КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Украінскія палітыкі могуць спрачацца і па ўнутраных пытаньнях, і наконт адзінай эканамічнай прасторы, і па пытаньнях эўраінтэграцыі. Але адносна касы Тузла спрэчак не было, украінскі парлямэнт быў адзінадушны. Гэта і ёсьць зарукай нацыянальнага кампрамісу. Калі за аднолькавым бачаньнем беларускіх інтарэсаў вонкі краіны прыйдзе таксама разуменьне, што нацыянальныя інтарэсы зможа забясьпечыць толькі дэмакратыя, толькі ўмацаваньне сувязяў з Эўропай — тым лепш. Хто б гэта ні зрабіў — такога чалавека варта будзе падтрымаць. Прыгаданы Яўген Лабановіч мае рацыю, калі кажа, што мала шанцаў на тое, што гэта зробіць Лукашэнка. Але калі б Лукашэнка стаў такое рабіць, трэба пакінуць адчыненымі дзьверы і для яго. Дракахруст: Спадар Букчын, мяне асабіста крыху зьдзівіла ў Вашым артыкуле адна думка: лукашэнкаўцы будуюць Беларусь безь беларусаў, безь беларускай культуры. Усё гэта магчыма толькі на падмурку сапраўднай дэмакратыі. Чуць такія сэнтэнцыі ад гісторыка даволі дзіўна. Бісмарк, паводле яго выразу, будаваў Нямеччыну «жалезам і крывёй». У Варшаве каля Бэльвэдэру стаіць помнік марша- лу Пілсудзкаму — бацьку цяперашняй польскай дзяржавы. А ўжо якім дэмакратам быў пан маршал, Вы ведаеце ня горш за мяне. Можна прыводзіць і іншыя прыклады, скажам, расейцаў ці кітайцаў. Шмат якія дзяржавы, нацыі ствараліся «моцнай рукою» ці пры «моцнай руцэ». I толькі беларусы, паводле Вас, могуць зрабіць гэта менавіта праз дэмакратыю. Чаму? Проста таму, што Вам так хочацца? Букчын: Паралелі, якія Вы, Юры, тут праводзіце, гэта нацяжкі. Пачнём з таго, што прэзыдэнт Рэспублікі Беларусі не гаворыць са сваім народам па-беларуску. Гэта факт жудасны, ён сьведчыць пра тое, што Лукашэнка цалкам адмаўляе існаваньне беларускай нацыі і культуры. Для яго ёсьць пэўная тэрыторыя, над якой ён хоча ўладарыць невядома колькі, можа, усё жыцьцё. Ён разумее, што ў сьвеце існуюць нацыянальныя дзяржавы, іншых няма. Таму нейкі такі флёр, калярыт мусіць быць: гэтая мова павінная трошкі гучаць на тэлебачаньні, на радыё, нейкія нацыянальныя тэатры павінныя быць, але далей — не. Далей ён адчувае ўсё чужым, неадпаведным яго натуры. Бісмарк гаварыў па-нямецку, Ёзэф Пілсудзкі зьвяртаўся да палякаў па-польску. I ў гэтым — найгалоўнейшая розьніца. Таму я глыбока перакананы: Лукашэнка будуе Беларусь безь беларусаў, безь беларускай культуры. Дракахруст: Спадар Дынько, свой артыкул Вы сканчаеце словамі: «70% беларусаў хочуць, каб Беларусь увайшла ў Эўразьвяз. Гэта раней ці пазьней абавяжа». Наколькі я разумею, Вы тут спасылаецеся на зьвесткі НІСЭПД. Але, паводле зьвестак таго ж дасьледнага цэнтру, прыкладна столькі ж беларусаў хочуць аб’яднаньня з Расеяй. А калі пытаньне ставілася рубам: ці на Ўсход, ці на Захад, вынік атрымаўся такі: амаль 50% — за аб’яднаньне з Pace- яй і толькі крыху больш за траціну — за ўступленьне Беларусі ў Эўразьвяз. А гэта, гаворачы Вашымі словамі, таксама «раней ці пазьней абавяжа»? Дынько: Калі паглядзець на гэтыя лічбы ў дынаміцы, мы ўбачым, што сапраўды ёсьць сытуацыя такога раздваеньня. Як і раней, калі беларусы хацелі і незалежнасьці, і аб’яднаньня з Расеяй, прынамсі за гэта выказвалася даволі вялікая частка грамадзтва, гэтак і цяпер шмат беларусаў хочуць адначасна і ўступленьня ў Эўразьвяз, і аб’яднаньня з Расеяй, не разумеючы, што гэта немагчыма. Трэба выбіраць. Ізноў жа, калі мы зірнем на дынаміку, то ўбачым, што лічба тых, хто хоча ўступленьня Беларусі ў Эўразьвяз, увесь час расьце, калі ня браць пад увагу хістаньні пад уплывам розных усясьветных фактараў. А лічба людзей, якія хочуць аб’яднаньня з Расеяй, увесь час падае. Па-другое, сярод тых, хто хоча ўступленьня ў Эўразьвяз, большасьць — людзі маладыя, адукаваныя. А сярод тых, хто прагне аб’яднаньня з Расеяй, болыпасьць — людзі старыя, пэнсіянэры, сацыяльна неабароненыя. Я мяркую, што будучыня адназначная: лічба прыхільнікаў эўраінтэграцыі будзе расьці, а лічба прыхільнікаў аб’яднаньня з Расеяй — няўхільна скарачацца*. * Паводле зьвестак НІСЭПД, дынаміка праэўрапейскіх настрояў у Беларусі выглядае наступным чынам: Адказы на пытаньне «Ці лічыце Вы, што Беларусь павінна стаць сябрам Эўрапейскага Зьвязу?» (у %) Варыянт адказу 12.02 09.05 06.06 09.07 03.08 09.08 12.08 Так 60,9 38,0 31,5 29,9 35,4 26,7 30,1 He 10,9 44,0 49,2 46,7 35,4 51,9 40,6 34 Ацэнка вайны: нацыянальная ці ўнівэрсальная? Ці ацэнка Другой усясьветнай вайны павінна быць унівэрсальнай, усясьветнай, як і сама вайна, ці ў кожнай нацыі — у беларусаў, расейцаў, эстонцаў, габрэяў, немцаў — свая нацыянальная ацэнка? Ці была тая вайна і перамога ў ёй беларускай вайной і беларускай перамогай? 9 траўня 2007 Уд зел ьнікі: Вал ян цін Акудовіч, Алег Гардзіенка, Валянцін Тарас Праўда аб вайне: адна на ўсіх ці ў кожнага розная? Дракахруст: Драматычныя падзеі ў Эстоніі, зьвязаныя зь пераносам помніку савецкаму салдату, сталі, апроч іншага, яшчэ і жорсткім сутыкненьнем розных, найат дыямэтральна процілеглых, поглядаў на Другую ўсясьветную вайну. I рэч нават ня ў лёсе ўласна манумэнту ў Таліне — ён ня быў дэмантаваны ці разбураны, а перанесены на вайсковыя могілкі, — а ў розных падыходах, якія даволі выразна дэкляраваліся задоўга да цяперашняга канфлікту. Я дазволю сабе прывесьці словы прэзыдэнта Эстоніі Тоомаса Хэндрыка Ільвэса: «У нашай сьвядомасьці гэты салдат увасабляе дэпартацыі і забойствы, разбурэньне краіны, а не вызваленьне. Адну групу бандытаў — нацыстаў — выгнала іншая хеўра — савецкія войскі». Цяжка сказаць, ці падзяляе думку кіраўніка дзяржавы значная частка эстонскага грамадзтва. Магчыма, і значная. Але тут узьнікае болып шырокае пытаньне: ці мае права на існаваньне асобная нацыянальная праўда аб той вайне? Вайна ж была ўсясьветнай. Ці можа нацыянальная праўда, нацыянальнае бачаньне супярэчыць усясьветнаму? Ці та- кога наагул няма, а ёсьць толькі асобныя нацыянальныя праўды, ацэнкі, якія могуць і не супадаць? Акудовіч: Другая ўсясьветная вайна, з майго гледзішча, была не вайной, а ўсясьветнай катастрофай у форме вайны. А ў катастрофы няма праўды. Вайне прыдумваюць праўду ідэолягі, палітыкі, публіцысты пераможнага боку. Сьледам за імі мы прызвычаіліся меркаваць, што паколькі ў Другой усясьветнай вайне агрэсарам была Нямеччына і яе хаўрусьнікі, дык той, хто зь імі змагаўся, вёў справядлівую вайну. На першы погляд, тут і запярэчыць няма чаму, тым больш што нямецкі фашызм выявіўся сапраўднай крыважэрнай пачварай. Але калі мы дзеяньні антыгітлераўскай кааліцыі ацэньваем катэгорыямі праўды, катэгорыямі справядлівай вайны, дык мусім прызнаваць справядлівымі ня толькі падзел Нямеччыны на дзьве краіны і акупацыю на паўстагодзьдзя Ўсходняй Эўропы савецкімі войскамі, але і скінутыя на Хірасіму і Нагасакі атамныя бомбы. А паколькі сёньня лічыць усё гэта справядлівым не выпадае, дык лепей было б наагул адмовіцца выкарыстоўваць у ацэнцы вайны такія катэгорыі, як праўда, справядлівасьць і да іх падобныя. Нялішне памятаць, што ніхто і не змагаўся за няпраўду, усе змагаліся за справядлівасьць, толькі ў кожнага яна была сваёй. I нямецкі салдат, і японскі камікадзэ, і францускі партызан, і чырвонаармеец аддавалі свае жыцьці за нейкую праўду. Гэта калі ўжо больш за 50 мільёнаў чалавек загінула, тым, хто застаўся жывым, патлумачылі, чыя праўда была справядлівай, a чыя — падманам. Няма праўды ў вайне. Дракахруст: Валянцін Тарас, у мяне да Вас тое самае пытаньне: ці маюць права на існаваньне асобныя нацыянальныя праўды ў ацэнках той вайны, ці ёсьць ўсё ж такі нейкая ўнівэрсальная, усясьветная праўда, супольнае бачаньне Другой усясьветнай вайны, якое адпавядае і яе характару? Тарас: Тут я хачу давесьці да лягічнага канца тое, што зараз казаў Валянцін Акудовіч: у нацыстаў была свая праўда, нямецкі салдат таксама думаў, што змагаецца за справядлівасьць. Падчас вайны аднойчы ў Асьвенцім прыехала камісія Чырвонага Крыжа са Швайцарыі. Яна сустракалася з камэндантам Асьвенціму Гёсам і хтосьці спытаў у яго: «Як Вы можаце тут жыць, калі кожны дзень зьнішчаюцца тысячы людзей?» «Людзей? — перапытаў Гёс. — Калі б я хоць на адну хвіліну дапусьціў, што гэта людзі, я б пусьціў сабе кулю ў лоб». Усё ж такі нямецкі нацызм паўстае як абсалютнае зло на той час. У гэтым сэнсе тыя, хто змагаўся зь нямецкім нацызмам, адстойвалі праўду ўсяго чалавецтва. - Дракахруст: Спадар Гардзіенка, цяпер пазыцыю эстонскага ўраду крытыкуе пераважна расейскі друк, расейскія палітыкі, што можна патлумачыць імпэрскімі ці постымпэрскімі комплексамі Расеі. Але вось цытаты зусім не з расейскага выданьня: «Эспюнцы з зусім зразумелых прычынаў падкрэсьліваюць туюролю, якую расейцы і габрэі адыгралі ў злачынствах камуністаў, у той жа час замоўчваюць супрацоўніцтва эстонцаў з нацыстамі ці прымяншаюць значэньне гэтага супрацоўніцтва. Расейцы і габрэі, са свайго боку, працягваюць разглядаць перамогу Чырвонай арміі ў Эстоніі і канец нацысцкай акупацыі як вызваленьне і ўратаваньне... Прыбраўшы помнік, урад Андруса Ансіпа відавочна гуляе на нацыяналістычных пачуцьцях, але ў ва- чох этнічных групаў, уратаваных Чырвонай арміяй, такі крок мяжуе з блюзьнерствам». Гэта «Jerusalem Post», артыкул Эфраіма Зурава, дырэктара Цэнтру Шымона Візэнталя. Цэнтар займаецца перасьледам нацысцкіх злачынцаў ва ўсім сьвеце. Такая ацэнка гучыць з краіны, якая зусім не хварэе на імпэрскія комплексы адносна Эстоніі. Магчыма, у іх свая нацыянальная праўда. Да Вас, Алег, такое ж пытаньне: ці распадаецца праўда аб той вайне на асобныя нацыянальныя праўды, ці існуе ўнівэрсальная ацэнка? Гардзіенка: Я б, напэўна, як і Валянцін Акудовіч, пазьбягаў паняцьця «праўда» ў гэтым кантэксьце. У сьвеце ўсталяваўся погляд на падзеі вайны дзяржаваў-пераможцаў: Амэрыкі, Англіі, Савецкага Саюзу і яшчэ Францыі. Але ў гэтай вайне бралі ўдзел і некалькі дробных краінаў, і ў кожнай зь іх быў свой погляд на гэтыя падзеі, да прыкладу, у тых жа самых эстонцаў. Я хачу нагадаць, што Другая ўсясьветная вайна пачалася не 22 чэрвеня 1941 году, a 1 жніўня 1939-га. I гэтыя паўтара году — да савецка-нямецкай вайны — умясьцілі ў сябе акупацыю савецкімі войскамі Эстоніі і жудасныя дэпартацыі. I натуральна, што эстонцы радаваліся нямецкай акупацыі і сустракалі яе з кветкамі.