КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Акудовіч: Найперш трэба скасаваць варожасьць паміж намі, нацыянальна заангажаванымі, і астатняю часткаю беларускага грамадзтва. Трэба кіравацца на скасаваньне гэтай варожасьці, разумеючы, што мы самі вінаватыя ў тым, што яна ўзьнікла. Затым разабрацца самім з сабою. Я мяркую, варыянт татальнай «беларускай Беларусі» ў сытуацыі камунікатыўна адкрытага грамадзтва амаль немагчымы. Калі я маю рацыю, то ёсьць два варыянты. Першы — мы можам скіраваць свае высілкі на абарону саміх сябе як своеасаблівай нацыянальнай меншасьці, а другі — знайсьці месца і ролю беларускасьці ўва ўсім тым цэлым, што мы называем Беларусьсю. Мы, нацыянальна заангажаваныя, мусім вызначыцца ў кірунку гэтых дзьвюх стратэгіяў. Ці мы будзем сябе кансэрваваць — гэта таксама магчымы шлях — у нейкай пэўнасьці, цэласьці, якая будзе адпавядаць ідэалам ідэальнай Беларусі, ці мы паспрабуем знайсьці і сваё месца, і месца беларускай мовы, і месца беларускай культуры ў грамадзтве як цэлым. Дракахруст: Ігар, а як Вы бачыце шляхі мадыфікацыі нацыянальнай ідэі? Бабкоў: Ва ўсім сьвеце галоўны «пакупнік» сымбаляў, мітаў, нацыянальнай ідэі — гэта дзяржава, якая мае патрэбу ў пэўнай сымбалічнай легітымацыі сябе самой, мае патрэбу ня проста быць у наяўнасьці, а чымсьці абгрунтаваць сваё існаваньне. Сапраўды, пасьля 1994 году беларуская дзяржава перастала «купляць» радыкальную вэрсію беларускіх культурных і гістарычных мітаў, беларускай ідэнтычнасьці. I калі думаць пра супрацоўніцтва зь дзяржаваю, хаця я ня ведаю, наколькі яно магчымае нават у постлукашэнкаўскай пэрспэктыве, бо гэта ўсё адно ня будзе татальнаю перамогаю Адраджэньня, то тут, зразумела, трэба мадыфікаваць гістарычныя міты і, умоўна кажучы, уключаць Машэрава ў Пантэон беларускіх герояў. Не бяздумна ўключаць, а інтэрпрэтуючы яго пэўным чынам. Гэта першая вэрсія. Іншая рэч, што ўсе культурныя прадукты былі скіраванымі, зарыентаванымі на «няшчасны беларускі народ» наагул, а не на канкрэтных спажыўцоў групавой ідэнтычнасьці. У такім сэнсе радыкальныя вэрсіі беларускай ідэнтычнасьці таксама застануцца і будуць паступова пашырацца, будуць мець сваю «спажывецкую» аўдыторыю, але гэта будзе пэўная сацыяльная страта, сацыяльная група. Дракахруст: Нацыянальны праект функцыянуе ва ўмовах канкурэнцыі зь іншымі праектамі. Адзін з такіх, што існуе ў Беларусі, — гэта лібэральны праект, рэпрэзэнтаваны і пэўнымі палітычнымі сіламі, і пэўнымі выданьнямі, і гэтак далей. Наколькі магчымы нейкі альянс паміж адраджэнскай і лібэральнай плынямі? Акудовіч: Я мяркую, што калі такога альянсу не адбудзецца, калі мы, радыкальна нацыянальна заангажаваныя, застанемся ў сваім радыкалізьме, то ў нас сапраўды ня будзе іншага шляху, як выбіраць шлях своеасаблівай нацыянальнай меншасьці, «звышбеларусаў» у беларускім грамадзтве. А калі нейкае пагадненьне, паразуменьне, нейкія тэхналёгіі спалучэньня, здавалася б, сёньня неспалучальных ідэалёгіяў лібэралізму і «крутога» нацыяналізму будуць знойдзеныя, то мне яно бачыцца адной з магчымых пэрспэктываў. Дракахруст: Ігар, а якое Вашае меркаваньне на гэты конт? Бабкоў: Тут ёсьць яшчэ такі момант, што па сутнасьці сам нацыянальна-адраджэнскі праект ужо не ўяўляе сабой пэўнай цэласьці. У выніку крызы ён распаўся на самыя розныя часткі, а нацыянал-радыкальная частка існуе асобна. I таму я думаю, што альянс паміж лібэральнай часткаю нацыянальнага беларускамоўнага праекту і лібэральнай часткаю рускамоўнага беларускага праекту рэальна ўжо адбыўея, і нават часам цяжка адрозьніць, хто да якога праекту належыць. Адзін са стэрэатыпаў, які мы пачынаем паступова пераадольваць, — гэта тое, што няма ў нашай краіне насамрэч беларускамоўных і расейскамоўных, адных — нацыянальна арыентаваных, другіх — не нацыянальна арыентаваных. Насамрэч тут ёсьць толькі білінгвы, трылінгвы і моналінгвы (тыя людзі, якія лічаць для сябе дастатковым ведаць толькі адну мову, пераважна расейскую). Як спалучыць Сапегу і Машэрава? Дракахруст: Часткова ўсё ж ідэі Адраджэньня аказаліся зрэалізаванымі. I мо гэта, як ні парадаксальна, толькі паглыбляе расчараваньне адраджэнцаў. Прыгадайце: дзесяць гадоў таму ідэя незалежнасьці ўспрымалася большасьцю проста як дзікунства, як нешта немагчымае. Я спашлюся на зьвесткі сацыялягічных апытаньняў: 70% ня хочуць страты незалежнасьці. Што яны разумеюць пад незалежнасьцю — іншае пытаньне, але тое, што імпульс, пасланы адраджэнцамі, незалежнікамі ў нейкім трансфармаваным выглядзе ўспрыняло, «купіла» грамадзтва — на мой погляд, гэта факт. Ігар ужо казаў, што нават Лукашэнка цяпер гаворыць пра сьвятасьць сувэрэнітэту. Самы сьвежы прыклад — мы гаварылі пра Машэрава. Зараз яго дачка ідзе ў прэзыдэнты, і нават яна гаворыць: «Інтэграцыя з Расеяй, але пры захаваньні сувэрэнітэту». Для нас у дадзеным выпадку важна ня тое, наколькі шчырыя гэтыя заявы, а навошта ёй гэта патрэбна? Няўжо толькі дзеля таго, каб дагадзіць «купцы» людзей, якія ў роспачы гавораць — «бяз нас»? Акудовіч: Я з Вамі цалкам згаджаюся, нягледзячы на тое, што Вашыя словы як быццам супярэчаць усяму, што я сказаў тут, і тым больш усяму, што я напісаў у эсэ. Ніяк не выпадае адмаўляць, што многае было зробленае і стала рэальнасьцю, хаця і незаўважанай. Праўда, я ня стаў бы ўсё гэта прыпісваць, хаця мне б і хацелася гэтага, толькі адраджэнцам-незалежнікам. Маё эсэ — хутчэй спроба сказаць, што ўсё, што магла зрабіць нацыянальная ідэя ў форме ідэі Адраджэньня, у форме памкненьня да ідэальнай Беларусі, ужо вычарпанае і, можа, даўно. I ўжо даўно яна працуе не на пазытыў, не на насычэньне гэтай прасторы чымсьці новым, а на адмаўленьне самой сябе, адмаўленьне нас, на варожае стаўленьне да нас. Размова ідзе пра тое, што нам трэба пачаць думаць, дзе мы ёсьць, што і як рабіць далей, а не ўпірацца рогам у тое, што ўжо ня мае ў сабе патэнцыялу стварэньня. 22 Ці павінныя ўлада і апазыцыя пайсьці насустрач адна адной дзеля абароны незалежнасьці? Ці павінныя ўлада і апазыцыя дзеля абароны незалежнасьці пайсьці насустрач адна адной, падвёўшы «тлустую рысу» пад 90-мі гадамі мінулага стагодзьдзя? Ці справядлівы прынцып: «Чым далей ад Расеі, тым лепей для беларускай дзяржаўнасьці»? 11 студзеня 2004 Удзел ьнікі: Сямён Бу кчын, Андрэй Дынько Што можна дараваць і што трэба дараваць? Дракахруст: На думку некаторых аналітыкаў, дыскусія паміж Андрэем Дыньком і Сямёнам Букчыным, што разгарэлася ў лістападзе-сьнежні 2003 году — адна з самых значных інтэлектуальных падзеяў мінулага году. Тут прыгадваецца вызначэньне славутага дацкага фізыка Нільса Бора: «Глыбокая думка — гэта такая, адмаўленьне якой — таксама глыбокая думка». Дыскусія пачалася з пэўнай сэнсацыі: «Наша HiBa» перадрукавала артыкул рэдактара «Советской Белорусснн» Паўла Якубовіча, прысьвечаны вынікам расейскіх думскіх выбараў. У рэдакцыйным камэнтары «Нашай Нівы»* было падкрэсьлена, што «ацэнкі афіцыёзу і незалежнае прэсы супалі да дзясятых». Для тых, хто не чытаў гэтага тэксту, дазволю сабе некалькі цытатаў: «Лукашэнкаўцы таксама пачалі глядзець на Расею як на “незразумелую”, а значыць, чужую...», * Андрэй Дынько. Калёнка рэдактара: Тлустая рыса пад мінулым // Наша Ніва. 2003. № 46. «...беларуская прэзыдэнтура зрэагавала на вынікі думскіх выбараў нарадаю па пытаньнях замежнай палітыкі. Гаворка пра “дыялёг” з ЗША ды Эўразьвязам успрымалася як палітычны сыгнал Захаду і папярэджаньне Расеі». «Аднак замежнапалітычны курс застанецца няўстойлівым, — працягвала «Hama Ніва», — пакуль улады і апазыцыя не пачнуць гуляцьу адным стылі і на адным полі». Неабходнымі ўмовамі гэтага газэта называе дзьве: «тлустая рыса» пад мінулым, пад 1990-мі гадамі, і адмова ад гвалту як спосабу дасягненьня палітычных мэтаў. Гэтыя развагі Андрэя Дынька выклікалі рэзкую рэакцыю публіцыста Сямёна Букчына. Вось некалькі цытатаў зь яго артыкулу, надрукаванага ў «Народнай волі»*: «У разбэшчанай крытыцы “імпэрскага суседа” ў афіцыёзным друкудзеячы «Нашай Нівы» бачаць падмурак будаўніцтва сувэрэннай беларускай дзяржавы. Лёгіка простая: чым далей ад Расеі, тым бліжэй да незалежнай Беларусі», — піша Сямён Букчын. Асаблівае абурэньне ўяго выклікае прапанова наконт «тлустай рысы». «...Ухваліць злом Канстытуцыі? Зьбіцьцё дэпутатаў Вярхоўнага Савету? Выкраданьне лідэраў апазыцыі? Зьнішчэньне прадпрымальніцтва і незалежнага друку?» — задае рытарычныя пытаньні публіцыст. Цытатаў, бадай, хопіць, тым болей што дыскусія на старонках «Нашай Нівы» і «Народнай волі» працягваецца. Дадзім слова яе ўдзельнікам. Спадар Дынько, падвесьці «тлустую рысу» пад 1990-мі — сапраўды дараваць усё тое, што гэтак красамоўна пералічыў спадар Букчын? * Семен Букчйн. Старый-новый облнк коллаборантов // Народная воля. 2003. 20 снежня. Дынько: Калі мы хочам дабіцца прагрэсу, то відавочна, што на пэўныя кампрамісы прыйдзецца ісьці і аднаму і другому боку. У маім камэнтары да тых ацэнак вынікаў думскіх выбараў, што зьявіліся ў беларускім друку і прагучалі з вуснаў беларускіх палітыкаў, я падкрэсьліваў неабходнасьць пераходу да змаганьня на адным палітычным полі і ў адным палітычным стылі. Адмова ад гвалту як спосабу дасягненьня палітычных мэтаў ёсьць умовай такога кампрамісу. Узамен на такую адмову, і нават самая гэтая адмова непазьбежна працягне пэўную «тлустую рысу» пад мінулым. Дракахруст: Спадар Букчын, Вы пішаце ў сваім артыкуле, што ідэя «тлустай рысы» пад мінулым фактычна запазычаная ў палякаў, яна — частка філязофі'і знакамітага «круглага стала» апазыцыі і ўлады. I польская апазыцыя пайшла тады менавіта на тое, каб шмат што дараваць уладзе. I справа, дарэчы, зусім ня ў тым: дараваць — не дараваць, а ў тым, што тады бакі, ворагі дамовіліся аб правілах гульні. Можна прыгадаць яшчэ болын раньні прыклад — пакт Монклёа, які гішпанскія франкісты і антыфранкісты заключылі пасьля сьмерці дыктатара. Пры гэтым на сумленьні польскіх камуністаў і гішпанскіх франкістаў было ня менш, чым на сумленьні лукашэнкаўцаў. Ёсьць, дарэчы, і айчынны досьвед — дыялёг паміж уладай і апазыцыяй аб правілах палітычнай барацьбы, які ў 1999—2000 гадох спрабаваў наладзіць кіраўнік місіі АБСЭ Ганс-Георг Вік. Значыць, Андрэй Дынько — кепскі. А Лех Валэнса, які пагадзіўся сесьці з Войцехам Ярузэльскім за «круглы стол», — добры? I амбасадар Вік, які хацеў падобнага ж пагадненьня для Беларусі — таксама добры? Ці ўсе яны кепскія, усе — калябаранты?