Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
Пры бясспрэчнай наяўнасці гаспадарчага заняпаду ў Беларусі ў другой палове XVII і пачатку XVIII ст., які адзначаецца сёння практычна ва ўсіх вучэбных дапаможніках. адметнай рысай эканамічнага развіцця гэтага часу, на нашу думку, былі ўсё ж не толькі крызісы. а ў пераважнай ступсні працэс гаспадарчага аднаўлення
Важную ролю ў працэсс вываду эканомікі краіны з крызісаў адыгралі гаспадарчыя мерапрыемствы дзяржаўнай улады ў каралеўскіх сталовых эканоміях, староствах і дзяржавах. На падставе аналізу шырокага кола архіўных крыніц можна зрабіць выснову, што пры правядзенні аграрных мерапрыемстваў у дзяржаўных уладаннях Беларусі скарб у псршую чаргу імкнуўся да ўзнаўлення вытворчага патэнцыялу сялянскай гаспадаркі. Эканамічныя мерапрыемствы ў аднаўленчы псрыяд насілі з боку дзяржавы псраважна стымулюючы характар. Дзяржаўная палітыка па падаткаабкладанню насельніцтва. у аснову якой была пакладзена ацэнка ўладамі эканамічнага стану розных мясцовасцей, сведчыла пра зацікаўленасць улады не столькі ў збіранні падаткаў, колькі ў імкнснні стварыць умовы для стабілізацыі эканамічнага развіцця. Для ўвядзення ў гаспадарчае абарачэннс як мага большай плошчы зямель, павелічэння колькасці насельніцтва і цяглавай жывёлы скарб распрацаваў спецыяльную сістэму льготных умоваў гаспадарання, якая выявілася як раз у змяншэнні павіннасцсй, пераводзе сялян сталовых эканомій Беларусі з адпрацовачнай рэнты на грашовую, дазволс апрацоўваць неабмежаваную колькасць дадатковай, або прыёмнай. зямлі за нязначныя падаткі, увядзенні «слабод» з частковым або поўным вызваленнем ад феадальнай рэнты на тэрмін ад пяці да пятнаццаці гадоў і інш. [3].
Менавіта свядомая ўзважаная палітыка скарбу па паслабленню павіннаснага абкладання насельніцтва стала прыкладам і для многіх (безумоўна. не для ўсіх) прыватных уласнікаў [4, с. 105-
107], У вучэбнай літаратуры адзначаецца розніца паміж аднаўленчымі працэсамі ў дзяржаўных. магнацкіх і шляхецкіх уладаннях. Пры гэтым падкрэсліваецца. што найбольш цяжкім было становішча сялян у маёнтках сярэдняй і дробнай шляхты. паколькі там павялічваліся адпрацовачныя павіннасці |5. с 541-542], Але ў дадзеным выпадку даследчыкамі не ўлічваецца тос. што павслічэнне паншчыны ў гэтых відах уладанняў суправаджалася зніжэннем да мінімуму ці наватскасаваннем грашовых і натуральных падаткаў [6. с. 57]. Да таго ж. у часы адбудовы гаспадаркі, каб прадухіліць уцёкі сялян у дзяржаўныя ўладанні. прыватныя ўласнікі выкарыстоўвалі больш радыкальныя меры таксама ўводзілі слабоды і здавалі зямлю за долю ўраджаю.
Такім чынам, нс адмаўляючы сутнасці феадальнай дзяржавы, неабходна падкрэсліць. што пасля войнаўдругой паловы XVII і пачатку XVIII ст. яна з'яўлялася нс толькі апаратам. мсханізм якогабыў накіраваны наэксплуатацыю насельніцтва. У тыя часы дзяржава выступала ў першую чаргу са стваральнымі функцыямі, імкнулася не толькі атрымаць як мага больш прыбыткаў у скарб, але і забяспечыць (заканадаўча, матэрыяльна. тэхнічна і інш.) стабільнас развіццё гаспадаркі і, абавязкова. даць магчымасць для жыцця і аднаўлення гаспадаркі селяніна асноўнай вытворчай сілы феадальнай эпохі.
Пры гэтым трэба памятаць, што і дзяржава, і прыватныя ўласнікі, уводзячы разнастайныя сістэмы льгот, перш заўсёдбалі аб павелічэнні сваіх прыбыткаў. якія ўпрост залежалі ад моцы і плацёжаздольнасці сялянскай гаспадаркі. Аднак нельга і прымяншаць ролю феадальнай дзяржавы і прыватных уласнікаў у час вываду эканомікі з пасляваенных крызісаў у друтой паловс XVII і пачатку XVIII ст., паколькі абраная імі гаспадарчая тактыка павіннаснага паслаблення спрыяла хуткаму аднаўленню эканомікі краіны. Менавіта на гэтым, на нашу думку, і трэба засяродзіць увагу студэнтаў пры вывучэнні эканамічных аспектаў гісторыі Беларусі XVII-XVIII ст.
О.В. Сафонова
г Мйнск
ЙНСТЙТУТ ЙСТОРЙЙ НАЦЙОНАЛЬНОЙ АКАДЕМЙЙ НАУК БЕЛАРУСЙ в 1990-е г
В условнях полнтнческнх перемен в жнзнн обіцества Беларусн, экономнческого н духовно-морального крнзнса в 1990-с годы пронзошлн нзмснсння н в развнтнн нсторнческой наукн.
Онн былн вызваны необходнмостью отхода от утверднвшейся маркснстско-ленннской методологнн, которая базнровалась на непрнкосновснных прннцнпах партнйностн н классовостн, сфор мнровавшнхся стереотнпах н мнфах, закрспленных в нсторнческой лнтературе, а также более полного освешення нензвестных н малонзвестных страннц нсторнн белорусского народа, которые сознательно замалчнвалнсь нлн подавалнсь так, как было выгодно партнйно-государственной властн. Поэтому в этот пернод перед йнстнтутом нстормн НАНБ, являвшнмся центром нацнональной нсторнчсской наукн в республнке, всталн новые задачн, связанные с переосмысленнсм многнх проблем отечествснной нсторнн н заполнсннем многочнслснных «белых пятен».
В связй с необходнмостью концентрацнн уснлнй сотрудннков ннстйтута на нсследованнн нанболее актуальных проблсм нсторнн Беларусн в начале 1990-х годов была пронзведена реорганн'зацня сгоструктуры. Несмотря на экономнческне трудностн, сокраіценнс фннанснровання наукн, в йнстатуте нсторнн проводнлась работа по подготовке научных кадров. Пополненне йнстнтута молодымн ученымн осуіцествлялось в основном чсрез аспнрантуру. Прн йнстнтуте действовала доктораніу ра, готовнвшая кадры высшей квалнфнкацнн. Значнтсльное вннманне уделялось такой форме подготовкн кадров, как сонскательство. В результате проводнмой работы за пернод с 1995 по 1999 г. сотрудннкамн йнстнтута зашншены 4 докторскне н 9 кандндатскнх днсссртацнй [Постановленне Бюро Презнднума НАНБ от 18 декабря 2000 г. №336 «Об аттестацйй йнстнтута нсторнн НАНБ за 1995 1999 г.»|.
Однако. несмотря на подготовку кадров. чнслснность сотрудннков в йнстнтуте с начала 1991 до конца 1999 г. сократалась почтн на 1/3 (co 178 до 125 чсловек), что было связано в первую очсредь с трудностямм фннанснровання наукн в обіцегосударствснноіч: масштабе. Уменьшнлось чнсло докторов н кандйдатов наук. Еслм в начале 1991 г в йнстнтуте работалн 16 докторов н 72
кандндата наук, то в конце 1999 г. йх насчшывалось, соответственно, 15 н 52 [ЦНАНАНБ. Ф.З. Д 944. Л.42; Отчеі йнстнтута нсторнн НАНБ за 1999 г. |, т.е., на каждый нз 11 отдслов нрмходнлось 1,3 доктора наук н 4,7 кандндата наук.
He лучшнм образом обстояло дсло н с получсннем сотрудннкамн йнстнтута нсторнн научных званнй. Так за пернод с 1997 по 2000 г. только однн научный работннк йнстнтута хдостонлся днплома профессора, доцснта 3 человека. В то же время нз чйсла нсторнков, работавшнх в высшнх учебных заведсннях, получнлн научное званне профессора за этот пернод 5 человек, а доцента 50 человск [«Атэстацыя». 1997. № 1, 2, 3, 4; «Атэстацыя». 1998. № 1, 2, 3, 4; «Атэстацыя». 1999. № 1, 2, 3, 4; «Атэстацыя». 2000. № 1, 2, 3; «Атэстацыя». 2001. №1]. В 2000 г. днпломы профессора в йнстнтуте нсторнн нмелн 6 человек, старшего научного сотрудннка11, доцента 3 человека [Отчет о работе йнстнтута нсторнн НАНБ за 2000 г.]. Кроме того, в ннстнтуте работалн два академнка НАН Беларусн Й.М.Йгнатенко н М.П.Костюк.
В 1990-е годы в йнстнтуте нсторнн не только сократнлась чнсленность высококвалнфнцнрованных кадров, но н пронзошло нх заметное старенне. В конце 1999 г. нз 15 докторов наук, которые чйслнлнсь в штате йнстшуга, в возрасте до 59 лет было только 3 ученых [Бсларуская думка. 2000. № 3. С. 105], В целом же средннй возраст ннстнтутского докторского корпуса к началу 2000 г. составнл 64,3 года, а кандвдатов наук 48,2 года [Пастанова Бюро Прэзідыума НАНБ ад 18 снежня 2000 г. № 336 «Аб атэстацыі Інстытута гісторыі НАНБ за 1995 1999 г.»].
В связн с экономпческнм крнзнсом в стране сократнлся обьем фннанснровання академнн. Только за семь лст (1990 1996 г.) он уменыішлся в семь раз. Это отрнцательно сказалось на матернальном положеннм сотрудннков, зарплата которых за этог пернод сннзнлась в 4 раза [Народная газета. 1997 13 мая]. Сокраіцалась разннца в оплате труда между ведуіцнм научным сотрудннком, доктором наук, старшнм научным сотрудннком, кандндатом наук, научным сотрудннком н младшнм научным сотрудннком.
В 1990-е годы сотрудннкн йнстнтута нсторнн проводнлн работу по разработке такнх научных проблем, как полнтнческне, соцнальные, культурные, этннческне аспскты формнровання н развнтня белорусского народа, наадрсвнейшес населенне тсррнторнн Беларусн, процсссы ее заселенмя, начало формнровання белорусского этноса. йзучалнсь вопросы соцнально-экономнчес-
кого развнтня Беларусн эпохм средневековья. зарождення государственностн на ее землях? зарубежные связн Мсследовалась роль славянского населення в созданпн Велнкого княжества Лнтовского. сго полнтнческая нсторня. развнтме феодальных отношеннй, права. культуры. конфесснональная жнзнь [Пастанова Бюро Прэзідыума НАНБ ад 18 снежня 2000 г «Аб атэстацыі Інстытута гісторыі НАНБ за 1995 1999 г.»]. Рассматрнвалнсь прнчнны. ход. характер, трагнческне последствня для Беларусн многочнсленных войн XVI XVIII в. [ЦНА НАНБ. Ф 3 On. 1. Д. 995. Л.38]. условня н путн развнтня белорусского обіцества в конце XVIII -начале XX в., особенностй его сословно-классовой структуры матернальной й духовной культуры [Пастанова Бюро Прэзідыума НАНБ ад 18 снежня 2000 г. «Аб атэстацыі Істытута гісторьп НАНБ за 1995 1999 г.»]. Уточнена соцйальная, конфесснональная, нацйональная полйтака царнзма в Беларусй, освободйтельная борьба белорусского народа, процесс возрождення его нацйонального самосознання. Йсследовалйсь вопросы нсторнн Февральской н Октябрьской революцнй. военной ннтервенцнн й оккупацнонных режвмов в Беларусй в 1917 1920 г., состоянйя сознанйя солдат Западного фронта, развнтня республйкй после Октября 1917 г. [ЦНА НАНБ. Ф.З. Оп.1. Д.995. Л.38], деятельностй государства в областа культуры н наукл, сталйнскнх репрессйй, релнгнн. Нзучалнсь геройческая борьба белорусского народа в годы Велнкой Отечественной войны, сложные н протйворечйвые процессы вдеологнческого влйянйя государства на развйтае гуманйтарных наук, государственная полнтнка в областн обіцего, высшего н среднего спецнального образовання в 1945 1955 г., подготовкн научных кадров, состояннс м проблемы белорусской днаспоры в соседннх государствах (Росснн, Польше, странах Балтан). Определены основные компактные регноны расселення белорусов, раскрыта нацнонально-культурная деятельность белорусской днаспоры зарубежья н другнс вопросы [Справаздача аб дзейнасці НАНБ за 1999 г. Мн„ 2000. С.93].
КНІГІ ОНЛАЙН
