Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
Вопросы реформнровання сельскохозяйствснного пронзводства рассматрнваются в работе A Н. Сорокнна [ 16], Автор подннмает ряд проблем, связанных с коллектнвнзацней в Беларусн, абсолютнзацней государственной собственностн. первой попыткой разрушсння сталмннзма, пробует осмыслнть нх с познцнй сегодняшнего дня. Пытается дать ответы на вопросы: почему мы нмеем такое сельское хозяйство? почему людн отучнлнсь работать на земле? где выход деревнн нз сложного соцнально-экономнческого положенмя? В работс А.Н. Сорокнна [ 17] рассматрнваются уз-
ловые проблемы аграрных нрсобра юваннй н соцнально-экономнческнх потрясеннй в белорусской «послеоктябрьской» советской деревне, экономнческнй. полмтнчсскмй, орі анмзацмонный н правовой характер нх влняння на судьбу ссльского населсння.
В монографнн Т.С. Протько 11X | аналнзнруклся полнтнка большсвнков по лнквндацнн частной собсі венностн н тсррор протнв крестьянства в восточной частн БССР на протяженмн 1930-х г.
Новые подходы в нсследованнн нсторнн аграрных отношсннй в Республнке Беларусь прослсжнваются н в наданных в 1990-е г. «Нарысах...»[ 19], пособнях 120], учсбннках [211 по нсторнн н экономнческой нсторкн Беларусн, подготовленных коллектнвамн ученых-нсторнков Ннстнтута нсторнн НАНБ. Бслгосуннвсрснтета. Бслорусского государственного экономнческого уннверснтета.
Коллектнвом научных сотрудннков йнстнтута нсторнн НАН Бсларусн готовнтся к нзданню «Нсторня крестьянства Беларусн: В 3 томах». В 1997 г. вышел первый том нздання [22J. В нем освеіцастся процесс становлсння н развнтня экономнческой, соцнальной н духовной жнзнн белорусского крестьянства от древнейшнх времен до середнны XIX в. Комплсксно на основс шнрокой нсторнографнческой базы н боЛьшого колнчества нсточннков проаналнзнрована эволюцня крестьянского хозяйства, землсвладення н зсмлепользовання, повннностной отягоіценностн закрепоіцення, развнтня рыночных связей сельскнх товаропронзводнтелей. Отдельно рассмотрсна проблема соцнальных протнворечнй н конфлнктов в белорусской деревнс, культуры н духовного ммра белорусского крестьянства.
Определснный ннтерес для нсследователей нсторнн крестьянства прсдставляет кннга «Белорусы» [23],продолжаюіцая начатую Ннстнтутом этнологнн н антропологнн Росснйской Академнн наук серню «Народы н культу ра». Отдельныс разделы посвяіцены жнзнн н быту крестьянства.
Несмотря на значнтельное чнсло научных работ по нсторнн белорусского крсстьянства, всестороннего научного аналнза не получнлн такнс важные проблемы. как развнтне наукн н ее связь с сельскохозяйствснным пронзводством, слабо нзучена работа советскнх н хозяйственных органов по развнтню матсрнальнотсхннческой базы ссльского хозяйства Беларусн, укрепленню сельскохозяйственного пронзводства кадрамн в 1980—1990 -е г. В более глубоком аналнзе нуждаются вопросы органнзацня труда в сельском хозяйстве н подготовкн кадров массовых професснй. В нмеюпшхся научных работах недостаточно раскрыта работа сель-
скохозяйственных органов no развнтню подряда. коопсрацнн аренды. хозрасчета. фсрмерскмх хозяйств н вовлечсння сельскнх труженнков в управленпе пронзводством Нсі до снх пор спсцнальных работ. обобіцаюіцнх опыт сельскохозяйственных органов Республнкн Беларусь по формнрованню у работнінков села нового экономнческого мышлення н переходу к рыночным отношенням
А.А. Савіч г Брэст
БЕЛАРУСКІЯ АРГАНІЗАЦЫІ Ў ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУСІ ў 1921 -1939 г.
У АЙЧЫННАЙ ПСТАРЫЯГРАФП 1920 1930-х п
Адной з найбольш важных тэм у гісторыі Заходняй Беларусі 1921-1939 г. з'яўляецца праблема дзейнасці беларускіх палітычных партый і арганізацый, У савецкія часы на распрацоўку названага пытання аказвалі моцны ўплыў дзяржаўна-партыйныя ідэалагічныя структуры. каб накіраваць вывучэннс гэтай праблематыкі ў неабходным для іх кірунку.
Першыя крокі ў вывучэнні палітычных партый і арганізацый у Заходняй Беларусі былі зроблены ў 19201930-я гады, калі ў БССР працавалі спецыяльныя навуковыя ўстановы: Камісія па вывучэнню Заходняй Беларусі, заходні сектар Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КП(б)Б і Інстытут польскай пралетарскай культуры. Іх галоўнай задачай было даследаваннс заходнсбсяарускай праблематыкі [1], Ужо тады былі сфармуляваны асноўныя падыходы да вывучэння акрэсленых праблсм, прычым, падзел на «сваіх» і «чужых» выяўляўся ў самых бсзапсляцыйных формах
У 1920-я гады значная ўвага надавалася асвятленню розных бакоў дзейнасці КПЗБ як галоўнай, авангарднай сілы, што ўзначальвала рэвалюцыйную барацьбу насельніцтва Заходняй Беларусі [2], Асаблівую шкавасць сёння выклікаюць станаўленні дас ледчыкаў да гэтак званай «сэцэсіі» ў КПЗБ He паглыбляючыся ў падрабязнасці справы, аўтары публікацый спяшаліся без прывядзення сур’ёзных аргументаў абвінаваціць «сэцэсію» і яе ўдзельнікаў у правядзенні антыпартыйнай. падрыўной працы. якая заключалася ў патрабаванні стварэння самастойнай, незалежнай ад КПП. Кампартыі Заходняй Беларусі. Яшчэ больш жорсткім характарыстьгкам у БССР і падпольным камуністычным друку «сэцэсія» падвяргалася пасля рэпрэсіяў у БССР у адносінах да бы-
лых членаў БРА. Адзначалася. што «пралсзшыя» ў КПЗБ «буржуазныя нацыяналісты» з БРА хутка паспрабавалі правесці раскол у партыі і захоп кіраўніцтва пад выглядам «сэцэсіі». «Сэцэсія была контррэвалюцыйнай групай. зарганізаванай правакатарскімі элементамі, якія пралсзлі ў партыю і працавалі пад кіраўніцтвам польскай дэфензівы (ахранкі) і буржуазных нацыяналістаў на абодва бакі мяжы (Ігнатоўскі. Гурын-Маразоўскі). Асноўны касцяк «Сэцэсіі» складалі выхадцы з БРА (Сталевіч. Радзевіч. Капуцкі. Гарбацэвіч і інш). Ідэалопя «Сэцэсіі» поўнасцю вырастала з ідэалогіі БРА» [31. Прыблізна такога кшталту высноў вымушаны быў прытрымлівацца і былы лідэр БРА І.К.Лагіновіч [4],
Сур’ёзную ўвагу даследчыкаў у другой палове 1920-х 1930-я гады прыцягнула гісторыя ўзнікнення Беларускай сялянска-рабочай грамады. пераўтварэннс яе ў масавую рэвалюцыйную арганізацыю. сацыяльна-палітычны характар БСРГ, яе роля і значэннс ў развіцці рэвалюцыйна-вызваленчага руху ў Заходняй Беларусі. У працах, прысвечаных Грамадзе, гэтая арганізацыя справядліва характарызавалася як самая ўплывовая ў Заходняй Беларусі [5], Аўтары, знасмячы з асноўнымі пунктамі праграмы Грамады. даводзілі. што ў яе праграмс і дзеяннях пераважала не рабочая. a сялянская ідэалогія, падкрэслівалі дробнабуржуазны. некамуністычны характар БСРГ. Пры гэтым падкрэслівалася, што Грамада бліжэй за іншыя палітычныя арганізацыі стаіць да партыі пралетарыяту.
Абавязкова бадай што для ўсіх прац была прысутнасць выкрывання «правакацыйных» заяў польскага буржуазнага друку і прадстаўнікоў бсларускіх нацыянальна-дэмакратычных партый і арганізацый аб «як быццам бы існуючай сувязі Грамады з камуністычным рухам. удзельнікі якога атрымалі магчымасць легальнай працы». «Дзейнасць і хуткі рост уплыву Грамады ўстрывожыў польскі буржуазны ўрад і грамадскую думку. Увссь польскі буржуазны друк, не выключаючы і лсвай часткі, пачаў жорсткую кампанію супраць Грамады. усяляк даказваючы, што гэта партыя з’яўляецца камуністычнай арганізацыяй, і калі прыняла іншую назву, то толькі для таго. каб атрымаць магчымасць легальнай працы». Аўтары папракалі. напрыклад, БХД, якая «сама нямала садзсйнічала распаўсюджанню лжывых чутак аб апошняй (аб Грамадзе) і ўсяляк даказвала дачыненнс Грамады да камуністычнага руху і яе антыдзяржаўнай дзейнасці» 16 ].
Паступова. па мсры аддалення ад часу, калі існавала БСРГ, фармулёўкі пачалі крыху мяняцца. БС-РГ. не з’яўляючыся каму-
ністычнай арганізацыяй, як гэта ёй прыпісвала дэфензіўная ўлада і беларускія нацыянал-фашысты, але, аднак, яна была выяўнікам інтарэсаў шырокіх працоўных сялянскіх колаў Заходняе Беларусі», адзначалі Я Багданскі і Я Бабровіч |7| А ў кнізе «Полнтнческне партнн в Польшс, Зап, Белоруссмн н Зап. Укранне» (Мн.? 1935) гаварылася: «Пад кіраўніцтвам КІІЗБ , вырастае стотысячная баявая нацыянальна-вызваленчая арганізацыя Грамада» [8],
Значнае мссца ў апісанні палітычнай сітуацыі ў Заходняй Беларусі адводзілася паказу дзейнасці беларускіх нацыянальнадэмакратычных партый і арганізацый Гэты працэс хутчэй за ўсё можна назваць шальмаваннем, бо дзейнасць згаданых арганізацый і яе членаў увесь час паказвалася рознымі сродкамі як варожая беларускаму народу, згодніцкая ў адносінах да польскіх уладаў. Асаблівую насцярожанасць выклікала думка аб стварэнні незалежнай беларускай дзяржавы [9], Але ў той час шмат было зроблена і на карысць гістарычнай навукі. Азнаёміўшыся і прааналізаваўшы працы, у якіх асвятляліся розныя бакі дзейнасці такіх арганізацый, як БХД, БСС і іншых. трэба адзначыць, што разам з шматлікімі ідэалагічнымі штампамі, кшталту «непрымірымыя ворагі рэвалюцыйнай барацьбы», «платныя арганізацыі», «беларускія нацыянал-фашысты», «агенты дэфензівы» і інш. у гэтых працах змешчана шмат карыснай для даследчыкаў інфармацыі. якая дае магчымасць азнаёміцца з асноўнымі праграмнымі ўстаноўкамі і палітычнай практыкай гэтых арганізацый. Галоўная ж думка такіх прац заключалася ў тым. што беларускія нацыянальна-дэмакратычныя партыі і арганізацыі з’яўляюцца злейшымі ворагамі КПЗБ, БСРГ, БССР і не маюць аўтарытэту сярод шырокіх пралетарскіх і сялянскіх мас [10],
У сярэдзіне 1930-х гадоў магутная хваля палітычных рэпрэсій у БССР захапіла сваім крылом і дзеячоў нацыянальна-вызваленчага руху Заходняй Беларусі. Нс пазбеглі такога лёсу і кіраўнікі КПП і КПЗБ. Паступова ўвесь камуністычны рух у Польшчы быў скампраметаваны, што не магло не адбіцца на асвятленні ў друку пытанняў яе рэвалюцыйнага руху, Колькасць публікацый зменшылася. у іх пакрыху пачалі знікаць назвы кампартый Польшчы і Заходняй Беларусі. У другой паловс 1930-х гадоў была згорнута дзейнасць Інстытута польскай пралетарскай культуры. Камісіі па вывучэнню Заходняй Бсларусі, а таксама Інстытута гісторыі партыі з заходнім сектарам. У 1936 г. замежная мінская частка цэнтральнай рэдакцыі КПЗБ поўнасцю згарнула сваю дзсйнасць. Спынілася выданне тэарэтычнага часопіса
ЦК КПЗБ «Бальшавік» 1111 I этаксама нсактуальнай і нспаір >5най станавілася дзейнасць KI 111 і КПЗБ.
Вынікам рашэння аб роспчску ў 193X г. КПЗБ як складальнай часткі КГПІ стала змянсннс акцэнтаў і фармулёваку бсларускай гістарыяграфп ў асвятлсні пытанняў нацыянальна-вызвалснчага руху. Гісторыя КПЗБ амаль нс вывучалася, палітычнас і арганізацыйнае кіраўніцтва рэвалюцыйнай барацьбой з бок\ кампартыі ігнаравалася ў большасці публікацый [ 121
КНІГІ ОНЛАЙН
