнімаю аналягічныя тэмы, выкарыстоўваю слова «барыкада». Так, нашае грамадзтва падзеленае, але падзеленае яно не на большасьць і меншасьць, якая ня можа прыстасавацца да большасьці і ўтрымліваецца ў своеасаблівым гета. Мы сёньня маем падзелены народ, падзелены на дзьве часткі. Яны, зразумела, няроўныя, і большасьць цяпер знаходзіцца ў кантракце з рэжымам, а не з апазыцыяй, і мы з кожным годам, робячы памылкі, губляем усё больш і больш людзей. Сапраўды, Віталь Сіліцкі слушна заўважае — канфармізм пашыраецца, і ён захоплівае значную частку тых людзей, якія раней знаходзіліся ў апазыцыі да рэжыму. I гэта — вынік памылковых падыходаў апазыцыі, і тут таксама Віталь мае рацыю. Але я лічу, што галоўная адказнасьць ляжыць не на нашых палітычных лідэрах, а на нашай інтэлектуальнай эліце, на тым забесьпячэньні палітычнага жыцьця, за якое адказвае інтэлігенцыя ці інтэлектуалы ў краіне. Мы ня робім сваёй працы. У мяне ў гэтым сэнсе вельмі вялікая прэтэнзія да Віталя Сіліцкага, бо значна лепш было б, калі б тое, што ён піша сёньня, ён напісаў паўтара году таму — і пра кантракт улады з насельніцтвам, і пра іншыя такія рэчы. Трэба было рыхтаваць апазыцыю. А наша аналітычная эліта, інтэлектуалы сёньня выконваюць сэрвільную функцыю. Яны толькі падтрымліваюць палітычных лідэраў у іх рамантызьме і летуценьнях. Дракахруст: Спадар Арэшка, ці пагаджаецеся Вы з той мадэльлю, якую абмаляваў Віталь, з тым азначэньнем, якое ён даў наўмысна ці выпадкова, што тую меншасьць, якая, прынамсі, стаяла на Плошчы, якая пратэставала, якая галасавала за Казуліна ці Мілінкевіча, аддзяляюць ад большасьці ня толькі палітычныя супярэчнасьці, але й культурныя. I вось гэты культурны бар’ер зьмяншае і без таго невялікія шанцы на посьпех. Арэшка: У гэтым пункце я больш аптымістычны. На мой погляд, і ня толькі на мой, ідзе і адваротны працэс. Чым больш задавальняюцца першасныя патрэбы чалавека, тым больш ён пачынае цікавіцца нечым больш высокім, духоўным. Менавіта таму мы пачалі кампанію пад лёзунгам «За свабоду». Мы проста матэматычна падлічылі, што якраз свабода можа быць такой каштоўнасьцю, якая закране значную колькасьць людзей. Гэты працэс таксама ідзе. 3 аднаго боку, ёсьць працэс канфармізацыі грамадзтва, з другога — на гэтым тле адбываецца і пашырэньне прагі свабоды, прагі лепшага жыцьця ня толькі ў матэрыяльным сэнсе, але і ў сэнсе духоўным, у сэнсе рэалізацыі сваіх магчымасьцяў. I можна абапірацца не на палітычныя лёзунгі, як спрабавалі нашы палітыкі ўвесь час, не на эканамічныя абяцанкі. Падыход з боку каштоўнасьцяў, з боку духоўнага можа дапамагчы пашырыць сацыяльную базу апазыцыі. Што да гета, то я пагаджаюся са спадаром Уладзімерам, але хацеў бы зьвярнуць увагу на такую трохі парадаксальную рэч. Для многіх нашых апазыцыйных палітыкаў сытуацыя гета нават прымальная. Палітычная апазыцыя ў прынцыпе можа існаваць у такой замкнёнай прасторы, калі ёй туды нейкія рэсурсы трапляюць, і гэта даволі зручнае для яе існаваньне. Мы цяпер бачым канфлікт паміж палітычнай апазыцыяй і грамадзкімі арганізацыямі, якія дэманструюць большую актыўнасьць, бо грамадзкі сэктар ня можа існаваць у гета. I цяпер для прарыву бар’ераў, якія будуюцца рэжымам, трэба больш абапірацца на грамадзкі сэктар, на грамадзкія ініцыятывы, чым на чыста палітычныя. Тут спадар Сіліцкі таксама мае рацыю ў сваіх некаторых высновах. Дракахруст: Бачыце, Віталь, Вы, як высьвятляецца, ня так шмат і памыляецеся. Сіліцкі: Што да сказанага спадаром Мацкевічам наконт апэратыўнасьці рэагаваньня — я цалкам гэта прымаю. Сапраўды мы, інтэлектуалы, мусім умець загадзя прадказваць рэчы, ня вельмі прымальныя ў нашым уласным асяродку.