КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
15 верасьня 2008 Удзел ьнікі: Віталь Портнікаў, Л еанід Рад зіхоўскі, Стэфані Шыфэр Ці варта ўдзельнічаць у несправядлівых выбарах? Дракахруст: Ці варта ўдзельнічаць у несправядлівых выбарах у бясьсільны парлямэнт? Сёлетнія выбары ў Беларусі — яскравая ілюстрацыя да гэтай праблемы. 3 аднаго боку, сярод сябраў участковых выбарчых камісіяў, тых, хто рэальна будзе лічыць галасы, прадстаўнікі апазыцыі складаюць долі адсотка, апазыцыйныя кандыдаты і сябры іх камандаў адчуваюць моцны ціск з боку ўладаў. Зь іншага боку, большасьць апазыцыйных кандыдатаў усё ж зарэгістраваная, пакуль не назіраецца масавых і істотных перашкодаў для вядзеньня перадвыбарчай агітацыі. Праўда, варта дадаць, што беларускі парлямэнт мае на дзіва сьціплыя паўнамоцтвы. Паводле Канстытуцыі, прэзыдэнцкі дэкрэт вышэйшы за закон, так што кіраўнік дзяржавы можа кіраваць, наагул не зважаючы на заканадаўцаў. I вось уявім сабе (што аднак зусім ня факт), што ў новы парлямэнт трапяць 3—5—10 апазыцыйных дэпутатаў. I што яны там будуць рабіць? Наўпроставых трансьляцыяў сэсіяў няма, паўнамоцтвы сьціплыя. Дык у чым сэнс удзелу ў выбарах у такі парля- мэнт? ш ыфэр: Беларускія калегі разумеюць, што ўдзел у такіх выбарах — гэта хіба не адзіны шанец для апазыцыі ўступіць у кантакт з насельніцтвам, бо яны не рэпрэзэнтаваныя ў парлямэнце і ня маюць доступу да дзяржаўных мэдыяў. Гэтая кампанія дае ім магчымасьці, праўда, вельмі абмежаваныя, фармуляваць свае прапановы і даносіць іх да насельніцтва. Хаця ўмовы несправядлівыя і няроўныя, але яны вырашылі скарыстацца такім шанцам, і гэта правільна. Дракахруст: Віталь Портнікаў, Вы назіралі за такімі выбарамі ў многіх краінах постсавецкай прасторы. Які Ваш адказ на пытаньне: «Ці варта ўдзельнічаць у несправядлівых выбарах у бясьсільны парлямэнт?» Портнікаў: Я асьвятляў яшчэ й зьезды дэпутатаў СССР напрыканцы 1980-х — напачатку 1990-х гадоў, і сэсіі першых парлямэнтаў саюзных рэспублік, у якія траплялі прадстаўнікі ня тое што апазыцыі, a хутчэй людзі, якія былі не зусім згодныя з камуністычнай партыяй. Тады галоўнымі аргумэнтамі было тое, што, па-першае, падчас выбараў можна было камунікаваць з насельніцтвам і казаць тое, што немагчыма сказаць у іншых умовах, а па-другое, у самім парлямэнце павінныя быць людзі, якія могуць выступаць з пунктам гледзішча, адрозным ад меркаваньня ўладаў. Мы бачым, што страціла Дзяржаўная дума Расеі, пазбавіўшыся ад нешматлікіх апазыцыянэраў, якія там прысутнічалі яшчэ ў пуцінскія часы. На мой погляд, самая прысутнасьць некалькіх чалавек, якія проста заклікаюць выконваць закон, вельмі важная для любога заканадаўчага органу, нават цалкам кантраляванага прэзыдэнцкай адміністрацыяй. Дракахруст: Віталь, так выглядае, што ўсе «каляровыя» рэвалюцыі на постсавецкай прасторы былі, па сутнасьці, змовамі ўнутры намэнклятурных элітаў. Дык ці ня можа нават невялічкая апазыцыйная фракцыя ў парлямэнце стаць каналам камунікацыі апазыцыі з уладнай элітай краіны, з тымі, хто рэальна здольны ініцыяваць перамены? Портнікаў: Тут трэба пагадзіцца, што любы момант зьмены ўлады ў былых савецкіх рэспубліках — барацьба ўнутры самой намэнклятуры, якая была ўдала аформленая пад народнае абурэньне. Народнае абурэньне, безумоўна, таксама было, але пытаньне ў тым, хто скарыстаўся яго вынікамі. Цалкам магчыма, што беларуская «каляровая» рэвалюцыя, калі людзі выйшлі на Плошчу, не атрымалася, бо нават у часткі намэнклятуры не было жаданьня пазбавіцца ад Аляксандра Лукашэнкі. Тут узьнікае пытаньне: чаму мы мяркуем, што ў Беларусі зьмена ўлады адбудзецца менавіта паводле гэтага сцэнара? У мяне ёсьць падазрэньне, што пасьля таго, што адбылося ў Грузіі, і таго, што цяпер адбываецца ва Ўкраіне, можа высьветліцца, што сам сцэнар — неадэкватны. Мы пакуль маем два рэцэпты зьмены ўлады на постсавецкай прасторы: гэта перадача ўлады пераемніку (расейскі варыянт) і Майдан (грузінска-ўкраінска-кіргіскі варыянт). Ёсьць, дарэчы, і трэці — проста выбары, пройгрыш улады на выбарах. Гэта таксама калісьці было, і ва Ўкраіне, і ў Малдове, але пра тое ўжо ўсе забылі, бо зразумела, што гэта былі асаблівасьці станаўленьня дэмакратыі. Мне здаецца, што Беларусь можа аказацца краінай, дзе будуць шукаць трэці шлях, можа, нешта сярэдняе паміж пераемнікам і Майданам. Дракахруст: Леанід Радзіхоўскі, мы абмяркоўваем гэтае пытаньне тэарэтычна. А Вы ў свой час былі дэпутатам Дзярждумы Расеі. Паводле асабістага досьведу і Вашага разуменьня: ці варта ўдзельнічаць у несправядлівых выбарах у бясьсільны парлямэнт? Радзіхоўскі: Я сапраўды непрацяглы час быў дэпутатам Дзярждумы. Адзін з самых сьмешных і жахлівых успамінаў, як прыгадаю — дык уздрыгануся. Гэта быў 1993 год, выбары былі адносна справядлівымі, падлік галасоў параўнальна сумленны, дый парлямэнт у Расеі тады быў не такі ўжо і бясьсільны, гадасьцяў ён пасыіеў панарабіць дастаткова. Таму я таксама магу разважаць больш тэарэтычна. Я пагаджаюся з тым, што казалі калегі. Я б яшчэ дадаў адно простае меркаваньне. А што рабіць апазыцыянэрам, калі яны ў выбарах ня ўдзельнічаюць, у парлямэнтах не засядаюць і не спрабуюць засядаць? Вось вам прыклад расейскай апазыцыі. Ад выбараў іх адштурхнулі — кагосьці не дапусьцілі, дзякуючы новаму закону аб партыях, каго дапусьцілі, то так галасы падлічылі, што ўсё стала бессэнсоўным. Ніхто зь іх у Думу ня трапіў. I што ж яны робяць, небаракі, апынуўшыся за парогам Думы? Як Уладзімер Ільліч, гуртуюць масы і падымаюць іх на рэвалюцыйную барацьбу? Дракахруст: «Шакаляць» каля замежных амбасадаў, паводле выразу Пуціна. Радзіхоўскі: Лідэр Саюзу правых сілаў Бялых «шакаліць» не ля замежных амбасадаў, а працуе спартовым камэнтатарам на «Эхо Москвы». Лідэр Рэспубліканскай партыі Рыжкоў вядзе гістарычную перадачу на тым жа «Эхо». Касьянава наагул не відаць і не чуваць. Каспараў актыўна камэнтуе прэзыдэнцкую кампанію, толькі ў ЗША. Словам, вар’ятня. 3 палітыкі іх выкінулі. Ніякіх магчымасьцяў уплываць на нешта ў іх няма. Іх закаталі ў асфальт. Калі ў палітыка ёсьць мінімальная магчымасьць удзельнічаць у нейкім палітычным працэсе, ён абавязаны ўдзельнічаць. Прафэсія патрабуе. Шанцы нармалізацыі Дракахруст: А зараз мы вернемся ў Беларусь і крыху пашырым межы гутаркі. Умовы правядзеньня парлямэнцкіх выбараў — гэта толькі адна са ставак гандлю, распачатага Аляксандрам Лукашэнкам з Захадам. Іншыя стаўкі — ня менш, калі ня больш важкія. Нядаўна ў краіне былі вызваленыя ўсе палітвязьні, у тым ліку і асабісты вораг Лукашэнкі Аляксандар Казулін. Пасьля таго, як Расея прызнала незалежнасьць Паўднёвай Асэтыі і Абхазіі, Лукашэнка, насуперак чаканьням многіх, за «старэйшым братам» не пайшоў. Дык ці пойдзе Захад — Эўразьвяз і ЗША — на зьдзелку нармалізацыі? Усё ж і пасьля названых крокаў, і нават калі выбары пройдуць больш-менш прыстойна паводле мерак СНД, Беларусь усё роўна застанецца аўтарытарнай дзяржавай. Дык ці пойдзе ўсё ж Захад на такую ўгоду? Радзіхоўскі: Захад бы ўзяў Аляксандра Рыгоравіча з рукамі і нагамі, калі б той мінімальна вусы расчасаў і прычоску справа налева пераклаў. Паводле майго сьціплага меркаваньня, на тое, якая там у Беларусі дэмакратыя, заходнім палітыкам глыбока напляваць. Заходнія праваабаронцы і журналісты, зразумела, будуць шумець, але гэта іх справа такая — шумець. А вось адарваць ад Расеі надзейнага саюзьніка і пакінуць яе з Паўднёвай Асэтыяй і Абхазіяй, гэта быў бы калясальны падарунак. Адарвалі б зь вялікім задавальненьнем. Але праблема ў тым, што флірт Лукашэнкі з Захадам — гэта ўсяго толькі клясычная «дынама», як кажуць. Ён «дынаміць» Захад, і Захад гэта выдатна разумее. Па-першае, Аляксандру Рыгоравічу патрэбныя грошы. А адвальваць яму столькі грошай, колькі адвальвае Расея ў выглядзе крэдытаў ці дзікіх цэнаў на газ, — ня будуць на Захадзе гэтага рабіць. Адарваць у Расеі саюзьніка — справа добрая, але даваць за гэтае задавальненьне мільярды — такіх дзівакоў няма нідзе, акрамя Расеі. Па-другое, нават невялічкае паслабленьне ў выпадку кантактаў з Захадам прывядзе да стану, пра які казаў Міхаіл Сяргеевіч: «працэс пайшоў». I зусім не пад ціскам Захаду, а пад ціскам інфармацыйнай адкрытасьці, новых сувязяў і шмат чаго іншага. Пойдзе працэс і паляціць увесь рэжым Аляксандра Рыгоравіча дагары нагамі. Навошта яму гэта трэба? Таму ні на які сур’ёзны кантакт з Захадам ён ня пойдзе. Але цану сабе ў вачох Масквы ён набівае — і правільна робіць. Розуму і здольнасьці гандлявацца ў яго, вядома, хопіць. Дракахруст: Леанід, я б папрасіў Вас удакладніць дзьве тэзы. Вы сказалі — Захад бы ўзяў. Узяў куды? У Эўразьвяз, у НАТО, скасаваў санкцыі, якія дзейнічаюць адносна Беларусі, даў грошай? I другое — Лукашэнка не жадае прызнаць грузінскія аўтаноміі. Ці не азначае гэта, што ён моцна рызыкуе, што расейская падманутая і пакрыўджаная любоў можа вельмі хутка ператварыцца ў нянавісьць з даволі важкімі фінансавымі наступствамі? Радзіхоўскі: Наконт «узяў» — гэта Вы маеце рацыю. Ніхто яго ні ў НАТО, ні ў Эўразьвяз ня возьме. А вось санкцыі, безумоўна, скасавалі б. I пачалася б валтузьня. Вось, скажам, Украіна ці Грузія. Яны — ня сябры ані НАТО, ані Эўразьвязу. Але зь імі вядуць актыўны і прыемны раман. Што значыць «узяў»? Гэта памякчэньне рэжыму гандлю, гэта і шэраг дробных, але прыемных радасьцяў. Прыём у ангельскай каралевы, напрыклад. Парукацца з Папам, пастаяць каля прэзыдэнта Францыі. Кажуць, што лідэры «свабодалюбівых» дыктатарскіх краінаў вельмі любяць камунікаваць з «усясьветнай імпэрыялістычнай пачварай». Проста хлебам не кармі. За такія маленькія радасьці Аляксандар Рыгоравіч дорага б заплаціў. Дый Захад бы з радасьцю. Каб яго прымалі розныя заходнія лідэры і каб скасаваць санкцыі — на гэта б яны пайшлі. Але грошай, сувымернвіх з тымі, што ён атрымлівае ад Расеі, яму ня ўбачыць, як сваіх вушэй. 3 Мэркель пад ручку пастаяць прыемна, але грошы ж больш важныя. А наконт таго, ці ня зьменіцца пакрыўджаная любоў мядзьведзя супрацьлеглымі пачуцьцямі — ведаеце, пачуцьці пачуцьцямі, але Расеі цяпер не да такіх вытанчаных перажываньняў. У Расеі няма ніводнага саюзьніка ў сьвеце, калі не лічыць дзіўнаватых лацінаамэрыканцаў, якія гэтак жа кепска разумеюць, што такое Расея, як і Расея кепска разумее, што такое Нікарагуа і Вэнэсуэла. I ў такой сытуацыі дазваляць сабе крыўдзіцца на Лукашэнку...